Hoe mijn eetstoornis mijn seksleven volledig in bedwang had

“Lotte, wat is dit?” Mijn moeder had me zojuist aan mijn arm meegenomen naar de badkamer en wees naar het doucheputje, waar duidelijk nog wat achtergebleven braaksel in zat. Fuck. Ik had overgegeven onder de douche, maar het was blijkbaar niet goed weggespoeld. “Dit is niet de eerste keer dat ik dit vind, Lot. Moet je me iets vertellen?”

Mijn boulimia ontwikkelde zich zo rond mijn twaalfde. In de jaren daarna had het een grote invloed op alle aspecten van mijn leven; zo ook op mijn liefdesleven, zeker toen ik seksueel actief begon te worden. Als je walgt van je eigen lichaam en je je lijf alleen maar als een last ervaart, is dat wellicht ook niet gek. Natuurlijk had het gezonde deel van mijn brein behoefte aan intimiteit, maar om nou daadwerkelijk actie te ondernemen? Daar zou onvermijdelijk seks bij komen kijken. En ik wist dat dat een drama zou worden. Ik kon het niet eens verkroppen om met het licht aan te douchen en met mijn lijf te worden geconfronteerd, laat staan me voor iemand uit te kleden.

Uiteindelijk kwam het onvermijdelijke moment, al stelde ik het zolang mogelijk uit. Ik was 17 en voelde me al een buitenbeentje door het feit dat ik meer tijd doorbracht in de spreekkamers van mijn psycholoog en psychiater dan in de club, en ik wilde niet ook nog op dit vlak achterblijven. Het was of nu door de zure appel heen bijten, of als maagd sterven. Althans, dat vertelde ik mezelf. Mijn eerste vriendje deed op het moment suprême zijn uiterste best me op mijn gemak te stellen, maar ik was toch vooral bezig met het eetgestoorde stemmetje in mijn hoofd, dat ook tijdens mijn meest intieme momenten alles wist te vergallen.

Toen ik als 17-jarige puber eenmaal een behandeling aanging voor mijn eetstoornis en ik in groepsverband werd behandeld met zowel anorexia- als boulimiapatiënten, kwam ik erachter dat ik bij lange na niet de enige eetgestoorde persoon was met dergelijke ervaringen. Sterker nog, volgens een onderzoek dat in 2011 werd gepubliceerd, waaraan 242 vrouwen met eetstoornissen meededen, had 66,9 procent last van een “verminderd libido” en 59,2 procent ervoer “seksuele angsten.”

Omdat ik benieuwd was hoe gespecialiseerde zorgverleners dit ervaren in de behandeling van hun patiënten, nam ik contact op met kinderarts Annemarie van Bellegem, die zich heeft gespecialiseerd in eetstoornissen. In de praktijk ziet zij dat mensen die aan een eetstoornis lijden vaak ook problemen ervaren op seksueel gebied: “Seksuele disfunctie wordt inderdaad vaak gezien bij zowel mensen met boulimia als mensen met anorexia.” Een logisch gevolg is dat dit ook van invloed kan zijn op de relatie van iemand met een eetstoornis, aldus Van Bellegem.

Ze vertelt dat er meerdere onderzoeken zijn gedaan [zoals dit Nederlandse onderzoek uit 2014, en het eerder genoemde onderzoek uit 2010, red.] waaruit gebleken is dat een lage BMI geassocieerd wordt met “een verminderd libido, seksuele angst en het vermijden van seksuele relaties.” Ook het verstoorde lichaamsbeeld dat mensen met een eetstoornis hebben speelt een belangrijke rol: “Dit brengt vaak schaamte of ongemak over het lichaam met zich mee, evenals een laag zelfbeeld; mensen met een eetstoornis ervaren vaak somberte of zijn depressief, en daarvan is bekend dat dit invloed heeft op het libido.” Daarnaast vinden er als gevolg van het verstoorde eetpatroon met braken en laxeren of ondergewicht ook hormonale veranderingen plaats. Van Bellegem: “Er ontstaat vaak een ‘hypogonadotroop hypogonadisme’, waarbij de geslachtsklieren onvoldoende functioneren. Het lichaam gaat hierdoor terug naar een soort prepuberale staat,” besluit ze.

Noor Courtens werkt als sociotherapeut in de Bascule met jongeren die aan eetstoornissen lijden. Aan de telefoon vertelt ze me: “Wat ik bij ons in de kliniek zie, is dat patiënten meestal niet met seks bezig zijn. Althans, ze zijn er waarschijnlijk wel mee bezig, maar ze vertellen er vrijwel nooit over. Dat komt ook wel omdat ik met jonge mensen werk die hier intern op de afdeling worden opgenomen, en dus heel ziek zijn. De meesten die hier in de kliniek worden behandeld hebben anorexia en zwaar ondergewicht.”

