Het falen van We Gaan Ze Halen toont hoe absurd ons vluchtelingenbeleid is

Begin deze maand brandde vluchtelingenkamp Moria op het Griekse eiland Lesbos af. Veel mensen waren geschokt dat de Nederlandse regering maar honderd mensen uit het kamp wil opnemen – een aantal dat bovendien wordt afgetrokken van de (toch al karige) vijfhonderd kwetsbare vluchtelingen die sowieso al zouden worden opgevangen in de komende drie jaar. 

Het lijkt zo’n onnodig en absurd probleem: de kampen aan de Europese buitengrenzen zijn niet alleen vernederend voor degenen die erin zitten, maar voor het hele continent Europa. Hoe moeilijk kan het zijn om te voorkomen dat er in Griekenland, de bakermat van de Europese beschaving, permanent mensen liggen te creperen in onherbergzame tentjes? 

Actiegroep ‘We Gaan Ze Halen’ vroeg zich ook zoiets af, en had binnen anderhalve week genoeg geld bij elkaar gecrowdfund om een vliegtuig te charteren. Daarmee vlogen ze begin deze week naar Lesbos, met de bedoeling om 189 vluchtelingen te redden; een eerste stap naar een permanente luchtbrug om, in het ideale geval, Lesbos volledig te evacueren. Vandaag landen de activisten alweer op Schiphol, zonder ook maar één vluchteling aan boord. 

Ik belde met We Gaan Ze Halen-activist Suzan Doodeman over de zin en onzin van een actie die vanaf het begin af aan al gedoemd was te mislukken.

Toen ze eraan begonnen, was Suzan nog optimistisch. “Ik had er zin in toen ik maandagochtend opstond. Ik voelde me sterk.” vertelt ze. “Ik dacht: damn it, het komt gewoon goed. Wat er ook gebeurt, we gaan gewoon een vliegtuig neerzetten op Lesbos.” 

Hoewel staatssecretaris Ankie Broekers-Knol naar aanleiding van de actie al had gezegd dat Nederland geen extra vluchtelingen zou toelaten, zou zo’n leeg, wachtend vliegtuig laten zien hoe traag de regering handelt. Het is een strategie die ‘We Gaan Ze Halen’ al langer gebruikt. In 2016 reden ze met een aantal auto’s naar Den Haag en boden aan om vluchtelingen die toen op Lesbos zaten zelf op te gaan halen: “We hadden petjes en vlaggetjes. ‘Wij zijn hofchauffeur van de staat’, zeiden we. ‘Wij zorgen wel voor vervoer.’” 

Toen Suzan en haar collega’s de beelden van de brand in Moria zagen, kwamen ze direct bij elkaar om een nieuw actieplan te bespreken. Ze stonden niet per se te trappelen om af te reizen naar het rampgebied: “We hadden er helemaal geen zin in, kan ik je vertellen. Maar we wisten wel dat het moest gebeuren.”

Maar gek genoeg vloog het door hen zelf gehuurde vliegtuig niet naar Lesbos afgelopen maandag. “Opeens hoorden we de gezagvoerder over de interne audio zeggen dat we gingen landen in Athene. Heel bizar natuurlijk, daar moesten we helemaal niet zijn. Ik was heel erg boos toen we erachter kwamen.” Wie hun actie precies heeft gedwarsboomd, is nog steeds onduidelijk. “Het kwam via Griekse autoriteiten, maar we weten niet of er een order van Buitenlandse Zaken aan vooraf is gegaan.”

Ondanks de landing in Athene besloten de actievoerders toch een trip naar het afgebrande Moria en het vernieuwde kamp te maken, per boot. “We willen laten zien dat dit is wat we laten bestaan aan de rand van Europa. En dat wij vinden dat dat niet zou moeten kunnen.”

Wederom toont We Gaan Ze Halen overtuigend aan dat ‘vervoer’ het probleem niet is. Ergens maakt dat van de actievoerders tenenkrommende betweters die tot het uiterste gaan om dat punt te maken; desnoods met een afgehuurd vliegtuig. En leeg en bovendien duur gebaar, zou je kunnen denken, maar het wordt daardoor wel pijnlijk duidelijk dat het in de Tweede Kamer nooit over praktische logistiek gaat – de oorzaak van het vluchtelingenprobleem is overduidelijk politieke onwil.

Suzan is zich ervan bewust dat deze actie niet per se nieuwe inzichten zal opleveren, maar denkt toch dat het helpt. Alleen al het crowdfunden van het vliegtuig zou laten zien dat er Nederlandse burgers zijn die wél willen dat er vluchtelingen naar Nederland komen. “Het probleem is dat de politiek volledig vastzit. Bij de Turkije-deal is een afspraak gemaakt om de vluchtelingen die aankomen in Griekenland te verspreiden over de Europese lidstaten. Maar dat is nooit gebeurd, en die afspraken zijn nooit bindend geweest.”

In het nieuwe, nog maar net uit de grond gestampte kamp op Lesbos zitten minder mensen dan in Moria, maar het is er minstens zo verschrikkelijk. “Het is gebouwd op vervuilde militaire grond, er zijn geen bedden en geen douches,” vertelt Suzan. “Het is hier nog steeds ontzettend warm, er is nergens schaduw, en er zijn een héleboel kinderen. De mensen zitten nog in dezelfde situatie en zijn teneergeslagen, ze vertellen dat er één keer per dag eten wordt uitgedeeld.” 

Suzan sprak in het kamp met Achmed en Ali, twee jonge jongens uit Afghanistan, die haar vertelden dat er minder mensen in het kamp zitten omdat een deel van de populatie uit Moria is getransporteerd naar een ander kamp aan de Macedonische grens. Daar zouden ze vastzitten onder dezelfde omstandigheden, buiten het zicht van de camera’s. “Toen ze weggingen werd er gezegd: je gaat naar het vasteland en wordt daar in een hotel geplaatst. Maar Achmed vertelde ons dat een vriend van hem ook is meegegaan, en dat die nu aan de rand van Griekenland in Thessaloniki zit, tegen de Macedonische grens aan. In precies dezelfde tenten.” 

Suzan vertelde Achmed ook over de actie met het lege vliegtuig. We Gaan Ze Halen had een pamflet laten verspreiden in het kamp waarop het plan werd uitgelegd, en daarbij stond ook eerlijk vermeld dat de actie kon mislukken. “Achmed had er inderdaad van gehoord. Hij zei dat hij het fantastisch vond dat wij dit deden. Toen we hem vertelden dat het vliegtuig niet eens mocht landen op Lesbos, zei hij dat hij dat jammer vond, maar dat de actie hem wel even wat energie had gegeven. Elke keer weer vond hij iets om zich even aan op te trekken. Dat vond ik heftig om te horen: eigenlijk hebben we iemand daarmee verdriet gedaan.”

Suzan heeft een sterke roeping, zoveel is duidelijk. Toch ziet ze zichzelf niet als held of als de uitverkorene die deze mensen moet redden. “Nee, ik heb het idee dat wij het als burgers in de hand hebben om Europa te redden. Dat dit niet is wie we willen zijn. We moeten alles op alles zetten om te laten zien dat dit niet de waarden zijn waar we voor willen staan. Ik snap ook wel dat we niet de hele wereld kunnen redden, maar dit gaat over mensen die bij ons in Europa zijn. En we doen alsof ze er niet zijn.”