Een kunstenaar gaat een Drentse zwerfkei terugbrengen naar waar-ie vandaan komt

Millennia geleden stapelden de eerste Nederlanders zwerfkeien op elkaar in Drenthe, en werd de provincie een toeristische attractie rijker: de hunebedden. Oer-Hollandser krijg je het niet, zou je zeggen. Maar de stenen komen helemaal niet uit Nederland. Ze zijn tijdens de ijstijd door gletsjers meegenomen vanuit het hoge noorden.

Kunstenaar Bart Eysink Smeets raakte gefascineerd door de stenen en wil nu enorm graag een Drentse zwerfkei terugbrengen naar waar hij vandaan komt. Hij wil er ook een documentaire over maken. De afgelopen tijd lobbyde hij zich een ongeluk om een steen los te krijgen bij de Drentse bevolking: hij belde met ambtenaren, zat om de tafel met belangengroepen en ging naar het gemeentehuis in Borger-Odoorn, tijdens de wekelijkse frikandellendag (donderdag) aldaar. Dat bezoekje bleek een succes: hij kreeg een steen uit het Drentse dorp toegewezen die hij mag terugbrengen. Deze week bleek dat hij en de frikandellen etende gemeenteambtenaren niet de enigen zijn die het terugbrengen van een steen een goed idee vinden: via crowdfunding haalde hij vijfduizend euro op om zijn idee te realiseren. We belden hem om hem te feliciteren, en hem succes te wensen met zijn reis.

VICE: Je hebt genoeg geld opgehaald om de steen weg te brengen. Gefeliciteerd.
Bart Eysink Smeets: Dank je.

Waarom wil je een steen terugbrengen?
Ik doe in mijn werk altijd veel met de natuur, en ik ben in het algemeen erg geboeid door stenen. Zo kwam ik een keer bij een hunebedcentrum, waar een meneer me vertelde dat je een zwerfkei best wel specifiek ‘thuis kan brengen’, figuurlijk. Je kunt hem herleiden naar zijn herkomstgebied, door geologisch onderzoek te doen naar wat voor soort steen het is. Vaak blijkt bijvoorbeeld dat die steensoort verder alleen voorkomt in een klein gebiedje in Scandinavië. Ik dacht er toen meteen aan om een zwerfkei letterlijk thuis te gaan brengen, want misschien hebben ze wel heimwee. Zo’n steen is natuurlijk heel zwaar, dus je moet veel tillen als je er iets mee wilt doen. En ik hoorde in het hunebedcentrum ook dat de Drenten nogal gehecht zijn aan de stenen.

Stellen ze zich aan?
Laat ik het zo zeggen: ik vind het mooi dat mensen zich opwinden over een steen, terwijl er constant over de hele wereld miljoenen tonnen grond worden verplaatst. Mensen projecteren heel veel emoties op een steen, terwijl al het zand dat eromheen ligt diezelfde reis heeft gemaakt vanaf de ijstijd uit Scandinavië. En dat boeit niemand. Het gaat over die stenen. Maar in Drenthe hebben ze er wel genoeg om er eentje weg te halen. Ze zijn bijzonder, maar eentje is niet erg.

Hoe reageren mensen op je idee?
Trouw had een stukje over het project geschreven en daar kreeg ik best veel reacties op. Mensen gingen me e-mailen dat ze het leuk vonden. Maar sommige mensen werden juist boos. Een man mailde me dat hij met stenen kan praten. Hij zei dat de meeste stenen in Drenthe doelbewust naar daar kwamen. Ze hebben ervoor gekozen, die stenen. Hij was verontwaardigd dat ik besloot dat die steen heimwee had. Ik had dat niet aan de steen gevraagd.

Oei.
Ik dacht: straks gaat die man zich nog vastketenen aan die steen, dus heb ik hem uitgenodigd om met de steen te komen praten. Hij kwam langs met zijn vrouw. Ze gingen naast de steen staan. Zijn vrouw deed haar ogen dicht, en hij stelde vragen: “Hallo steen, we willen met je praten, ben je daar?” En zijn vrouw zei, met een mysterieuze stem: “Ja.” Zo hebben we gebabbeld met die steen. Hij bleek de plek waar hij lag helemaal niet zo fijn te vinden. Toen ik uitlegde waar hij naartoe ging, vond hij dat een heel leuk idee. Dus hij wil graag terug. Niemand kan daar meer iets over zeggen.

