Hoe Ronald Koeman de beste trainer van Nederland werd

De Europa Cup-finale van mei 1992 bloedde dood en ging richting penalty’s, toen de spijkerharde middenvelder Dario Bonetti een tackle inzette op Barcelona’s Eusebia Sacristan. De twee vielen over elkaar heen, terwijl hun benen in elkaar verstrikt raakten in hun pogingen de bal weg te tikken. Barcelona kreeg de vrije schop.

Iedereen wist het toen al: er gaan geen penalty’s meer komen. Koeman was de vrijetrappenspecialist van Barcelona. Vrije trappen zijn een kunst, maar Koeman was een kunstenaar. Hij kon het er doodsimpel uit laten zien. Zo ook dit keer: hij nam een aanloop en schoot de bal met zijn herkenbare kracht snoeihard in de goal van Sampdoria. Vijftien minuten later won Ronald Koeman de Europa Cup.

Dit gebeurde allemaal op Wembley. Het was toeval dat het hoogtepunt van Koemans carrière als speler in Engeland plaatsvond, maar het is zeker geen toeval dat hij zich nu in Engeland ontwikkelt tot toptrainer. De Premier League is de afgelopen jaren de verzamelbak geworden voor de beste trainers van Europa. Pep Guardiola en José Mourinho voeren een sterrenensemble aan met namen als Jurgen Klopp, Antonio Conte, Arsene Wenger en Mauricio Pochettino. En natuurlijk Ronald Koeman. ***

Als speler hoorde Koeman altijd al bij de voetbalelite. Het is clichématig om iemand aan de hand van tegenstrijdigheden te omschrijven, maar dat is onvermijdelijk in het geval van Koeman. Hij was een verdediger die elk seizoen zijn goals meepikte, een centrumverdediger die als spelverdeler heerste, een subtiele voetballer met een verwoestend schot als handelsmerk. Zijn bijnaam was Kuifje, maar hij stond bekend om zijn agressieve speelstijl in de laatste linie.

Of, anders gezegd: Koeman was een exponent van het totaalvoetbal. Koeman vindt dan ook dat hij als voetballer en trainer heeft geleerd van één man in het bijzonder. “Johan Cruijff heeft de grootste invloed op mijn carrière gehad,” zegt hij over de trainer onder wie hij bij Ajax en Barcelona speelde. “Naar mijn mening is de beste leraar iemand die zelf in de wereldtop heeft gespeeld. Dat zijn de beste trainers.”

Mooi dus voor Everton dat hun nieuwe manager terug kan kijken op een carrière waarin hij acht kampioenschappen won in twee landen, plus een paar Europa Cups. Het hoogtepunt was die knal op Wembley in 1992, maar in Engeland herinnert men de speler Koeman vooral als degene die een streep zette door de WK-kwalificatie van Engeland in 1994. In de beslissende wedstrijd lukte het Koeman om een rode kaart te ontlopen na een hilarische overtreding op David Platt, om vijf minuten later een vrije trap langs keeper David Seaman te rammen. Engeland lag eruit ten koste van Nederland.

De kille overtreding van die avond paste bij het karakter van Koeman. Ger van Gilder, een van zijn jeugdtrainers, omschreef de jonge Koeman ooit als iemand met “een brandende allergie voor verliezen”. “Het was makkelijk om Ronald te coachen, omdat hij extreem graag wilde winnen,” herinnert Guus Hiddink zich, die in 1988 bij PSV de treble won met Koeman. “Hij zocht graag het randje op van het toelaatbare.”

Tijdens dat seizoen bij PSV sprak Koeman na de heenwedstrijd van de kwartfinales in de Europa Cup zijn bewondering uit voor zijn ploeggenoot Hans Gilhaus, die Jean Tigana, de sterspeler van Bordeaux, met een tackle had geblesseerd. De UEFA schorste Koeman voor zijn lovende reactie daarop, maar Koeman keerde terug in de finale, waar hij raak schoot in de penaltyserie.

