We zochten uit wat je allemaal met crematie-as kunt doen

Laatst, op een slapeloze nacht, kwam ik op YouTube het filmpje ‘Spreading my Grandpa’s ashes with a shotgun’ tegen, waarin youtuber iraqveteran8888 met al zijn familie en een shotgun klaarstaat om grootvaders as weg te schieten. Toen ik daar maar net van bekomen was, stuitte ik op ‘Fireworks Ashes Scattering’, waarin wat er over is van Peter Benefield door zijn vrienden met vijf dikke vuurpijlen verspreid wordt over zijn biertuin. Amazing Grace is luid op de achtergrond te horen. Slaap had ik al lang niet meer; wel een hoop vragen over mijn eigen crematie. Wat gebeurt er tegen die tijd met mijn as? En hoe zien urnen er überhaupt uit in de toekomst?

Ik vind hoe we met de dood omgaan interessant, omdat het eigenlijk altijd iets zegt over wat we belangrijk vinden in het leven van nu.

Wie een vlugge blik werpt op online verkooppagina’s van urnen, ziet dat er door fabrikanten tegenwoordig breed wordt ingezet op personalisatie. Nederlanders zijn steeds minder religieus, cremeren is een stuk goedkoper dan begraven en bovendien kan je met crematie-as en een lossere mentaliteit over lijkbezorging een stuk creatiever zijn dan met een lijk in een kist. Dus is er voor elke wens een urn. Zo kopte een artikel in het Amerikaanse Funeral Business Advisor Magazine (FBA) recent: ‘Ga de strijd aan met crematie met behulp van personalisatie.’ “Families kopen vaak geen urn omdat ze hun geliefde er niet in kunnen zien. Maar als je ze een gepersonaliseerde urn kan aanbieden, dan kopen ze die veel eerder,” schrijft Meghan Kelly in het stuk.

Vastgoedhandelaren hebben “locatie, locatie, locatie”, de begrafenisindustrie doet het dus met “personalisatie, personalisatie, personalisatie”.

In deze groeiende markt zijn genoeg ludieke bedrijven gesprongen, zoals Celestis (schiet je as de ruimte in), Burial Reef (bouw een kunstmatig koraalrif met je as) en Angel Flights (vermengt as met een vuurwerkshow). Deze bedrijven stoppen wellicht de fun in funeral, maar het zijn vooral randgevallen. Vooral personalisatie in de vorm van milieubewustheid is de stijgende trend. “Om te kapitaliseren op de groeiende crematietrend en de stijging in milieubewuste cliënten, zou elke begrafenisondernemer een selectie milieuvriendelijke producten en diensten moeten aanbieden,” schreef Kelly van FBA al in november 2016. Een van deze producten is bijvoorbeeld een biologisch afbreekbare urn – een urn die je begraaft maar die dan wel langzaam vergaat in de natuur.

Deze milieuvriendelijke urn gaat voor veel bedrijven alleen niet ver genoeg: het Amerikaanse Biolife, het Italiaanse Capsula Mundi en het Spaanse Estudi Moline verkopen al urnen waar een gedenkboom uitgroeit. Estudi Moline heeft zelfs een bloembak voor hun bio-urn en boom ontwikkelt. Handig voor als je een geliefde in een tuin wilt veranderen.

“Er is zeker een trend gaande naar een groenere uitvaart, en bio-afbreekbare urnen komen hier en daar inderdaad op,” bevestigt religiewetenschapper Brenda Mathijssen van de Universiteit van Reading in een mail. Mathijssen is ook de co-auteur van het boek DOOD: Wegwijs in de Nederlandse uitvaartcultuur. “In mijn eigen onderzoek ben ik vooral tegengekomen dat mensen de as van hun naaste een betekenisvolle plek willen geven, en daarin speelt de natuur een grote symbolische rol,” vertelt ze. “Naarmate mensen in Nederland zich meer gaan bezighouden met het milieu, zal dat vermoedelijk ook een grotere rol gaan spelen rond de dood.”