Ben je niet bang dat de steen Drenthe gaat missen? Hij ligt er al duizenden jaren.
Nou, Drenthe is op zich mooi, maar de steen ligt nu in de dorpskern van Borger-Odoorn. Er komt erg veel verkeer langs. Dat vond die steen onprettig. Hij gaat nu naar Åland, in Finland, daar is het echt heel mooi. De steen vroeg wel of ik hem nog eens wilde opzoeken om te vragen hoe het met hem gaat.

Ga je dat doen?
Ja. En elke keer als ik hem tijdens onze reis op de aanhanger leg, moet ik hem vertellen wat er gaat gebeuren. “Hey steen, er komen paar mannen die een touw om je gaan wikkelen en je gaan tillen. Dat is misschien een beetje gek, maar we hebben het beste met je voor.”

Dus die steen is wel in goede handen bij jou.
Ja, ik ga een vertrouwensband met die steen aan. Het is best emotioneel. Hij heeft zelfs een traan gelaten.

Echt?
Die vrouw, in ieder geval. Als ik die steen niet terugbreng, is hij zwaar teleurgesteld. Dat is een last die ik nu op mijn schouders draag. Minstens zo zwaar is als de steen zelf.

Wat vinden de mensen in Åland ervan dat ze de steen terugkrijgen?
Ik ben naar Åland gegaan met een kartonnen versie van de steen. Zo ging ik op bezoek bij de burgemeester, en de minister van Cultuur en Toerisme. De steen wordt met open armen ontvangen. Dat heb ik hem ook verteld. Maar toen vroeg de steen: “En wat vinden de andere stenen dan?” Dus voordat ik hem neerleg, moet ik in het rond zeggen: “Dames en heren, stenen en bomen, er komt een steen die hier ooit al is geweest. Hij is familie van jullie. Hij is 200.000 jaar weggeweest maar nu is hij weer terug. Ik hoop dat jullie lief zijn.

Wanneer vertrekken de steen en jij?
In september. Ik ben nu bezig om voor het dorp waar de steen vandaan komt een monument te maken om hem te herdenken. Een afdruk van de steen in cement, een soort deuk. En ik wil dat het een publieke aangelegenheid wordt. Ik ga de lokale fanfare vragen of ze de steen de eerste meters op weg willen helpen. Ik zie het helemaal voor me: de steen, met van die ballonnenbogen eromheen, en statafels.

Stel: het wordt een succes. Ga je dan nog meer stenen terugbrengen?
Dat moet ik dus eerst aan alle stenen vragen. Maar er is een meneer die mailde me dat hij zijn hele leven stenen heeft verzameld, uit geologische interesse. Hij heeft archiefkast waarin alles is gesorteerd op kleur, afkomst, en soort. Hij wil dat ik zijn hele stenencollectie naar huis ga brengen, naar allemaal verschillende gebieden in Scandinavië. Dat lijkt me echt heel erg gaaf, maar ik hoef er nou ook weer niet mijn werk van te maken. Dat ik de man ben die de stenen naar huis brengt.

Is het een egokwestie? Zo van: die zwerfkei heeft er honderdduizend jaar over gedaan om hier te komen, ik zal hem wel even terugbrengen?
Ik probeer het ego van de mensheid uit te vergroten. Zoals bij een slak die de straat oversteekt, en dat een mens dan zegt: “Ach gos, ben je hier helemaal? Ik zet je wel even terug.” Als een daad van aardigheid. Maar het ook is een arrogante houding: die slak heeft er heel lang over gedaan om daar te komen, en is er vast trots op. Ik snap dus ook dat mensen boos worden dat ik dit doe. Er zijn ook mensen die een raakvlak zien met vluchtelingen uitzetten naar hun eigen land. Die zeggen: “Geert Wilders zou trots op je zijn.”

Maar na honderdduizend jaar is de steen toch wel Nederlands?
Al voordat de mens bestond was alles door elkaar geprakt. De grond is altijd een soort mix geweest, alles is steeds in beweging. Het idee van grenzen is een beetje een mensen-uitvinding die nergens op slaat.

Bart gaat een film maken over het terugbrengen van de steen: ‘De steen die terug naar huis ging’, waarin hij nog meer met de steen praat. Houd zijn website in de gaten.