Zo smaakt een 5000 jaar oud Egyptisch biertje

Hier is een stukje geschiedenis dat je misschien niet kent: de oude Egyptenaren waren echt heerlijke pimpelaars. Het bier dat ze brouwden, fermenteerde veel sneller dan het spul dat we tegenwoordig drinken. Dat betekent dat ze het ontzettend snel moesten drinken of dat ze hun bier supersterk moesten maken.

Voedselhistoricus Tasha Marks vertelt me dit bij brouwerij AlphaBeta in Oost-Londen, waar ik naartoe ben gekomen om een Egyptisch oerbiertje te proeven – en misschien wel erg dronken van te worden. Ze wordt vergezeld door Michaela Charles, de hoofdbrouwer van AlphaBeta. Zij heeft samen met bier- en wijnexpert Susan Boyle de afgelopen zes maanden geprobeerd om een nauwkeurige versie van het oude Egyptisch bier te brouwen. Nou ja, zo nauwkeurig als mogelijk is, want zo’n biertje is natuurlijk veel veranderd in de ontzettend lange periode dat het Egyptische rijk bestond.*

“Als we naar de moderne geschiedenis kijken, maakt honderd jaar al een ongelooflijk verschil,” legt Marks uit. “Maar als we naar het Oude Egypte kijken, dan hebben we het over een enorm lang tijdsbestek. Het bier dat we nu maken is het resultaat van een proces van vijftienhonderd jaar.”

Maar dit is niet een of ander hobbyproject van een paar zuipgrage geschiedenisnerds. Marks kreeg de opdracht van het British Museum om dit te doen als onderdeel van Pleasant Vices, een YouTube-serie van het museum. Die heeft als doel om hun tentoonstellingen toegankelijker te maken, door zich te richten op eten en drinken. (En wat is een betere manier om het grote publiek geïnteresseerd te krijgen in de oudheid dan een lekker, koud pilsje?) Marks vroeg Charles en Boyle om mee te doen en het drietal bedacht vervolgens de beste methode om het oud-Egyptische bier te brouwen.

“In veel van mijn eerdere werk probeerde ik ook museumcollecties toegankelijk te maken,” vertelt Marks. “Ook met dit thema, alcohol, ging ik het British Museum in om te werken met de daadwerkelijke artefacten uit de collectie.”

Om uit te zoeken hoe de oude Egyptenaren hun bier maakten, gebruikte het team de expertise van het museum. Samen met het hoofd Egyptologie van het museum en de toegang tot een aantal biergerelateerde artefacten, waaronder biervaten en granen, konden de drie een brouwmethode ontwikkelen die vergelijkbaar is met die van de oude Egyptische jongens.

“We hadden de modellen, de vaten en rietjes in het museum, maar we hadden ook de archeologische verslagen van opgravingen van brouwerijen,” vertelt Charles. “Toen ze opgravingen deden, maakten ze met een microscoop analyses van de residuen in de vaten, en iemand zocht daarna uit in welke volgorde het bier werd gebrouwen en wat precies met elkaar werd gecombineerd. Daarmee werd een mogelijk brouwproces samengesteld.”

Het team wendde zich vervolgens tot een ongebruikelijkere bron: een oude Egyptische lofzang op Ninkasi, de godin van het bier. Deze lofzang werd in een kleitablet gegraveerd en geeft stapsgewijs de brouwmethode van de godin weer. Volgens de oude Egyptische geschriften was het brouwen van bier een dagelijks ritueel voor Ninkasi – wat waarschijnlijk het heiligste is dat ik ooit heb gehoord.

“In de lofzang, uit ongeveer 1800 voor Christus, wordt het proces van bier maken uitgelegd,” zegt Marks. “Dat was een goede handleiding voor ons.”

“Ze hielden van hun biergodinnen,” vervolgt ze, terwijl ze een ander oud Egyptisch verhaal vertelt over de boze godin die gefopt werd met bier met rood granaatappelsap erin, om haar bloedlust te voeden. “Het gaat altijd over godinnen van het bier.”

