Studeren is hartstikke vermoeiend – je moet naar colleges en werkgroepen, huiswerk maken, bier drinken met nieuwe vrienden, bijbeunen op een onderbetaald bijbaantje, en in het park hangen terwijl je je uitstelgedrag probeert te negeren. Probeer je dit eens voor te stellen, maar dan terwijl je zwanger bent of een jonge baby thuis hebt. Het bier dat je dan moet laten staan, is waarschijnlijk nog het minste van al je problemen.
Als werkgever heb je allerlei verplichtingen richting zwangere vrouwen en nieuwe moeders: faciliteiten zoals een kolfruimte, betaald zwangerschapsverlof, vrije uren voor een bezoek aan de verloskundige, recht op gelijke behandeling en ouderschapsverlof als het kindje eenmaal geboren is. Dit is allemaal in de wet vastgelegd. Gek genoeg is dit niet zo als je studeert op een mbo, hbo of universiteit.
Videos by VICE
Hogescholen en universiteiten kunnen naar eigen invulling omgaan met zwangere studenten. Een uitgebreid onderzoek van de VU onder leiding van rechtsgeleerde Anja Eleveld uit 2016 liet zien dat de uitval onder zwangere studenten en studerende moeders hoog is: op het mbo 50 procent, en op het hbo en wo zelfs 75 procent. Ook bleek dat er geen vast beleid of wettelijke regelgeving bestaat voor zwangere studenten, en dat veel onderwijsinstellingen niet genoeg doen om te voorkomen dat er sprake is van discriminatie op grond van geslacht.
Wat wel wettelijk is vastgelegd, is dat elke hogeschool en universiteit een profileringsfonds moet hebben, wat betekent dat je als student financiële ondersteuning kan aanvragen als je studievertraging oploopt door een bijzondere omstandigheid. Daar valt een zwangerschap en een bevalling ook onder. Maar mbo-opleidingen hebben de verplichting van een profileringsfonds dan weer niet.
Iemand die zich al jaren inzet om hier verandering in te brengen, is Annemieke de Jong. Zij was meer dan tien jaar geleden zelf een zwangere student en studerende moeder, en doordat zij tegen allerlei problemen aanliep, besloot ze een stichting op te richten: Studerende Moeders. Het feit dat studievertraging als gevolg van een ‘bevalling’ sinds een aantal jaar ook reden is voor financiële compensatie, hebben we aan haar te danken; voor de wetswijziging stond alleen ‘zwangerschap’ genoemd in het wetsartikel.
Sinds 2015 vormt haar stichting samen met onder andere Bureau Clara Wichmann een coalitie, die zich sterk maakt voor de positie van zwangere studenten en studerende moeders. Dit doen ze bijvoorbeeld door het ministerie van OCW te adviseren, en benadeelde studenten te helpen met juridische stappen. Mede dankzij deze coalitie komt er een wetswijziging aan waardoor mbo-studenten officieel recht krijgen op zwangerschapsverlof – maar tevreden is De Jong nog lang niet. We spraken haar over haar eigen ervaringen en over de schrijnende verhalen die ze via de stichting binnenkrijgt.
VICE: Hoi Annemieke, die financiële compensatie uit het profileringsfonds geldt niet voor vrouwen die net moeder zijn geworden?
Annemieke de Jong: Nee helaas niet. Als het moederschap je zwaar valt, heb je gewoon pech.
En jij zou dat graag anders zien?
Uiteraard. Alle studenten met een baby of jong kindje moeten binnen de nominale studieduur afstuderen, terwijl je met een kind minder tijd hebt voor je studie ten opzichte van een student zonder kind. Het meest vervelende voor deze groep is dat er vaak geen rekening mee wordt gehouden dat je moeder bent. Als je bijvoorbeeld een huilbaby hebt en daardoor niet op tijd aan je essay toekomt, zou het mooi zijn als je daar flexibele afspraken over kan maken, maar ik krijg veel reacties van studenten waaruit blijkt dat dat lastig is. Veel scholen en de minister zeggen hierover dat ze ‘maatwerk leveren’, maar dat is juist niet wat ik zie. In de klachtmeldingen die ik binnenkrijg, of wanneer ik bemiddel tussen een onderwijsinstelling en studerende moeder, wordt er letterlijk gezegd dat “ze er toch zelf voor heeft gekozen” en dat de school er geen rekening mee hoeft te houden.
Wat zou volgens jou een goede oplossing zijn?