Een maand later, toen Nederland aartsrivaal West-Duitsland versloeg in de halve finale van het EK, liet Koeman weer van zich spreken. Hij ruilde shirtjes met Olaf Thon, om vervolgens naar de Oranje-supporters te lopen en zijn billen af te vegen met het Duitse shirt. Toen hem later werd gevraagd of hij daar spijt van had, zei Koeman dat dat niet het geval was. Al met al was de zomer van 1988 dikke prima voor Koeman.

***

Tegen de tijd dat Koeman zes jaar later een streep door het WK zette voor Engeland, was hij een 31-jarige vedette in het Dream Team van Barcelona, die de herfst van zijn carrière in ging. Cruijff besloot een slungelig talent met de naam Pep Guardiola bij de selectie te halen en wees Koeman aan als de persoonlijke mentor van de jongeling. “Cruijff zei tegen me: ‘Jij gaat voor deze jongen zorgen, jij wordt zijn leraar en helpt hem ontwikkelen. Hij is nu jouw kamergenoot’,” herinnert Koeman zich. “Pep had een enorme honger naar informatie. We praatten uren over voetbal. Er waren maanden waarin ik meer tijd met Pep doorbracht dan met mijn vrouw!”

Koeman begon zodoende al voorzichtig te bouwen aan zijn toekomst na zijn carrière als profvoetballer. Uiteindelijk zette Koeman de stap van het veld naar de dug-out. In 1998 assisteerde hij bondscoach Guus Hiddink, samen met mede-Cruijffianen Johan Neeskens en Frank Rijkaard, tijdens het WK van 1998. Nederland was misschien wel het beste team van het toernooi en zorgde voor een van de mooiste momenten uit de WK-geschiedenis, maar op typisch Nederlandse wijze leidde zelfvernietiging tot een uitschakeling in de halve finales. Daarna keerde Koeman terug naar Barcelona, waar hij in de omgeving terecht kwam die het Europese voetbal de komende decennia vorm zou gaan geven. Koeman werd door Louis van Gaal aangesteld als assistent-trainer, naast een jongeman die luisterde naar de naam José Mourinho. “Hij is een goede vriend en een geweldige trainer. We hadden het goed tijdens onze gezamenlijke periode in Barcelona en het is sindsdien altijd leuk om elkaar weer tegen te komen,” zei Koeman afgelopen jaar over Mourinho.

Tegen de tijd dat Koeman op de bank zat naast Van Gaal, was Guardiola aanvoerder van Barcelona. In het team speelden verder onder meer Frank de Boer, Luis Enrique en Phillip Cocu. Van Gaal’s kraamkamer voor Europese toptrainers was ongeëvenaard.

Vitesse hing al gauw aan de lijn. De Arnhemse club werd Koemans eerste klus als hoofdtrainer. Daarmee begon een decennium waarin Koeman leefde als een voetbalnomade. Hij versleet zes clubs in drie verschillende landen, met wisselend succes. De trainer Koeman was net zo tegenstrijdig als de speler: de clubs waarmee hij prijzen won, waren niet de clubs waar hij een goede tijd beleefde.

Drie jaar Ajax leverde twee kampioenschappen op, maar toch overheerst het gevoel dat Koeman niet het maximale haalde uit een selectie met talenten als Zlatan Ibrahimovic, Cristian Chivu, Wesley Sneijder en Rafael van der Vaart. Hoe dan ook maakte Koeman indruk op Ibrahimovic: “Koeman was geweldig. We namen vrije trappen en na een tijdje besloot hij mee te doen. Hij schoot de ene na de andere bal in de kruising. Binnen een paar dagen had hij het respect van iedereen in de spelersgroep.”

