We vroegen een advocaat om ons door de rechtszaak tegen Ismo heen te loodsen

De afgelopen weken was er weer veel te doen rondom Ismo. De rapper uit Breda is op 21 februari in een hoger beroep veroordeeld voor belediging naar aanleiding van zijn teksten in de track Eenmans. Dit terwijl hij eerder nog was vrijgesproken. Ismo moet een boete van duizend euro betalen en de video van YouTube halen. Als hij dat laatste weigert, komt er nog een boete van vijfhonderd euro bij. Wij spraken hem hierover en hij vertelde ons verbaasd te zijn over zijn veroordeling: "We leven in Nederland waar kunst in vrijheid moet worden gemaakt", zei Ismo. "Hoe afschuwelijk je het ook vindt. Al vind je het fucking lelijk en erger je er dood aan, het blijft kunst." Hij legde ook de connectie met bijvoorbeeld Hans Teeuwen en Charlie Hebdo, die beiden de grens van belediging opzoeken maar wel door de wet gedoogd worden.

Waar ligt die grens tussen belediging en vrijheid van meningsuiting? Waarom is Ismo alsnog veroordeeld? Kan hij er nog iets tegen doen? En wat betekent deze rechtszaak voor de toekomst van expliciete rapteksten? Om dit allemaal te begrijpen keken we naar de zaak met Michiel Coops, advocaat media- en internetrecht. Hij kon daar het volgende over optekenen.

Is de uitspraak van het Hof logisch?

Om te bezien of een rechterlijke uitspraak klopt dient men vooreerst te kijken naar de rechtsregel waar in dit geval het Openbaar Ministerie zich op beroept.

De uitspraak van het gerechtshof Den Bosch:

Het OM stelt dat Ismo strafrechtelijk verwijtbaar handelt door zijn uitingen in de videoclip op YouTube met de titel Eenmans. Belediging in de wet (Wetboek van Strafrecht) is als volgt geformuleerd:

Hij die zich in het openbaar, mondeling of bij geschrift of afbeelding, opzettelijk beledigend uitlaat over een groep mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun hetero- of homoseksuele gerichtheid of hun lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie.

Het gerechtshof (Den Bosch d.d. 21 februari 2017) stelt dat rapper Ismo zich schuldig heeft gemaakt aan voornoemd (strafrechtelijk) verbod tot belediging door een tweetal uitlatingen.

De eerst uitlating: "Flikkers geef ik geen hand" zou beledigend zijn omdat het woord "flikker" naar algemeen spraakgebruik zou worden gebruikt als scheldwoord en als minachtende benaming voor homoseksuelen. Door de toevoeging "geef ik geen hand" zou het geheel een nog negatievere lading krijgen, nu volgens in Nederland heersende opvattingen het niet willen geven van een hand aan een ander zou betekenen dat die betreffende persoon niet wordt gerespecteerd of wordt geminacht. De lezing van Ismo dat de term "flikkers" in zijn uitlating ziet op anderen dan homoseksuelen, maakt dit volgens het gerechtshof niet anders.

De tweede uitlating: "Ik haat die fucking joden nog [veel] meer dan de nazi's" zou beledigend zijn omdat Ismo joden als nazi's in een zin noemt en daarbij zou aangeven dat hij joden nog meer haat dan de nazi's dat deden. Hiermee zou Ismo een relatie leggen met de historische werkelijkheid van de holocaust. Een dergelijke referentie impliceert volgens het hof het goedkeuren van de holocaust en zou daardoor beledigend zijn voor mensen van het joodse ras. Gelet hierop en op de bewoording zelf, waarbij Ismo het woord "fucking" gebruikt om aan de gehele uitlating een negatievere lading te geven, waardoor joden zouden worden aangetast in hun goede naam en eer, acht het hof de uitlating op zichzelf beschouwd beledigend voor mensen van het joodse ras. Het juridische kader

Het gerechtshof dient rekening te houden met rechtspraak (jurisprudentie) van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM, de hoogste Europese rechter) dat het grondrecht van vrijheid van meningsuiting waarborgt (zoals besloten in het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens). Het EHRM stelt als uitgangspunt dat bijdragen aan het maatschappelijk debat (zoals politiek) zijn toegestaan. Het juridisch verbieden van een uitspraak als "Flikkers geef ik geen hand" en "Ik haat die fucking joden nog veel meer dan de nazi's" dient volgens het EHRM noodzakelijk te zijn in een democratische samenleving (dat staat in de wet en volgt uit rechtspraak van het EHRM). Volgens het EHRM mag een mening verder dienen ter " offend, shock and disturb". De Hoge Raad (hoogste rechter van Nederland) stelt voorts dat een uitlating als beledigend kan worden beschouwd wanneer zij de strekking heeft een ander bij het publiek in een ongunstig daglicht te stellen en hem aan te randen in zijn eer en goede naam. Verder speelt uiteraard de context van de uitlating een rol.

Artistieke expressie, zoals hiphopmuziek, wordt minder snel als beledigend opgevat dan bijvoorbeeld een nieuwsbericht (dat gaat over feitelijke oordelen in plaats van waardeoordelen). Dit geldt ook voor satire of cabaret (zoals neergelegd in een cartoon bijvoorbeeld), omdat de aard daarvan bestaat uit overdrijven, vertekenen van de realiteit en/of choqueren.