Mbo- en hbo-opleidingen zijn wel verplicht om een beleid te hebben voor topsportstudenten, maar niet voor zwangere studenten. Terwijl het dragen van of het hebben van een kind in combinatie met een studie net zo goed topsport is – daarom maak ik graag die vergelijking. Voor een potje basketbal of welke sport dan ook is het geoorloofd om vrij te krijgen en een aangepast studieprogramma te maken samen met je decaan. Er wordt een plan gemaakt. Dat is precies wat deze doelgroep ook nodig heeft. En dan bedoel ik heus niet voor iedere zwangere student – het is niet zo dat als je een kind hebt of krijgt, je per definitie een aangepast plan nodig hebt. Sommigen vliegen erdoorheen en hebben het niet nodig. Maar nu zijn ze overgeleverd aan de willekeur van docenten.
Wat zou er precies in dit beleid moeten komen te staan?
Enerzijds moet het gaan over faciliteiten en voorzieningen, zoals kolfruimtes. Een hogeschool of universiteit is óók een werkgever, dus voor hun werknemers zijn ze al verplicht om dit soort ruimtes te hebben – het enige wat er dan hoeft te gebeuren is zorgen dat de studenten die het nodig hebben ook toegang krijgen. Het hoeft dus niet eens iets te kosten.
“Onderwijsinstellingen zijn wel verplicht om een beleid te hebben voor topsportstudenten, maar niet voor zwangere studenten. Terwijl het hebben van een kind in combinatie met een studie net zo goed topsport is.”
Daarnaast zouden er regels moeten komen zodat je je als onderwijsinstelling houdt aan de Wet Gelijke Behandeling, en er niet gediscrimineerd kan worden op grond van geslacht. Dat kan gaan over aanwezigheidsplicht van zwangere studenten bij een examen bijvoorbeeld. Nu komt het vaak voor dat afwezigheid door een ziek kind of een bevalling wordt geregistreerd als ongeoorloofd verzuim. En als je door je zwangerschap of bevalling niet aanwezig kan zijn bij een tentamen, heb je je eerste kans verspeeld.
Krijg je daar veel verhalen over te horen via je stichting?
Een zaak die ik nu behandel gaat over een vrouw die haar eindscriptie niet kon verdedigen omdat deze was ingepland op haar uitgerekende datum. Zij heeft de examencommissie toen verzocht de datum te verleggen, maar deze is verschoven naar het studiejaar daarna. Dus moet ze nu opnieuw collegegeld betalen.
“Zwangere studenten met vervelende ervaringen willen vaak niet naar buiten treden met hun verhaal, omdat ze veel shit over zich heen krijgen.”
Een andere vrouw die net was bevallen, en alleen was, moest verplicht mee naar een introductiekamp van haar hbo-opleiding, waar ze ook zou moeten overnachten – dat kon natuurlijk helemaal niet met een kleine baby thuis en zonder partner. De opleiding hield voet bij stuk, maar toen ik met ze sprak om te bemiddelen, zeiden ze doodleuk dat als de vrouw niet aanwezig had kunnen zijn omdat ze een bomenallergie had gehad – het kamp was in een bosrijke omgeving – er wél iets geregeld had kunnen worden. Dus er is wel een mouw aan te passen, maar als het gaat om zwanger en moeder zijn, is het opeens niet mogelijk.
Gaat het wel al beter dan toen jij zelf studeerde en zwanger was? Ik sprak een kennis die zwanger was toen ze aan de VU studeerde, en zij vertelde dat ze in ieder geval financiële compensatie kreeg voor de studievertraging die ze opliep.
Ik ben sceptisch, want ik zie nog steeds trieste dingen gebeuren. In het mbo wordt een zwangerschap vaak direct geassocieerd met tienermoederschap, terwijl dat niet altijd aan de hand is. Toch worden veel studerende moeders op het mbo direct doorverwezen naar hulpverlening, en niet zelden komt dat ook nog uit de anti-abortus-hoek. Dat mbo-scholen binnenkort wettelijk verplicht zijn om zwangerschapsverlof te verlenen, gaat hopelijk zorgen voor een omslag in het denken over studerende moeders in het hele onderwijssysteem. Maar waarom deze regeling nu alleen wordt ingevoerd voor het mbo en niet voor hbo-opleidingen en universiteiten? Dat begrijp ik dan weer niet.
Een wettelijk verplicht beleid, zoals bij topsporters, zou inderdaad wel handig zijn.
Ja, want de meldingen die ik binnenkrijg zijn volgens mij maar het topje van de ijsberg. Zwangere studenten met vervelende ervaringen willen vaak niet naar buiten treden met hun verhaal, omdat ze ook nog van die school afhankelijk zijn, of veel shit over zich heen krijgen, bijvoorbeeld dat ze hun benen maar bij elkaar hadden moeten houden. Maar zolang vrouwen zwanger kunnen worden, zal dit probleem blijven bestaan. Zonder wet- en regelgeving blijft het een discussie, maar zolang vrouwen zwanger kunnen worden, blijven we dit probleem houden.