Drugs gebruiken doen we al duizenden jaren

Zo'n 3000 jaar geleden gebruikten oude volkeren op het Spaanse eiland Menorca geestverruimende middelen uit planten zoals mandragora en pijnboom, mogelijk tijdens rituele ceremonies aangevoerd door sjamanen. Dit is het eerste directe bewijs van drugsgebruik in Europa in de oudheid, volgens een nieuw onderzoek over de vondst. 

Het onderzoek geeft details over psychoactieve verbindingen die werden ontdekt in haarmonsters opgegraven in de Es Càrritx-grot van Menorca. Hoewel eerdere opgravingen in Europa indirecte tekenen van drugsgebruik aan het licht hebben gebracht in artefacten zoals aardewerk of pijpen, heeft niemand ooit geestverruimende stoffen in menselijke resten op het continent gevonden, tot nu toe.

De ontdekking breidt onze kennis over het gebruik van drugs door oude culturen over de hele wereld uit, en is de laatste vreemde onthulling uit de grot van Es Càrritx, die bijna 1000 jaar werd bewoond, vanaf 1600 voor Christus. De grotkamers bevatten overblijfselen van meer dan 200 personen en een schat aan mysterieuze relikwieën die een blik werpen op de complexe rituelen en tradities van de gemeenschap.

Een paar van de meest verbijsterende voorwerpen die in de grot zijn gevonden zijn een aantal zorgvuldig vervaardigde buizen, gemaakt van hout of gewei, met daarin menselijke haarlokken die rood zijn geverfd en tijdens de begrafenis van overledenen zijn afgeknipt. Sommige van deze buizen zijn afgedekt met deksels met patronen van concentrische cirkels, wat zou kunnen wijzen op een spirituele dimensie van dit ritueel.

Nu hebben archeologen onder leiding van Elisa Guerra-Doce, universitair hoofddocent prehistorie aan de Universiteit van Valladolid, geavanceerde technieken gebruikt om de aanwezigheid van de psychoactieve verbindingen efedrine, atropine en scopolamine in deze haarlokken uit de Bronstijd te detecteren. De resultaten "leveren direct bewijs voor de consumptie van plantaardige drugs en, nog interessanter, ze onthullen het gebruik van meerdere psychoactieve soorten", aldus een studie die donderdag werd gepubliceerd in Scientific Reports.

"Omdat bewaard menselijk haar zeldzaam is in archeologische contexten, was dit een ongebruikelijke gelegenheid om drugs in biologische monsters te detecteren," vertelt Guerra-Doce in een e-mail aan Motherboard. 

"We waren erg verrast" door de positieve drugtest, voegde ze eraan toe, "omdat de botanische analyse in Es Càrritx geen resten van drugsplanten had aangetoond."

Archeologen hebben al eerder direct bewijs gevonden van psychoactief drugsgebruik in menselijke resten op andere continenten, waaronder in Amerikaanse precolumbiaanse gemummificeerde individuen, in menselijke botten uit prehistorisch China en in tandglazuur uit het Vietnam van de ijzertijd. Indirect bewijs van drugsgebruik is ook zeer wijdverbreid over de hele wereld, wat suggereert dat psychoactieve stoffen een manier van leven waren voor veel prehistorische en oude culturen.

Om te bevestigen dat de oude Europeanen ook tot deze drugsgebruikers behoorden, analyseerden Guerra-Doce en haar collega's de haarmonsters van Es Càrritx met laboratoriumtechnieken zoals ultrahoge prestatie vloeistofchromatografie en hoge-resolutie massaspectroscopie. 

De onderzoekers denken dat de ontdekking van atropine en scopolamine in verband kan worden gebracht met planten van de nachtschadefamilie, waaronder mandragora (Mandragora autumnalis), bilzekruid (Hyoscyamus albus) of doornappel (Datura stramonium). Deze planten kunnen hallucinogene visioenen en delirium veroorzaken, terwijl efedrine, dat mogelijk afkomstig is van de kruipden (Ephedra fragilis), een stimulerend middel is dat opwinding en alertheid veroorzaakt.

"Interessant is dat de psychoactieve stoffen die in dit onderzoek zijn ontdekt, niet geschikt zijn om de pijn te verlichten die gepaard gaat met ernstige paleopathologische aandoeningen waarvan sprake is bij de bevolking die in de grot van Es Càrritx begraven ligt, zoals tandabcessen, ernstige gaatjes en gewrichtspijn", aldus het team in de studie. 

"Gezien de potentiële toxiciteit van de in het haar gevonden alkaloïden, geven de behandeling, het gebruik en de toepassingen ervan blijk van zeer gespecialiseerde kennis," vervolgden de onderzoekers. "Deze kennis was normaliter in handen van sjamanen, die in staat waren de neveneffecten van de plantaardige drugs te beheersen door middel van een extase die diagnose of waarzeggerij mogelijk maakte."

Guerra-Doce en haar collega's hopen dat toekomstig onderzoek andere mysteries over de grot en haar bewoners kan oplossen, zoals waarom baby's en zwangere vrouwen werden uitgesloten van begraving in de grafkamer, de betekenis van het haarverfritueel en hoe mensen überhaupt in de grot kwamen, gezien de hoge ligging op een klif.  

Wat wel duidelijk is, is dat deze rituelen rond 800 v. Chr. verdwenen door sociale veranderingen op de Balearen in Spanje, hoewel deze oude volkeren ervoor zorgden dat hun ritueel erfgoed voor het nageslacht werd bewaard.

"In de grot van Es Càrritx verborgen sommige individuen, die de oude tradities niet wilden opgeven, een verzameling rituele voorwerpen die toebehoorden aan bepaalde leden van de gemeenschap, mogelijk sjamanen, in de hoop dat de vroegere sociale orde in de toekomst kon worden hersteld," aldus de onderzoekers in de studie. "En de beste locatie om de bescherming van de verzameling te verzekeren werd dieper in de begraafplaats van de voorouders gevonden."

Hoewel de heropleving van de grotgemeenschap nooit heeft plaatsgevonden, proberen archeologen nu, meer dan 2500 jaar later, de verhalen van deze mensen te achterhalen.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE US. 

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.