In termen van potentiële urn-vormen werd twee jaar geleden de bovengrens aangetikt op CES, de grootste consumenten technologiebeurs ter wereld. Daar presenteerde het bedrijf Foreverence een 3D-printer die gepersonaliseerde urnen maakt, waarmee een urn in elke vorm denkbaar mogelijk is. Een aantal bedrijven is ook bezig met een zogeheten smart-urn. Het bedrijf Bios Urn lanceerde in 2014 de Incube. Dat is een slimme bio-urn met wifi die data gebruikt om zo zorgvuldig mogelijk een boom te laten groeien uit crematie-as.

Om een echt vernieuwende urn te maken, moet de uitvaartbranche even goed kijken naar de designwereld. Daar wordt gewerkt aan urnen die veel meer zijn dan een hol ding waar as in kan. Een groep jonge Nederlandse designers is bijvoorbeeld afgestapt van traditionele vormen en gebruikt die as niet als inhoud, maar juist als grondstof om dat ding mee te maken.

Zo presenteerde Waterschappen, doorgaans het oudste en saaiste bestuursorgaan van Nederland, op de afgelopen Design Week iets nieuws en interessants: een bio-afbreekbare urn gemaakt van crematie-as en stoffen die door Waterschappen uit het afvalwater waren gefilterd. De urn – MOURN genaamd – werd samen met designer Nienke Hoogvliet ontwikkeld. Dat ding maakt een duidelijk punt over circulaire en duurzame economie en toont ons wellicht ook een glimps van de toekomst van de urn: een biologisch afbreekbaar product met crematie-as en bioplastic als grondstof. Zolang de urn binnen staat blijft hij intact, maar zet hem buiten en hij valt langzaam uit elkaar.

“Ik denk dat we langzaam af zullen stappen van de traditionele urn,” vertelt Hoogvliet aan Motherboard per mail. “Bio-afbreekbare urnen zijn daar een eerste stap in. Uiteindelijk verwacht ik dat crematie-as echt een grondstof wordt. Het lichaam bevat waardevolle (voedings)stoffen, maar ook gifstoffen waar we wat voorzichtiger mee moeten zijn.”

Ook ontwerper Billie van Katwijk werkt met crematie-as. Zij gebruikt het om ivoorporselein mee te maken – normaal wordt daar de as van dierenbotten voor gebruikt. Het eindproduct is keihard porselein. Sinds ze in oktober begon met dit nieuwe materiaal, heeft ze met de as van drie mensen gewerkt. Zo maakte Van Katwijk al een porseleinen schaal van haar grootvader.

Van Katwijk is overigens niet de enige die dit doet: ook Erna Huppelschoten van Studio Zand maakt porselein van gecremeerde mensen. Het gebruik van as levert een boel interessante effecten op voor het porselein, legt Van Katwijk uit. Het is namelijk niet zo zuiver als de as van alleen botten. “In crematie-as zitten bijvoorbeeld ook ijzers en zouten uit het bloed,” legt Van Katwijk uit. “Ik heb gehad dat het porselein heel donker, of grijs, of zelfs gespikkeld werd.” Dit zorgt ervoor dat elke urn er weer anders uitziet.

Volgens Brenda Mathijssen, blijft het toch moeilijk te voorspellen welke kant het precies opgaat met de urnen: “Hoe iemand leeft, beïnvloedt de omgang en wensen rond de dood. Nabestaanden hebben vaak juist behoefte aan houvast. En hoewel sommige mensen veel met deze nieuwe vormen en creativiteit kunnen, zijn er ook mensen die 'gewoon' een mooie urn willen met mam of pap erin.”

Een groter aanbod, kan natuurlijk wel leiden tot een grotere vraag, meent ze. Zo kan een groeiende groep kunstenaars en ondernemers door nieuwe type urnen te ontwikkelen, toch een beetje de toekomst bepalen.

Mocht je nou niet kunnen wachten om te eindigen in een urn, dan kan de Crematebot van ontwerper Dan Chen je al cremeren voordat je overleden bent. Dat is een roboturn waarin je al je haar, nagels, melktanden en ander lijfelijk afval stopt om het in as te veranderen. Zit de urn vol dan heb je een volledig mens – jezelf – verbrand en kan hij de as gaan uitstrooien. Zo brengt Chens urn van de toekomst, je dood al tijdens je leven heel dichtbij. Net zoals je toekomstige urn, ook je eigen leven van nu zal reflecteren.

Volg Motherboard op Facebook en Twitter.