Meme-accounts hebben meer invloed op de verkiezingen dan je zou denken

Politiek in verkiezingstijd is een spel van de mensen bereiken met ‘je verhaal’, en weinig van de mensen laten zich zo lastig bereiken als jongeren. Dat is zeker zo als het over iets als politiek gaat, en al helemaal als het over lokale politiek gaat. Gemeenteraadsverkiezingen hebben dan ook een veel lagere opkomst dan de Tweede Kamerverkiezingen (gemiddeld 55-60 procent lokaal vs. 80 procent landelijk). 

Wie veel minder moeite heeft met het bereiken van jongeren zijn volgens mij de memers: jonge mensen die op hun zolderkamer semi-anoniem de jokes maken met tekst en plaatjes – de miems. Memes zijn bijna per definitie gemaakt voor een zo groot mogelijk publiek: de meme draait op herkenbaarheid, op aansprekendheid, op deelbaarheid. Dat staat in lastig contrast tot de gemeenteraadsverkiezingen, waarbij het vaak draait om de ontwikkeling van een bedrijventerrein, of om een klein lokaal schandaal. Hoe maak je daar een herkenbaar en deelbaar beeld van? 

Om hier meer over te weten te komen, en om de meme in de context van lokale verkiezingen te begrijpen, vroeg ik een paar politieke memers wat de gemeenteraadsverkiezingen voor hen betekenen. 

Ik begon bij Redditor Falderaldelal (echte naam bekend bij de redactie), die besloot voor r/ik_he een meme-abc’tje te maken van Nederlandse gemeenten, in aanloop naar de verkiezingen. Dit is bijvoorbeeld zijn meme voor Assen:

Ommen:

https://www.reddit.com/r/ik_ihe/comments/t39uud/ik_ihe/

En dit is zijn meme voor Den Helder: 

https://www.reddit.com/r/ik_ihe/comments/ss5pvk/ik_ihe/

En als je hier naar beneden scrollt kun je de rest zien.

De memes zijn niet erg politiek inhoudelijk – ze zijn flauw, zijn meer shitposting dan satire – maar hij gebruikt wel informatie over de gemeente in de meme. Ze zijn geplaatst in het kader van de verkiezingen, en met soms duizenden upvotes en tienduizenden views raken ze ook nog eens een snaar.

Falderalderal is een 21-jarige student Moleculaire Levenswetenschappen in Wageningen. Hij gebruikt memes vooral om de gemeenteraadsverkiezingen wat meer te laten leven, zegt hij. “Sinds een jaar of drie maak ik memes, altijd op Reddit en voornamelijk op /r/ik_ihe. Ik besloot memes te maken voor de verkiezingen omdat ik aan de ene kant vond dat ze maar weinig leefden op Reddit, en aan de andere kant omdat ik wel zin had in de creatieve uitdaging die daarbij komt kijken.”

Hij maakte zijn memes met Wikipedia. “Daar staat een lijst met alle Nederlandse gemeenten. Daar begin ik vaak met het bekijken van alle gemeenten die met de de letter van die dag - ik ging gewoon het alfabet af, beginnende met de letter A. Voor de meeste memes die ik heb gepost had ik al een associatie of een idee zodra ik de naam in die lijst lees. Dan weet ik wat de grap wordt, en hoef ik er alleen nog een geschikt plaatje bij te zoeken.”

Falderalderal is geen lid van een politieke partij, maar hij “leest de krant” en is wel bezig met de politiek: hij gaat lokaal waarschijnlijk PvdA stemmen. Dat hij de memes maakt, gaat dan ook niet zozeer om het beïnvloeden van anderen, als wel om het beginnen van een “gesprek”. “Ik denk dat ik beter kan zeggen dat memes door middel van een grapje een kwestie aan kunnen kaarten, waar dan in de comments over gediscussieerd kan worden. Dat discussiëren, als je dat bijvoorbeeld op Reddit ziet langskomen, gebeurt dan vaak wel op basis van bronnen uit nieuwsmedia.”

Toch hoopt hij dat jongeren – in weerwil van sommigen die het stemmen bij de gemeenteraadsverkiezing ietwat lijken te ridiculiseren – wel gaan stemmen. “Ik ken ook wel mensen die denken dat het stemmen in de gemeenteraadsverkiezingen niets uitmaakt, maar daar ben ik het niet mee eens. Ik heb wel het idee dat verschillen tussen partijen kleiner zijn vergeleken met Tweede Kamerverkiezingen, maar dat het nog steeds wel uitmaakt welke partij je kiest.”

Een club memers die heel expliciet invloed wil uitoefenen op de politiek is die achter Memes voor de Massa. Op dat Insta-account publiceert een collectief memers op socialistische leest geschoeide memes. VICE schreef eerder al eens over ze, toen bleek dat deze club deels verantwoordelijk was voor de sores die SP had en heeft met haar eigen jongerenafdelingen. Bob (23, student communicatie op Windesheim) vertelt wat de gemeenteraadsverkiezingen voor de club betekent. “We proberen altijd aandacht te vragen voor socialistische thema’s. We spelen in op verkiezingstijd door met memes te proberen onze socialistische ideeën te verbeelden en bekendheid te creëren voor socialistische projecten die we zien zitten,” zegt Bob. “We delen bijvoorbeeld af en toe dingen van socialistische organisaties die meedoen aan de verkiezingen in Amsterdam, Utrecht en Rotterdam."