“Je ziet dat mensen die zo diep in hun eetstoornis zitten eigenlijk hun leven even ‘on hold’ zetten, en zich puur en alleen maar bezig houden met hun ziekte. Seksualiteit verdwijnt daardoor naar de achtergrond,” vervolgt Courtens. “Daar komt nog eens bij dat ze zich totaal niet op hun gemak voelen met hun lichaam, en als je zo sterk vermagerd bent als de meeste patiënten hier, verminderen je seksuele lusten vanzelf.”

Courtens ziet in de praktijk dat er een verschil is tussen anorexia- en boulimiapatiënten. “Vaak zie je dat degenen die wél relaties hebben, eerder boulimia hebben dan anorexia. Ik weet niet precies waarom, maar meestal hebben mensen met boulimia geen ondergewicht, en dus een gezonder libido.” Ze vervolgt: “Mensen met boulimia hebben daarbij een andere relatie met eten dan mensen met anorexia: iemand met restrictieve anorexia eet zo min mogelijk, terwijl boulimiapatiënten wel blijven eten – al gebeurt dat niet op een gezonde manier.”

Uit het eerder genoemde onderzoek uit 2011 bleek dat vrouwen die aan anorexia lijden (zowel het restrictieve als purgerende type, waarbij de patiënt overgeeft) vaker last hebben van een verminderd libido dan vrouwen met boulimia of eetstoornis NAO: respectievelijk ging het om 75 procent, 74,6 procent, 39 procent en 45,4 procent. Voor anorexiapatiënten, die vaker gewicht verliezen dan boulimiapatiënten of mensen die aan eetstoornis NAO lijden, geldt ook vaker dat ze een oestrogeentekort ontwikkelen, wat weer kan leiden tot een verminderde seksdrive.

Zelf werd ik rond mijn zeventiende – als gevolg van mijn gestoorde eetgedrag – maandenlang niet ongesteld, en die hormonale veranderingen deden ook weinig voor mijn libido. Al had ik het idee dat de invloed van mijn eetstoornis op mijn seksuele lusten vooral psychisch was. Ondanks het feit dat ik het jaar erop een relatie kreeg met de man met wie ik uiteindelijk negen jaar samen zou zijn, werd de afkeer voor mijn lichaam er niet bepaald minder op. In de periodes dat mijn boulimia de boventoon voerde, had ik minder moeite met seks dan wanneer mijn anorectische neigingen omhoog kwamen. Maar altijd gold dat ik bang was dat ik mijn partner tekort deed, en ik was doodsbang dat hij vanwege het seksgebrek weg zou gaan.

Als je een eetstoornis hebt en je seksleven lijdt hieronder, raadt Van Bellegem je aan er vooral over te praten. “Let’s talk about sex, liefst met de behandelaar en, als je die hebt, je partner. Het ontdekken van de identiteit van het individu náást de eetstoornis is een van de grootste zoektochten binnen de behandeling. Seksualiteit is een van de meest basale aspecten van het mens-zijn, jezelf zijn en van het kunnen aangaan van intieme relaties. Het is dus een heel belangrijk onderwerp.” Volgens Van Bellegem is seksualiteit – ook wanneer patiënten voor hun eetstoornis behandeld worden – nog altijd “een schaamtegevoelig onderwerp, waardoor het vaak onderbelicht blijft.”

Ik ben inmiddels grotendeels hersteld van mijn eetstoornis, maar seksualiteit blijft voor mij een moeilijk onderwerp. Nog steeds lukt het me tijdens de seks niet volledig te relaxen, en het eetgestoorde stemmetje in mijn hoofd praat op dat soort momenten nog altijd tegen me. “Gadverdamme, kijk die pens nou. Wat zal hij daar wel niet van denken? Waarschijnlijk gaat hij morgen al z’n vrienden vertellen hoe lelijk en moddervet je wel niet bent.”

Er zijn veel verschillende factoren die van invloed zijn op herstel van een eetstoornis, vertelt Van Bellegem: “Gewichtsherstel en verminderd braken en laxeren hebben mogelijk een invloed op het verbeteren van het seksueel functioneren. Toch zijn er ook patiënten die hersteld zijn van anorexia nervosa en nu op een normaal gewicht zitten, die nog steeds een verminderde seksualiteit vertonen. Of patiënten die hersteld zijn van boulimia nervosa en geen last meer hebben van eetbuien, maar nog steeds seksuele disfuncties melden. Er zijn natuurlijk nog veel andere factoren die hierin meespelen: denk aan het herstel van eigenwaarde, iemands persoonlijkheid, eerdere seksuele ervaringen en comorbiditeit [waarbij een patiënt aan twee of meer aandoeningen of stoornissen lijdt, red.] – bijvoorbeeld een eetstoornis in combinatie met een depressie.”

Ik blijf mezelf eraan herinneren dat het herstelproces van mijn eetstoornis geen vloeiende, strakke weg omhoog is, en ik aan mezelf zal moeten blijven werken. Iedere dag weer, met vallen en opstaan. Net zolang tot het zieke stemmetje in mijn hoofd op geen enkele manier meer in de weg zit.