Ondanks de aanwijzingen van de goden had het team geen idee of hun bierexperiment zou slagen. Sommige historici geloven dat de oude Egyptenaren extreem dik bier dronken, dat de consistentie van pap had. Maar het onderzoek van Marks, Charles en Boyle bracht deze historici op andere gedachten – niet in de laatste plaats omdat het hoge alcoholpercentage het rare papmengsel eigenlijk vrijwel ondrinkbaar zou maken.

“Als het bier dik was geweest, zou niet alleen niemand het willen drinken, maar daarnaast zou er heel veel zetmeel in hebben gezeten,” legt Marks uit. “Als het een papachtig, gefermenteerd mengsel was geweest, dan was het zo sterk geworden dat niemand het zou kunnen drinken.”

“We zeiden tegen elkaar: ‘Dit gaat niet werken’,” vertelt Charles. “We dachten in het begin dat het in het beste geval net drinkbaar zou worden, maar dan besef je opeens: ze hebben ook de piramides gebouwd.”

“We keken naar het brouwproces en zagen hoe onwaarschijnlijk het was dat het zou werken. Maar zodra je ermee begint, gebeurt het gewoon en hoef je er niks meer aan te doen,” vervolgt ze.

Charles legt uit dat de oude Egyptische brouwmethode veel eenvoudiger is dan de hedendaagse methodes. Tegenwoordig worden water en granen tot een bepaalde temperatuur verhit, om de productie van suikers en zo ook het alcoholgehalte van het bier op het juiste peil te houden. “De oude Egyptische methode is: je hebt graan in koud water en je hebt graan in heet water. Je verwarmt de bak met het hete water. Daarna meng je de twee bakken. Je giet het in een vat en je fermenteert het,” zegt Charles. “Je brengt niks aan de kook en er is ook geen sterilisatieproces. Je doet het echt op gevoel.”

Het fermentatieproces duurde twee dagen. Het team maakte twee soorten bier. Het ene biertje had geen extra ingrediënten en aan het andere biertje waren allerlei ingrediënten toegevoegd, die in het oude Egypte ook beschikbaar zouden zijn geweest, zoals pistachenootjes, rozenblaadjes, komijn, koriander en sesam. Het bier werd gebrouwen in een oud terracottavat, dat erg op een bloempot lijkt. De onderzoekers mengden emmertarwe (een voorloper van de tarwe die nu bestaat) met gemoute gerst uit het oude Egypte. Om het bier te brouwen, gebruikten ze dus echt spullen uit de collectie van het British Museum.

Oude Egyptenaren dronken hun bier zodra het was gefermenteerd, rechtstreeks uit het terracottavat, met behulp van een rietje. Het kleivat van het team stond op de tafel naast ons.

“Ruik hier eens aan,” zegt Marks, terwijl hij me het vat geeft, dat zo gigantisch is dat zelfs de grootste bodybuilder ervan onderuit zou gaan – samen met zijn fragiele ego.

“Het ruikt een beetje naar zuurdesem,” zeg ik, als de burgerlijkste persoon op aarde.

Nadat het bier was gefermenteerd in het vat, heeft het team het bier in kleine bruine flesjes gedaan. Ze staan al voor me klaar. Marks popt de kroonkurk eraf en schenkt een glas voor me in. Het bier is licht van kleur, bubbelt flink en ziet er een beetje uit als wijn. Ik neem een slok. Het smaakt verrassend gebalanceerd en een beetje naar wijn.

Op deze warme aprildag is dit bijna het perfecte drankje. Ik proost op de oude Egyptenaren en de godin Ninkasi. Ik neem nog een slok. Het is aromatisch en die karakteristieke hopsmaak die de meeste bieren hebben, is nergens te bekennen. Ik drink mijn glas leeg en er wordt een nieuw flesje geopend.

“Het is verrassend lekker,” zegt Charles. “We waren aangenaam verrast.”

De gasten uit het oude Egypte kregen dit waarschijnlijk wel goed weg, maar ik hou me vandaag in – voordat het helemaal uit de hand loopt.

*In een eerdere versie van dit artikel stond dat het Egyptische rijk vijfhonderd jaar bestond. Dat is incorrect, aangezien het Oude Egypte veel langer bestond.