De amateurartsen van de Maidan

Het bloed van demonstranten op de Maidan.

Terwijl de temperatuur flink onder nul daalde, lagen tientallen zwaargewonden, sommigen de dood nabij, verspreid over het Mariinsky park in Kiev.

Eerder die dag, op 19 januari, escaleerde de spanning tussen de autoriteiten en anti-overheidsdemonstranten. Razend om de draconische wetten die president Viktor Janoekovitsj introduceerde – ook wel de “dictatorwetten” genoemd vanwege de beperkingen die ze leggen op vrijheid van meningsuiting en vrijheid van vereniging –  protesteerden duizenden demonstranten in Kiev. De oppositieleiders riepen de menigte op de nieuwe wetgeving te negeren.

Het duurde niet lang voordat de veldslag losbarstte tussen de slecht bewapende activisten en de elite politie-eenheden van de overheid, de “Berkut”. De agenten werden ondersteund door honderden ongure types in trainingsbroeken, ook wel “titushki” genoemd, die door het regime van Janoekovitsj waren ingehuurd om de menigte te intimideren. De strijd op 19 januari was het grootste geweldsvertoon sinds het begin van de Euromaidan demonstraties die de afgelopen twee maanden gaande waren. 

Marina

In het midden van het park zat Marina, een 25-jarige lerares Engels die haar net opgebouwde leven in Nederland heeft achtergelaten zodra ze berichten ontving van de protesten en het staatsgeweld daaromheen. In december keerde ze terug naar Oekraïne, waar ze zich aansloot bij een protestkamp op de Hrushevskohostraat en daar vrijwillig de functie van medisch assistent op zich nam binnen de 5e eenheid van de verzetsgroeperingen in Maidan.

Demonstranten aan de barricaden werden ingedeeld in groepen van honderd, de zogeheten “honderden”. De 5e eenheid leed hevige verliezen tijdens de aanvaringen, waarbij sommige protestanten uiteen werden gejaagd en anderen schreeuwend in doodsangst om Marina heen lagen.

Marina smeekte de politie haar de ruimte te geven de gewonden te evacueren, maar deze weigerden iedere medewerking. Toen ze volhield, kreeg ze een stroom aan scheldwoorden te verduren: “Bitch! Stomme hoer!” schreeuwden ze tegen haar, intussen lachend om de gewonden die er door hun toedoen lagen.

Ondanks de bedreigingen zette ze door, terwijl ze ondertussen in de angst verkeerde dat haar verloofde Igor – de 28-jarige tweede leider van de 5e eenheid – een van de gewonden was. Een Orthodoxe priester sloot zich later aan bij haar smeekbedes, en uiteindelijk kregen ze toestemming de gewonden het park uit te dragen. Van top tot teen besmeurd met vuil en bloed van de gewonden, verliet ook Marina de plek om zich richting de Maidan te begeven.

Ze deed op neutrale wijze verslag van de gebeurtenissen, maar de diepe lijnen in haar gezicht toonden precies hoe uitgeput ze was van het wekenlang aanhoudende geweld. “Als je hier zo door geraakt bent, heeft het niets meer met moed te maken,” stelt ze. “Je doet gewoon wat je moet doen”. 

Sergei

Sergei, een 48-jarige arts uit de nabijgelegen Poltavaregio, leidde de medische operatie van de 5e eenheid. Als ervaren trauma-expert bracht hij de nodige medische deskundigheid met zich mee, hoewel zijn werkzaamheden bij een particuliere artsenpraktijk flink afweken van de chirurgische operaties aan de frontlinies van de roerigste tijden in het land sinds de val van de USSR. Toch lukte het Sergei en zijn team honderden gewonden te behandelen zonder er één te verliezen, zelfs op de dag dat er twaalf slachtoffers met schotwonden binnenkwamen.

Sergei deelde meer details van de aanvaringen gedurende 19, 20 en 21 januari. Vooral schokkend was het nieuws over een onbekende, poederachtige chemische substantie van Russische origine dat door de oproerpolitie tegen weerloze burgers werd gebruikt. Tientallen mensen die door het poeder werden verblind en wier hoornvliezen beschadigd waren, werden de ziekentent binnengebracht, maar pogingen om de ogen schoon te maken met gedestilleerd water of oogdruppels maakten het probleem alleen maar erger.

Het team wist zich geen raad met het groeiende aantal slachtoffers. Tot overmaat van ramp werd het poeder de ziekentent ingeblazen en trof het ook de medische staf. Het enige wat Sergei kon doen, was een bonten lap dragen om het stof op te vangen, in de hoop dat het de hoeveelheid poeder in zijn ogen tot een minimum zou reduceren en de reeds gewonde patiënten niet zou bereiken. Na een paar uur stuitte het team op een simpele remedie: een combinatie van alkaline, lidocaïne en hoornvliesgel. Gelukkig was er geen sprake van blijvende schade door toedoen van het mysterieuze poeder.

