Charlotte Luijendijk maakte een fotoserie over vrouwelijke seksualiteit en (niet meer) menstrueren

Toen ik voor het eerst ongesteld werd, sprong ik een gat in de lucht. Nou ja, ik zat op de wc, maar ook met je billen op de bril kan je kleine stuitersprongetjes maken. Ik voelde me in één klap volwassen en had het gevoel dat ik eindelijk bij de club hoorde – mijn vriendinnen waren namelijk al langer ongesteld. Al snel werd menstrueren heel gewoon en helemaal niet iets om ontzettend vrolijk over te zijn. Maar toen ik een paar jaar later eventjes niet ongesteld werd (ik was net gestopt met de pil), maakte ik me wel gelijk zorgen. Nog niet eens omdat ik bang was onvruchtbaar te zijn, maar omdat mijn ongesteldheid ook iets is wat mij definieert als vrouw.

Na een paar maanden had mijn cyclus het ritme weer gevonden en kon ik weer maandelijks geld uitgeven aan maandverband en tampons. Voor fotograaf Charlotte Luijendijk is dat anders; zij studeerde dit jaar af aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam en wordt al meer dan een jaar niet ongesteld. Haar nieuwste fotoserie heet Houd je portemonneetje gesloten en gaat over de eufemismen die gebruikt worden om ongesteldheid te benoemen. Aanstaande zondag 28 mei worden de foto's geëxposeerd tijdens Menstrual Hygiene Day in Utrecht – een dag die wordt georganiseerd om het wereldwijde taboe rondom ongesteldheid te doorbreken.

We spraken Charlotte over naakte vrouwenlijven, ongesteldheid en het Polycysteus-ovariumsyndroom.

Broadly: Ha Charlotte. Je hebt als onderwerp voor je eindwerk ongesteldheid gekozen – waarom?
Charlotte Luijendijk: Het begon eigenlijk met de zin 'Houd je portemonneetje gesloten,' zo heet de serie. Als jonge tiener zei mijn moeder dat altijd tegen me en daarmee doelde ze op seks. Iets wat meisjes denk ik veel vaker horen dan jongens.

Wat betekent die zin precies?
Het betekent 'pas op met seks'. Mijn opa zei het kennelijk al tegen mijn moeder. Als jong meisje hoor je op een gegeven moment dat je je benen bij elkaar moet houden. Ik zat altijd met mijn benen wijd en dan werd er tegen me gezegd: 'Ga zoals een meisje zitten.' Als je ouder wordt kun je als meisje niet meer zonder topje buitenspelen, omdat je lichaam door de maatschappij wordt gehyperseksualiseerd. Er zijn altijd mensen die kennelijk zo naar meisjes en vrouwen kijken.

In eerste instantie kwam mijn werk voort uit sociale ongelijkheid en menstruatie is daar een onderdeel van, maar het werd al snel mijn hoofdonderwerp. Ook omdat ik zelf sinds vorig jaar februari niet ongesteld ben geworden, ben ik daar niet meer los van gekomen.

Ik las dat je aan het Polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS) lijdt, wat is dat eigenlijk?
Dat is een syndroom waarbij je meer dan twaalf cystes in je eierstokken hebt zitten. Daardoor word je minder ongesteld, maar het kan ook helemaal uitblijven. Het is een hormoonaandoening, je produceert meer mannelijke hormonen, dus je kan ook last krijgen van acne, overbeharing, veel vrouwen hebben ook overgewicht.

Bij mij resulteert het in dat ik niet meer ongesteld word en dat ik heel veel cysten op mijn eierstokken heb. In het ziekenhuis kreeg ik een foldertje mee en een doosje pillen, dat was het dan. Terwijl ik juist niet meer aan de hormonen wilde, omdat ik daar depressief van word. Je moet dat gebeuren daar alleen om de zoveel tijd legen, omdat je baarmoederslijmvlies anders heel dik kan worden en dan kunnen weer allerlei enge ziektes uit ontstaan. Ik ben naar een ander ziekenhuis gegaan en daar hebben ze me heel goed geholpen. We keken daar ook naar de psychische kant van het verhaal.

Is er iets wat je er zelf aan kunt doen?
Daar zijn natuurlijk de meningen over verdeeld. Alternatieve websites zeggen dat je het met voeding ook weer op gang kan krijgen, zodat je geen hormonen meer hoeft te slikken, dus daar ben ik nu mee bezig.

Volgens mij kun je met dit syndroom wel zwanger worden, dan geven ze je pillen of wekken ze met elektrische schokjes een eisprong op, en als laatste redmiddel is er een ivf-behandeling.

Je liet je voor je werk inspireren door eufemismen die gebruikt worden voor het woord 'menstruatie'. Kun je er een paar noemen?
De eufemismen die ik in mijn foto's gevisualiseerd heb, gaan over menstruatie en alles wat ermee te maken heeft. 'Cotton candy' is er een, 'Dropping an egg', 'I sat on a tomato', 'Jam in de baard', dat is een Nederlandse, die vond ik echt heel vies. Eentje die ik heel leuk vind, is: 'My pussycat has a nosebleed'.

