Er worden te vaak ongeschikte vrijwilligers naar arme landen gestuurd

In dezelfde week dat de Amerikaanse presidentsverkiezingen de krantenkoppen domineerden, gaf Shalil Shetty, secretaris-generaal van Amnesty International, een toespraak op de International Association for Volunteer Effort-conferentie in Mexico-Stad. Hij zei: "Met het oog op het algemeen belang moeten we openstaan voor iedere mogelijke aanpak. Zo lang we dezelfde waarden delen en samenwerken naar een positief resultaat is het goed." Vrijwilligerswerk is belangrijk en kan, wanneer goed georganiseerd, van grote waarde zijn.

Vaak zien wij arme en kwetsbare volkeren als zo wanhopig dat we denken dat ze alle hulp die ze kunnen krijgen met open armen zullen ontvangen. Maar over internationale medische vrijwilligershulp wordt vaak te makkelijk gedacht. Als we openstaan voor "iedere mogelijke aanpak" vergeten we soms dat het verlangen te helpen gepaard gaat met een enorme verantwoordelijkheid. Ongeschoolde vrijwilligers zouden ongeschoolde arbeid moeten doen, en geen professioneel werk dat, wanneer het fout wordt gedaan, schade kan toebrengen.

Toen ik in juni 2013 een operatiekamer in Noord-Tanzania inliep in een ziekenhuis waar ik onderzoek deed, zag ik een achttienjarige Britse scholier een zaag hanteren, naast een patiënt. Hij was zich aan het voorbereiden op het amputeren van het been van een bewusteloos slachtoffer van een motorongeval. Hij was een buitenlandse vrijwilliger, zonder medische training.

Was ik van de operatiekamer doorgelopen naar de kraamafdeling, dan had ik een net zo bedroevende, maar een in Tanzaniaanse gezondheidsinstellingen veel voorkomende scène gezien: buitenlandse middelbare scholieren of studenten die helpen bij bevallingen, zonder medische training. Zwangere vrouwen zijn zich niet bewust dat de buitenlanders in witte jassen niet in het bezit zijn van de noodzakelijke diploma's.

Bij het Global Health-studieprogramma aan Northwestern University kom ik vaak studenten tegen die graag internationale vrijwilligerservaring willen opdoen, enerzijds vanuit het verlangen tot hulp te zijn, maar tegelijkertijd om 'praktijkervaring' op te doen om bij een studie geneeskunde binnen te komen. De mogelijkheden daarvoor zijn legio.

In Tanzania zijn middelbare scholieren die ledematen amputeren uitzonderlijk, maar ongetrainde vrijwilligers die helpen bij geboorten en operaties zijn dat niet. Vaak worden nieuwe vrijwilligers getraind door enthousiaste maar ongetrainde vrijwilligers. Buitenlandse geneeskunde- en verloskundestudenten coachen ook vrijwilligers, en gaan regelmatig verder dan hun eigen training en professionele standaarden toestaan. Zulke praktijken zijn in hun eigen land streng verboden zonder supervisie. In Tanzania hebben gezondheidsinstanties te weinig personeel om de stortvloed aan buitenlandse vrijwilligers te begeleiden.

Tegelijkertijd nemen vrijwilligers regelmatig taken over van Tanzaniaanse professionals, die hun werk veel beter zouden doen zonder te worden verdrongen door buitenlanders. In een instelling die ik heb geobserveerd was er twee buitenlanders voor elke Tanzaniaanse verpleegkundige, en waren er vaak zelfs meer vrijwilligers dan patiënten. Tanzaniaanse gezondheidszorgers maken zelden bezwaar. Organisaties die vrijwilligers leveren geven een bescheiden financiële vergoeding voor het ontvangen van de vrijwilligers. In een gezondheidssysteem dat om geld verlegen zit, kan dit een goede zaak zijn. Maar veel gastinstellingen zien vrijwilligers nu niet als medewerkers, maar eerder als toekomstige bronnen van inkomen. Geld is nuttig.

Als arme landen ongeschoolde vreemdelingen nodig hebben in de gezondheidszorg, dan is bijna iedereen die je van straat plukt beter geschikt dan wij zijn. Locals kennen de taal, de cultuur, en het gezondheidssysteem. Buitenlandse vrijwilligers hebben meestal een gebrek aan cruciale expertise. In Tanzania wordt de familie van een patiënt regelmatig gevraagd om verpleegkundigen te assisteren bij het uitvoeren van kleine taken. Tanzaniaanse vrijwilligers vouwen gaas en assisteren in apotheken.

Voor studenten gaat het verlangen om te helpen vaak gepaard met de hoop dat het vrijwilligerswerk gaat helpen bij de toelating tot een studie geneeskunde. De meerderheid van de geneeskunde-opleidingen vereisen dat de aanvragers 'praktijkervaring' hebben. Weinig opleidingen definiëren wat dat betekent, of vermelden activiteiten die toekomstige aanvragers niet zouden moeten doen.

HIPPA-wetten beschermen patiëntenbelangen en vertrouwelijkheid. Het is illegaal voor ongediplomeerde mensen om gezondheidszorg te verstrekken, overtreders kunnen worden gearresteerd. De combinatie van de noodzaak om 'praktijkervaring' op te doen en de strenge patiëntenbescherming in eigen land heeft een miljardenmarkt voor internationaal vrijwilligerswerk opgeleverd. Google maar eens "vrijwilliger" en waar je naartoe wilt. Winstbeluste vrijwilligersorganisaties staan klaar om je kortdurende vrijwilligerspakketten aan te bieden, medisch of anderszins.

Vrijwilligers brengen het leven van patiënten in gevaar. Ze ondermijnen ook lokale gezondheidszorgers bij het doen van hun werk, en doen afbreuk aan de kwaliteit van zorg.

De vrijwilligers die ik heb ontmoet hadden nobele intenties. We kunnen kritiek hebben op hun verlangen iets voor zichzelf uit de vrijwilligerservaring te halen, maar als we dat doen negeren we de systematische voorwaarden die de industrie drijven. Zou jij een Tanzaniaanse student toestaan jou te helpen bevallen? Of een middelbare scholier om jouw been laten amputeren? Deze vragen lijken belachelijk als ze aan onszelf worden gesteld.

Ongeschoolde arbeid kan enorm nuttig zijn in specifieke gevallen: schoonmaakacties na een natuurramp, gaarkeukens, voedselpakketten afleveren. Maar, alhoewel vrijwilligerswerk waardig werk is, komt het ook met verantwoordelijkheden. Kortom, als vrijwilligers hun werk in eigen land niet zouden mogen uitvoeren, dan zouden ze dat ergens anders ook niet moeten mogen.

Noelle Sullivan is een assistent professor verbonden aan de faculteit Global Health Studies and Anthropology van de Northwestern Universiteit.