Eenmans is een track waarin wordt opgeschept ( brag and boast), waarvan bijna iedere rapper er een in zijn repertoire heeft. In dat soort tracks wordt in de regel enerzijds opgeschept en anderzijds afkeer getoond van de rest; veelal betreft dat dan andere rappers, maar dit wordt vaak geprojecteerd op iedereen (behalve de rapper zelf). De vraag is dus of de uitingen van Ismo in de context (juridisch strafrechtelijk) niet door de beugel kunnen.

De uitingen zijn neergelegd in muziek en is dus artistieke expressie waarvoor een ruime vrijheid bestaat. Verder gaat de track over de rapper zelf en zijn (gestelde) succes, waardoor ook uit het karakter van de track volgt dat de inhoud niet zo serieus dient te worden genomen, vergelijk:

-"heb niemand nodig ben eenmans"
-"doekoe doekoe, dat is wat ik zie"
-"haters laten we spreken"
-"ik zag je gaan naar beneden"
-"ben in Rotterdam met Torro"

Vooral omdat de track verder nergens gaat over minachting van homoseksuelen en/of het goedkeuren van de holocaust. Wat betreft de uiting "Flikkers geef ik geen hand" weet ik niet zo zeker of gesteld kan worden dat met het gebruik van de term flikker een homoseksueel persoon wordt bedoeld. De betekenis uit het woordenboek kan daarbij relevant zijn (op digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren komt het begrip homo in de definitie niet voor, zie ook etymologiebank (hier)).

Vanuit de context bezien vraag ik mij dus af of het oordeel van het gerechtshof juridisch juist is. Doordat de uitingen zijn gedaan in een muziekwerk en gelet op voornoemde omstandigheden, kan gesteld worden dat de op zichzelf (door het OM gesteld) beledigende uitspraak voor homoseksuelen door de context waarin die gedaan is haar beledigende karakter heeft verloren. Voor de uiting over joden zie ik juridisch eerder het beledigende karakter (omdat die uiting gevoeliger lijkt te liggen en minder vatbaar is voor verschillende interpretaties) dan voor de uiting die homoseksuelen zou betreffen.

Wat kan cassatie nog doen?

Ismo kan de uitspraak van het gerechtshof aantasten door in cassatie te gaan bij de Hoge Raad. Door cassatie in het strafrecht wordt de tenuitvoerlegging van de uitspraak van het gerechtshof geschorst, reden waarom dit een populair rechtsmiddel is.

De Hoge Raad toets of I. het recht juist is toegepast of II. een beslissing is voorzien van een toereikende motivering. Dit is dus in hoge mate een juridisch-technische aangelegenheid, er wordt niet opnieuw onderzoek gedaan naar de feiten.

Het is lastig inschatten of de Hoge Raad zal oordelen of is voldaan aan I en/of II (daarvoor zou het gehele procesdossier moeten worden bestudeerd), de meeste klachten bij de Hoge Raad worden verworpen.

Mocht de Hoge Raad het beroep van Ismo verwerpen, dan staat mogelijk nog de weg open naar het EHRM waar dan de klacht kan worden neergelegd dat de Nederlandse rechter het recht niet juist heeft toegepast (in dit geval: de vrijheid van meningsuiting te veel heeft beperkt). Het EHRM toetst de uitingen vervolgens aan voornoemd juridisch kader.

Bestaan er soortgelijke zaken?

Andere soortgelijke zaken van rappers die worden veroordeeld voor belediging zijn mij niet bekend. Zaken die gaan over bedreiging wel.

Zo werd rapper Hozny in 2014 door de rechtbank Den Haag veroordeeld tot bedreiging wegens teksten in het nummer Geertje, als "Dit is geen bedreiging of poging tot je dood", "Geertje de islam is 2,1 miljard, DKDB helpt niet, als ze jou komen halen" en "Geertje dit was je leven tot nu". De rechter vond dat daarmee onmiskenbaar de suggestie werd gewekt dat Wilders vanwege zijn uitspraken over de Islam zal kunnen worden vermoord. Hozny had verder bij politie verklaard dat hij Wilders wilde waarschuwen. Voor zover ik weet is er geen hoger beroep ingesteld.

(Opvallend detail is dat Hozny in de videoclip van Geertje een cartoon van Oppenheimer gebruikte die hij er later uit heeft moeten halen en waarvoor hij schadevergoeding heeft moeten afdragen, zie hier.)

Verder loopt er nog een zaak van rapper Mo$heb die door het gerechtshof is vrijgesproken van bedreiging tegen Wilders in het nummer Wie Iz de Volgende (Geert Wilders Diss). De Hoge Raad heeft die uitspraak vernietigd (omdat het gerechtshof onvoldoende toereikend zou hebben gemotiveerd) en terugverwezen naar het gerechtshof die dan nog een keer uitspraak moet doen.

Wat kan een veroordeling betekenen voor de toekomst van expliciete teksten in rap?

Als de Hoge raad bepaalt dat de juiste maatstaf is gebruikt en de veroordeling blijft in stand, dan zou deze zaak inderdaad kunnen worden aangehaald om toekomstige zaken over rap en belediging te beslechten. De veroordeelde uitingen zouden dan in beginsel strafrechtelijk verboden zijn. Let wel, de context is van belang. Dat wil zeggen dat de feiten en omstandigheden per geval worden meegewogen. Dat maakt dat een soortgelijke zaak tot een andere uitkomst zou kunnen leiden.