Hoe bepaal je het geslacht van een dinosauriër?

​De rol van Ian Malcolm in Jurassic Park, vertolkt door Jeff Goldblum, is onder andere legendarisch geworden door zijn quotes. Van het filosofische "life finds a way', tot aan het scatologische "that is one big pile of shit". Een van zijn meest memorabele uitspraken moet wel zijn: "How do you know they're all female? Does somebody go out into the park and pull up the dinosaurs' skirts?" Dit vraagt Malcom in de film aan B.D. Wongs personage, terwijl er op de achtergrond babyraptors uit hun eitjes kruipen.

Wat blijkt: het bepalen van het geslacht van een dinosaurus is niet alleen in Spielbergs film een knelpunt. Ook echte paleontologen krijgen te maken met dit vraagstuk. En hoewel het moeilijk genoeg was om het geslacht van een levende dinosaurus te ontdekken voor de wetenschappers in Jurassic Park; echte wetenschappers moeten het zien uit te vogelen door te kijken naar een fossiel van honderdvijftig miljoen jaar oud.

Ondanks dat heeft paleontoloog Eva Saitta overtuigend bewijs gevonden dat de stegosaurus een seksueel dimorfisch dier geweest moet zijn. Dat betekent dat de mannelijke en vrouwelijke stegosaurussen anatomisch verschillend van elkaar waren. Saitta heeft zes zomers lang de overblijfselen van verschillende soorten dinosauriërs en hun individuele kenmerken in een nieuw ontdekte fossielrijke steengroeve in Montana onderzocht. Hij vond een variatie in vorm en grootte, waarschijnlijk door sekseverschillen. Zijn onderzoek is gisteren gepubliceerd in PLOS ONE.

"Het gevonden materiaal is het eerste bewijs voor seksueel dimorfisme in een dinosaurus die op land leefde, die aansluit bij alle andere mogelijke verklaringen voor de waargenomen morfologische variaties," zei Saitta in het verslag.

Het was eenvoudig om te speculeren over sekseverschillen in vliegende dinosauriërs, omdat we hun nog bestaande nakomelingen - vogels - kunnen observeren. Moderne vogelsoorten vertonen vaak extreem seksuele dimorfisme, wat suggereert dat hun voorlopers uit het Mesozoïcum ook verschillende mannelijke en vrouwelijke lichaamsvormen moeten hebben gehad.

Daarnaast wijst Saitta er op dat er al een aantal fossiele aanwijzingen zijn gevonden dat mannelijke en vrouwelijke vliegende dinosauriërs verschillende kenmerken hadden. "Er is een grote kans dat er seksueel dimorfisme aanwezig was bij de fossiele vogel Confuciusornis," vertelde hij me per email. Ook is er al voldoende bewijs dat pterodactylussen, die in het Mesozoïcum dezelfde niche vormden als vogels van vandaag de dag, extreme verschillen hadden tussen de verschillende seksen.

Helaas is het onderzoeken van de sekseverschillen bij niet-vogeldinosaurussen veel moeilijker. Dit komt doordat een groter aantal morfologische factoren de diversiteit tussen verschillende soorten kunnen beïnvloeden. Afwijkingen suggereren soms verschillende soorten van dezelfde familie, maar dat kan ook te maken hebben met groeistadia. Zo is maar de vraag of de Triceratops echt bestaat als een eigen soort of dat het gewoon een versie van de Torosaurus is.

Zo presenteerde Saitta meerdere mogelijke alternatieve verklaringen voor de uiteenlopende fossielplaten heeft onderzocht. Hij heeft in ieder geval uitgesloten dat het verschil tussen de grootte van de platen te maken heeft met de toenmalige leeftijd van de dinosauriërs. "De ene 'morph' is niet de onrijpe vorm van de andere," schreef hij.

Bovendien zou de manier waarop de twee platen zijn gevormd enigszins vergelijkbaar zijn met het geslachtsdimorfisme van moderne dieren. In het onderzoek maakt Saitta een vergelijking met koeien. Hoewel runderen een heel verre afstammeling zijn van de Stegosaurus, zitten ze in een vergelijkbare niche. De kenmerken van mannetjes- en vrouwtjeskoeien zijn in beide gevallen ontwikkeld voor verschillende doeleinden.

"Naast dat beide soorten grote herbivoren zijn en waren, zijn de hoorns en platen samengesteld uit een benige kern, omgeven door een keratine schede," legt hij uit in het onderzoek. "In vergelijking met vrouwen wordt van de mannen doorgaans verwacht dat zij meer energie investeren in groei en behoud van hun 'ornamenten'," aldus Saitta. "Als we dezelfde redenering toepassen op de bestudering van de platen, zou de mannelijke versie van de dinosauriër de brede plaat vertegenwoordigen en zou de hoge puntige plaat van een vrouwtje zijn."

"Ik denk dat onderzoek naar seksueel dimorfisme bij andere dinosaurussen die de juiste context en goede fossielen hebben zeker iets is om naar uit te kijken," vertelde Saitta me.

Het lijkt me in ieder geval vrij duidelijk dat het testen van de sekse bij dinosauriërs niet zo simpel is als het optillen van hun rokje. Desalniettemin zijn paleontologen als Saitta nauwgezet bezig met het reconstrueren van de seksuele biologie van deze lang verloren wezens. En wie weet zullen ze op een dag het ultieme Stegosaurus-seksmysterie oplossen: de mechaniek van vrijen zonder penetratie.

Meer over dinosaurusseks:

​Alles wat je nooit wilde weten over dinosaurenseks