Ik vraag of Bob het idee heeft anderen te beïnvloeden met zijn memes. Hij zegt: “Ik denk dat we mensen kunnen laten nadenken over onze standpunten. En ik denk dat soms mensen dan tot de conclusie komen dat ze het er mee eens zijn. Voor veel mensen zijn we waarschijnlijk vooral een eerste aanraking met maatschappijkritisch en antikapitalistisch gedachtegoed. Dat is een belangrijke functie. Uiteindelijk moet het wel verder gaan dan dat. Als we echt de klassenstrijd willen voeren, komen we er niet met alleen grappige plaatjes en goede ideeën. Daarom is het ook belangrijk dat we aandacht blijven vragen voor de strijdterreinen van onze klasse. Denk hierbij aan directe confrontaties tussen de arbeiders en hun kapitalisten, maar ook de strijd tegen racisme. Uiteindelijk moeten we afdwingen dat de arbeidersklasse de samenleving in dienst kan zetten van haar eigen belangen, in plaats van kapitalistische winstbelangen.”

Bob heeft ook een lievelingsmeme:

“Ik vind het ‘t mooist als een meme heel goed de vinger op de zere plek weet te leggen, dat het punt meteen duidelijk is,” zegt hij daarover. 

Politieke partijen die memen, zoals Groenlinks en de VVD regelmatig doen, vindt Bob niet zo best. “Het heeft een hoog ‘fellow kids’-gehalte vaak. De enige plek waar iemand onder de 50 jaar oud wat mag bepalen is op de sociale media kanalen. Die partijen zijn op sociale media vooral bezig zichzelf als een soort merk te promoten. Alle andere zaken worden gecontroleerd door een klein clubje hoge piefen die elkaar functies toeschuift, op basis van loyaliteit. Bij veel partijen zijn dingen als een congres ook meer een formaliteit dan de basis van de partij terwijl wij een partij liever zien als een vereniging van mensen met vergelijkbare ideeën. Ons doel, met onze memes is mensen te overtuigen van die ideeën.”

Bob ziet zijn memes als een aanvulling op andere media, in plaats van als een startpunt. “Er is nog een lange weg te gaan om een goed socialistisch medialandschap op te bouwen, maar het is broodnodig. Het huidige medialandschap van Nederland is vreselijk eenzijdig.” 

Na Bob en Falderalderal te hebben gesproken heb ik nog even goed rondgekeken welke toegewijde meme-accounts duidelijk met de verkiezingen bezig waren, en gek genoeg waren het er niet zoveel. Op Rotterdamse Memes (98k volgers) is bijvoorbeeld niets te vinden over de verkiezingen, op Vakkenvulmemes (66k volgers) ook niets. Rotterdamse Memes laat weten mensen niet tegen de haren in te willen strijken met politiek getinte posts. Vakkenvulmemes (die in het verleden weleens opriep tot steun van intitiatieven om het minimumloon te verhogen), gaf dezelfde reden. Maar hoe komt dat dan?

Chloë Arkenbout doet onderzoek naar memes bij het Institute of Network Cultures (HvA) en legt uit dat dit ook niet zo vreemd is. “Grote landelijke meme-accounts willen geen volgers verliezen door hyperlokale memes te plaatsen. Op ‘Links in het nieuws’ zie je nog wel dat ze verkiezingsprogramma’s vergelijken van partijen in de grote steden, maar de kleinere gemeentes vallen af, waardoor mensen in kleinere plaatsen geen stemadvies krijgen van hun favoriete meme-accounts.” 

Ik wil weten wie er in hemelsnaam stemadvies aanneemt van een meme-account, en dan zegt Chloë: “Ik denk niet dat je moet onderschatten hoeveel invloed deze accounts hebben. Memes zijn een mooie manier om kritiek te leveren, juist op mainstream media die soms problematische, onderdrukkende dingen kunnen delen. Iedereen kan een meme maken, en zo een alternatief bieden. Wat juist als het gaat om politiek heel belangrijk is. Iedereen kan eraan deelnemen, en de beste memes worden ook gewoon begrepen. Die memers krijgen ook vaak zat doodsbedreigingen, mensen nemen het serieus.”

De hele politiek is sowieso wat meer richting een soort “memetische logica” gegaan, legt Chloë uit. “Die logica gaat een stuk verder dan beelden en grappige plaatjes op het internet. Viraliteit, het delen, het in nieuwe context plaatsen van beelden en informatie gebeurt overal. Je ziet het ook aan hoe mensen campagne voeren. Politici gebruiken dat in hun campagnes. Je ziet bijvoorbeeld bij FvD, die dan campagne voeren met een poster waarop staat ‘hoeveel genders heb jij vandaag?’, of ‘weg met Femke’, in plekken buiten Amsterdam. Dat is gemaakt om te delen. Maar mensen pakken dat ook weer terug, zoals bijvoorbeeld Dinah Bons van BIJ1 Amsterdam heeft gedaan. Zij is trans vrouw, en zette op die poster van FvD: ‘hoeveel genders heb jij? Stem Dinah Bons.’ Dan neem je het initiatief weer terug.”