In Soedan zijn duizenden oude tombes in sterrenstelsel-achtige patronen ontdekt

Het uitgestrekte en spectaculaire landschap van Oost-Soedan ligt al eeuwenlang bezaaid met tombes, die bij elkaar genomen enorme patronen vormen die op sterrenstelsels lijken. Dat blijkt uit een nieuw onderzoek waarin veldwerk, kosmologische instrumenten en teledetectie-technologieën werden gecombineerd.

De heuvelachtige regio Kassala, vlak bij de grens met Eritrea, wordt al minstens tweeduizend jaar bewoond door het semi-nomadische Beja-volk, hoewel de menselijke geschiedenis er nog veel verder teruggaat. Te midden van het dorre landschap liggen een hoop verhoogde grafmonumenten, waaronder islamitische tombes die qubba’s heten. Hun ontstaansgeschiedenis is onduidelijk, maar ze hebben ieder geval vele perioden en culturen doorstaan.

Soedanese archeologen verrichten in samenwerking met hun internationale collega’s al jarenlang veldwerk in Kassala, maar de regio is al die tijd relatief onontdekt gebleven, wat onder meer komt door de afgelegen ligging en het gebrek aan infrastructuur.

Daar is nu verandering in gekomen. Onderzoekers onder leiding van Stefano Costanzo, doctorandus in de archeologie aan de Universiteit van Napels ‘L’Orientale’, gebruikten satellietbeelden om eens goed naar de regio te kijken en ontdekten in een gebied van 4100 vierkante kilometer meer dan 10.000 grafmonumenten. Met andere woorden: “Geleerden hebben de hoeveelheid qubba’s in de regio drastisch onderschat,” aldus het onderzoek dat eerder deze maand werd gepubliceerd in het online wetenschappelijk tijdschrift PLOS ONE. 

Daarnaast deden Costanzo en zijn collega’s een andere verbazingwekkende ontdekking. Ze pakten een instrument dat normaal gesproken in de kosmologie voor ruimtelijke statistiek wordt gebruikt en zagen dat de tombes door het hele gebied in sterrenstelsel-achtige patronen liggen, waarbij sommige grafmonumenten als een soort “onzichtbare zwaartekrachtcentra” werken en de andere monumenten zich daaromheen hebben verzameld. Het is de eerste keer dat zo’n instrument op de archeologie is toegepast.

Het onderzoeksteam bestond onder andere uit Habah Idriss Ahmed, een archeoloog bij de Soedanese Corporatie voor Oudheden en Musea (NCAM), die zelf uit Kassala komt en het veldwerk leidde. “Dit soort onderzoek kan voor ons archeologen veel informatie opleveren,” zegt Ahmed. “We hebben echt veel informatie verkregen over het uitgestrekte gebied waarin deze grafmonumenten staan.”

“Het was echt een ontdekking,” voegt Costanzo toe. “Soms zeg je weleens dat je een ontdekking hebt gedaan, maar dan verwachtte je van tevoren al ongeveer wat je zou gaan ontdekken. Dit was daarentegen een echte ontdekking, omdat ik dacht dat ik misschien duizend tombes zou vinden, maar het er uiteindelijk tienduizend bleken te zijn. Dat is echt ongelooflijk – ik had het niet verwacht.”

De onderzoekers werden in hun veldonderzoek bijgestaan door Soedanese archeologen en de lokale bevolking van het dunbevolkte gebied, dat de oostelijke oever van de rivier de Gash verbindt met de uitlopers van de westelijke Eritrese hooglanden. Constanzo keek voorafgaand aan het veldwerk eerst naar satellietbeelden, waarop de herkenbare grafmonumenten duidelijk te zien waren.

De onderzoekers werden zoals gezegd niet alleen verrast door hoeveel het er waren, maar ook door hun interessante verdeling over het landschap, die zich niet liet lenen voor een traditionele topologische analyse. Filippo Brandolini, co-auteur van het onderzoek en fellow aan de Universiteit van Newcastle, kwam op het idee om een statistisch hulpmiddel te gebruiken dat eigenlijk voor de kosmologie is ontwikkeld en bekendstaat als het Neyman-Scott-clusterproces, om toch meer inzicht te krijgen in de patronen.

“We begonnen te denken dat er wel een onzichtbare of onontkenbare reden voor de verdeling van de grafmonumenten moest zijn,” zegt Costanzo. “Filippo Brandolini deed daar zeer grondig onderzoek naar en kwam zo bij het Neyman-Scott-clusterproces terecht.”

Door de verspreidingspatronen door het kosmologische instrument te halen, kwam aan het licht dat er clusters van grafmonumenten rond zogenaamde “parents” draaien. Die parents hebben veel weg van galactische centra en zijn gebouwd op plekken waar de begraafomstandigheden gunstig waren en er genoeg bouwmateriaal voorradig was. Het team denkt dat de centrale plekken oudere graven van cultureel belang bevatten en dat de jongere graven daar in wezen omheen draaien, als sterren in sterrenstelsel.

Zowel Costanzo als Ahmed benadrukken het belang van de plaatselijke bevolking voor het onderzoek: zonder hun culturele kennis en de tradities die mondeling worden overgedragen, was het veldwerkteam niet goed geïnformeerd geweest. De onderzoekers hopen dat dit nieuwe onderzoek deze ongelooflijke monumenten meer onder de aandacht zal brengen, zodat ze beter beschermd kunnen worden. Ze worden namelijk bedreigd door schatgravers, die naar de regio trekken in de hoop goud te vinden.

“Archeologie is als een soort gemeenschappelijke betrokkenheid,” zegt Ahmed. “Het is heel belangrijk om de gemeenschap overal bij te betrekken, omdat het deel uitmaakt van hun culturele erfgoed en alles zo beter beschermd kan worden.”

“Ik vind dat Oost-Soedan sowieso meer erkenning verdient,” sluit Constanzo af. “En niet alleen om deze plekken te beschermen tegen goudzoekers. Misschien zou het gebied zelfs op een officiële werelderfgoedlijst kunnen komen te staan. Dat zou echt een zeer goed resultaat zijn van dit onderzoek.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US.
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.