Na drie jaar bij Ajax vertrok Koeman naar Benfica. Dat werd geen succes. In zijn eerste duel won Koeman meteen de Portugese supercup, maar aan het einde van het seizoen zag hij de beker en het landskampioenschap naar aartsrivaal FC Porto gaan, waar Co Adriaanse hoofdtrainer was. Benfica eindigde derde en Koeman vertrok naar PSV. Het kampioenschap dat hij met de Eindhovense club won is misschien wel het meest exemplarisch voor deze lange, vreemde periode uit zijn trainerscarrière.

Op de slotdag van de competitie van seizoen 2006/07 streden AZ, Ajax en PSV om de titel. AZ hoefde alleen maar te winnen om de titel binnen te hengelen. Maar AZ verloor met 3-2 van het reeds gedegradeerde Excelsior. Ajax won met 2-0 van Willem II, maar PSV versloeg Vitesse met 5-1, waardoor de Eindhovense club op doelsaldo kampioen werd. De beslissende 5-1 werd diep in de tweede helft binnengeschoten door Phillip Cocu, de veteraan van Koeman’s Barcelona.

“Phillip kwam na het laatste fluitsignaal meteen naar me toe om te zeggen dat de spelers het voor mij hadden geflikt,” zei Koeman tijdens de viering. Zijn collega’s waren minder blij. “We zijn een stel idioten dat we het op deze manier hebben weggegeven,” blafte Ajax-trainer Henk ten Cate. “Mijn spelers hadden de ervaring niet om het af te maken,” sprak Louis van Gaal over zijn AZ. De climax van de competitie was misschien wel de meest spectaculaire ooit, maar men vergeet snel dat het PSV van Koeman dat seizoen al elf punten voor stond tijdens kerstavond. Hoe konden ze het überhaupt zo ver laten komen? Weer had Koeman een prijs te pakken, maar weer zaaiden zijn prestaties twijfels. Hij pakte direct de trein naar Valencia, waar hij de Spaanse beker won, maar vooral symbool stond voor een rampzalig seizoen. Koeman werd in april ontslagen, toen Valencia twee punten boven de degradatiestreep stond in de Spaanse competitie.

Wat volgde was een kort verblijf bij AZ. Een catastrofe. Na 23 wedstrijden hield Koeman het weer voor gezien. ***

Maar toen, na een decennium van relatief korte periodes bij verschillende clubs, kreeg Koeman de boel op de rit. Uiteraard vol tegenstrijdigheid: een driejarig verblijf bij Feyenoord, zonder ook maar een prijs, zorgde ervoor dat Koeman eindelijk onverdeeld respect kreeg als hoofdtrainer.

De Rotterdamse club lag in zak en as toen hij de teugels in 2011 overnam. Het dieptepunt was het voorgaande seizoen bereikt, toen Feyenoord op bezoek bij PSV met 10-0 verloor. De kleedkamer was een wespennnest, de club had geen rode cent te besteden en toptalenten als Giorginio Wijnaldum en Leroy Fer werden voor een appel en een ei verkocht aan Nederlandse concurrenten. Het leek erop dat Koeman de gifbeker helemaal leeg zou drinken op het dieptepunt van zijn trainerscarrière. Feyenoord zou vallen als een baksteen en Koeman onderweg meenemen. Maar drie jaar later was het Koeman twee keer gelukt om Feyenoord naar de drempel van de Champions League te loodsen. Hij had een solide fundering neergezet waarop de club aan een toekomst kon bouwen. Feyenoord was teruggekeerd naar de top van de eredivisie. De jeugdopleiding van Feyenoord werd elk jaar tot beste van Nederland verkozen en Koeman liet aan de lopende band spelers debuteren. “Als je een huis bouwt, begin je onderaan, niet bovenaan,” zei Koeman. Jordy Clasie barstte in augustus 2014 in tranen uit na de laatste wedstrijd van Koeman als hoofdtrainer van Feyenoord. “Hij heeft me min of meer opgevoed,” zei Clasie. “Hij leerde me hoe ik een leider moet zijn. Koeman heeft van mij een betere speler gemaakt. Ik zal hem nooit vergeten.”