Patiënten met oogletsel kwamen het meest voor in de ziekentent, legde Sergei uit, voordat hij een waslijst aan soorten letsel en behandelingen afratelde. Een man had een hagelkorrel van een shotgun in zijn oog gekregen. Het was maar goed dat de beste man op het betreffende moment knipperde, waardoor het hagelkorreltje weg van het oog naar beneden werd geduwd, diep in het zachte vlees tussen de oogbal en de oogkas. 

Demonstranten in de Maidan in Kiev.

Veel patiënten kwamen bedolven onder wit poeder de tent binnen, met granaatsplinters in de ogen, het gezicht, de nek en de borst. Het witte poeder bevatte waarschijnlijk sporen van aluminium of magnesiumoxide, wat achterbleef nadat stungranaten tot ontploffing werden gebracht. De Berkut hadden niet-dodelijke stungranaten in hun bezit, maar om toch dodelijke slachtoffers te kunnen maken brachten ze er met duct tape spijkers en andere scherpe voorwerpen op aan.

Deze tactiek zorgde voor een eindeloze stroom aan doden en gewonden. Een man had een splinter van een aangepaste stungranaat in zijn nek gekregen en werd al schreeuwend op een stretcher gelegd. De splinter had zijn halsslagader geraakt, waardoor hij doodbloedde voordat hij de tent bereikte.

“Laat hem liggen – hij is al dood,” riepen de demonstranten. “Jullie zijn de artsen, we hebben jullie nodig voor de overlevenden.”

Tegelijkertijd met de splinterwonden kwam er een reeks aan gruwelijke verwondingen, veroorzaakt door stompe voorwerpen – van verbrijzelde ledematen tot ingeslagen schedels en gebroken jukbeenderen. Op 21 januari sloeg een groep Kozakken door de politielinies met niets meer dan een paar traditionele wapenstokken – de “bulawa”, die wel wat weghebben van middeleeuwse knuppels. Binnen no time werden ze overmeesterd door de politie, wier linies daardoor nog dichter bij de ziekentent kwamen te liggen. Sergei tekende een van de Kozakkenknuppels na, die de politie had afgenomen en waarmee ze vervolgens de schedel van de Kozak insloegen.

De verwondingen waren tot nu toe al verschrikkelijk, maar het ergste moest nog komen.

De huidige medische noodopvang, een leegstaande schoenenwinkel aan de rand van de Maidan.

Op 18 februari, een maand na de aanvaringen om de “dictatorwetten”, lanceerde de politie een gecoördineerde aanval op de Maidan in een laatste poging de demonstranten weg te jagen en een einde aan het protest te maken. Met behulp van traangas en vuurwapens rukten de Berkut en het titushki gespuis op vanaf het oosten van het plein, en vernietigden daarbij alles op hun pad. Hoewel de ziekentent duidelijk gemarkeerd was met rode kruizen, werd ook deze direct geraakt door molotovcocktails van de Berkut. De 5e eenheid kon op het nippertje de gewonden en zoveel mogelijk medische benodigdheden evacueren voordat de tent in vlammen opging.

Het team zette daarna een kamp op in een betonnen gebouw van de vakbondsbeweging. De derde verdieping werd als veilig beschouwd, aangezien zowel de Euromaidan-keukens als de perskamer zich daar bevonden. Helaas bleek dat niet het geval, aangezien het gebouw bijna direct met de grond gelijk werd gemaakt door gerichte brandbommen van de autoriteiten, die de nacht van 18 januari in vuur en vlam zetten.

Uren na de vernietiging van hun tweede basis, verhuisde de 5e eenheid naar een leegstaande schoenenwinkel aan de rand van de Maidan. De locatie was perfect: de schone witte wanden en goede verlichting waren ideaal voor het uitvoeren van spoedoperaties. De grote kast- en opbergruimten waren gevuld met medische benodigdheden die vanuit heel Kiev werden gedoneerd.

Vanuit de nieuwe basis ging het team door met het behandelen van gewonden. Op 20 januari haalden ze een record, met meer dan 100 binnengekomen patiënten op één dag. 

In het medisch centrum

Van alle gevallen die ik heb gehoord, is er eentje het meest ijzingwekkend. Een jongeman die de politie confronteerde vanaf de barricaden van de 5e eenheid kwam in aanraking met het onbekende Russische poeder. Eenmaal verblind werd de man in zijn heup geschoten door een AKM politiegeweer. De impact van de 7,62 mm grote kogel zorgde ervoor dat hij zijn evenwicht verloor, op de grond stortte en zijn ruggegraat verbrijzelde.  

Terwijl hij het al stuiptrekkend uitschreeuwde van de pijn, behandelde het medisch team de schotwond en werd de bloeding gestelpt – wat uiteindelijk zijn leven heeft gered. het letsel aan zijn ruggengraat was echter dermate ernstig dat hij direct naar een ziekenhuis zou moeten worden overgebracht om verlamming te voorkomen. De man weigerde dit echter, uit angst dat hij op die manier bij de autoriteiten terecht zou komen, die hem ongetwijfeld aan meer wreedheden zouden onderwerpen.

De mensen die verantwoordelijk zijn voor de corruptie die de opstand en het daarbijbehorende bloedbad heeft veroorzaakt, moeten nog steeds voor de rechter verschijnen.

Volg Maximilian op Twitter: @MTIClarke