De eufemismen zijn heel inventief, hoewel er ook wel hele stomme tussen zitten. Soms moet je er een beetje om lachen, omdat het vies is. Dat die eufemismen bestaan is natuurlijk niet positief, want dat toont alleen maar aan dat er een taboe op rust.

Hoe kijken mannen eigenlijk naar dit werk?
Ze zijn er eigenlijk best wel positief over. Door het gebruik van humor wordt de drempel lager om het erover te hebben. Ze zijn ook geïnteresseerd in waar menstruatie allemaal voor zorgt en welke effecten het heeft, ze staan open voor iets waar ze nog niet bij stil hebben gestaan.

Mijn werk is ook totaal niet als een soort van wijzende vinger bedoeld. Het dient vooral als bewijs, dat het bestaat, en als we dat gewoon met zijn allen erkennen, kan dat iets veranderen, hoop ik.

Heb je ook gekeken naar hoe andere vrouwelijke kunstenaars of fotografen dat doen?
Ja. Voor dit specifieke werk heb ik onderzoek gedaan naar menstruatie in de kunst, bijvoorbeeld naar Harley Weir en Rupi Kaur. Hun Instagram-accounts zijn verwijderd, omdat er ongesteldheidsbloed op te zien is. Dat gebeurt kennelijk nog gewoon, en dat is heel jammer. Maar ik keek ook naar Jackie Dives, die een serie maakte van vrouwen die ongesteldheidsbloed uitsmeerden over hun borst. Die foto's zijn goed, maar het is niet de realiteit. Ik denk dat het belangrijker is dat we gaan inzien dat ongesteldheid gewoon bij een vrouw hoort en dat het niet aanstootgevend of smerig is. Je moet het niet overdrijven.

Dus in jouw werk heb je dat niet proberen te doen.
Nee. Natuurlijk zijn mijn foto's ook in scène gezet, maar het is wel een redelijk letterlijke vertaling van de eufemismen. Om aan te tonen hoe het taboe eruitziet.

Zondag 28 mei is het Menstrual Hygiene Day, waarom is het zo belangrijk dat hier aandacht voor is?
Om het taboe bespreekbaar te maken. Er is schaamte en ongemak en er is onvolledige informatie bij het gebruik van tampons en maandverband. Je stopt eigenlijk chloor en pesticide in het meest absorberende orgaan van je lichaam en bedrijven hoeven daar niet transparant over te zijn. Daarnaast wordt er weinig gynaecologisch onderzoek gedaan naar aandoeningen die te maken hebben met die stoffen. Over het algemeen wordt sowieso veel te weinig onderzoek gedaan naar gynaecologische aandoeningen. Over PCOS is bijvoorbeeld ook nog niet zoveel bekend, hoewel ze daar wel mee bezig zijn.

Menstrual Hygiene Day is natuurlijk vooral gericht op ontwikkelingslanden om bewustzijn te creëren, voor het gebrek aan sanitaire producten en goede schone voorzieningen. Veel meisjes zijn daarom niet in staat om naar school te gaan, waardoor vrouwen dus minder kansen krijgen om hun volle potentieel te bereiken. Daarmee wordt ook weer die sociale ongelijkheid gestimuleerd. Ook moet er meer voorlichting komen. Ongestelde vrouwen worden in sommige landen als gevaarlijk gezien en vies gezien. In Nepal, bijvoorbeeld, moeten vrouwen buiten het dorp slapen wanneer ze ongesteld zijn.

Hoe kun jij met jouw werk sociale ongelijkheid tegengaan?
Ik zou natuurlijk willen dat het direct invloed had. Ik zie het meer als onderdeel, ik ben een van de mensen die hier een steentje aan bij probeert te dragen. In eerste instantie is mijn werk een bewijs dat het taboe bestaat, we moeten dat eerst beseffen voordat er iets aan gedaan kan worden.

Daarnaast zet ik mijn werk nu in als product om te verkopen om zo geld op te halen voor Simavi. Aanstaande zondag kan je in Casco boeken en ansichtkaarten van de foto's kopen en dat draagt indirect bij aan het stimuleren van sociale gelijkheid. Simavi zet zich in voor schoon water en bijvoorbeeld goede hygiëne en menstruele hygiëne is daar een onderdeel van.

Op je website zie ik, naast dit werk, heel veel dromerige beelden van naakte vrouwenlijven.
Ik ben altijd al met vrouwelijke seksualiteit en intimiteit bezig geweest. Als vrouw heb je recht op je eigen seksualiteit en naaktheid en dat wil ik laten zien in mijn werk. Ik focus me op het vrouwenlichaam en hoe dat gebruikt kan worden in kunst.

Zondag 28 mei is Charlotte's werk te zien tijdens Menstrual Hygiene Day in Casco in Utrecht. Je kunt er gratis heen, en hier vind je meer informatie.