Met deze jaren bij Feyenoord op zak verbaasde het niemand meer dat Koeman zijn volgende klus weer uitmuntend zou klaren. Hij verruilde Feyenoord voor Southampton, dat net al haar beste spelers verkocht na een geweldig seizoen. Adam Lallana, Luke Shaw, Rickie Lambert, Dejan Lovren en Calum Chambers werden allemaal weggekocht door de rijkere Engelse clubs. Southampton had het een paar jaar buitengewoon goed gedaan, maar door de massale verkoop van spelers voorspelden de meeste analisten dit seizoen een degradatie.

Koeman hield vast aan de formule die hem bij Feyenoord succes had opgeleverd. Hij struinde Europa af voor koopjes en liet veel spelers uit de jeugdopleiding van Southampton doorstromen. Southampton zakte niet weg. Nee, de club deed het zelfs beter dan voorheen. Onder Koeman eindigde Southampton achtereenvolgend op de achtste, zevende en zesde plek in de Premier League. En Southampton was niet gewoon goed, ze waren ook bijzonder fijn om naar te kijken. Het team speelde in hoog tempo, slim, pragmatisch en gedisciplineerd. Kortom: Southampton liet alle tekenen van een goed getraind team zien. Weer won Koeman geen enkele prijs, maar zijn reputatie groeide exponentieel. ***

De meest recente stap van Koeman naar Everton was niet de meest voor de hand liggende. De club uit Liverpool eindigde vorig seizoen vijf plaatsen onder het Southampton van Koeman. Maar Koeman was zeker van zijn zaak. “Als ik geen ambitie zou zien bij Everton, was ik hier niet heen gekomen”, zei hij. Zeven wedstrijden later is het verschil van vijf plekken tussen Everton en Southampton omgedraaid: Everton staat vijfde, Southampton tiende.

We zitten nog in de eerste fase, maar de contouren van Koemans inbreng zijn al zichtbaar. De achterste linie van Everton behoort nu tot de besten van de Premier League, waar het afgelopen seizoen tot de slechtsten behoorde. Koeman heeft zijn afkeer van onderpresterende spelers ook al laten zien. Tijdens zijn vijfde wedstrijd als manager van Everton haalde hij sterspeler en publiekslieveling Ross Barkley in de rust naar de kant. “Ross moet op alle vlakken beter worden,” zei Koeman, nadat Everton met 3-0 won. Petjes en koptelefoons zijn verboden bij uitwedstrijden, jeugdspelers als Tom Davies en Mason Holgate hebben al flink wat speelminuten in de benen en Everton heeft slim gehandeld op de transfermarkt, met de komst van spelers als Ashley Williams en Idrissa Gueye. Everton draagt het stempel van Koeman. De toekomst voor Koeman ligt nog in het verschiet, maar zijn opgebloeide carrière laat zien dat hij een man is die loyaal is aan zichzelf, boven elke club. Nederlandse trainers zijn niet meer in trek, maar Koeman is een buitenbeentje. Toen hij een paar jaar geleden door de KNVB werd benaderd voor het bondscoachschap, om vervolgens door Guus Hiddink gepasseerd te worden, zei Koeman: “Ik heb er een naar gevoel aan overgehouden. Ik ben geen tweede man.” Als speler volgde Koeman’s carrière een stijgende lijn. Als trainer heeft hij een kronkelende – veel interessantere – route afgelegd. Hij moet nog een horde overwinnen: een periode bij een club waarbij lof en prijzen samen vallen. Maar dat lijkt slechts een kwestie van tijd.

De kans daarop is het grootst in een van de Engelse bekertoernooien, waarvan de finale altijd wordt gespeeld op Wembley. De plek waar Koeman als speler zijn grootste triomf behaalde, zou een prima plek zijn om zijn status als geprezen trainer met een prijs te beklinken.

—

Mis niets! Like VICE Sports Nederland voor je dagelijkse dosis ijzersterke sportverhalen.