De nieuwste performance van Lisette Ros is een middelvinger naar de hedendaagse vlogcultuur

Terwijl ik de binnendruppelende bezoekers observeer, klinkt er een licht hese stem door de zaal. "Oké, ik ben nog even mijn laatste zenuwplas aan het doen terwijl de mensen arriveren." Het is kunstenaar Lisette Ros met haar nieuwste audioperformance INTERVENING AUDIO SPACE: my Self, the Other, tijdens het evenement Offscreen van The View Concepts. Hierin bevraagt ze de lege vlogcultuur, de banaliteit van alledaagse conventies en het verliezen van de eigen autonome stem door social media. Een sociaal experiment waarbij het publiek niet alleen meeluistert, maar zonder het te weten ook aan meedoet.

Voor haar eerdere performances uit de reeks INTERVENING SPACE, een researchserie waarin Lisette de notie van identiteit onderzoekt, bracht ze onder andere acht uur lang door op een stoel, filmde ze haar tweeëneenhalf uur durende proces van in slaap vallen en lag ze vijf uur lang naakt op de grond als een glimmende foetus. Spartaanse scenario's dus.

Tijdens haar nieuwste live-performance staat dit keer niet haar uitgesproken uiterlijk op de voorgrond, maar haar stem, waarmee ze de zaal onzichtbaar, als een soort alziend oog, voorziet van commentaar. Ik belde Lisette om te praten over Nederlandse vloggers, haar controledwang en natuurlijk het idee achter haar onbewerkte audiologboek. We hebben uiteraard geen beelden van de gesproken uitvoering (want ja, audio hè) – maar dat is nou net het punt, volgens Lisette.

Creators: Ha Lisette, kun je iets meer vertellen over wat er zich achter de schermen afspeelde tijdens je audioperformance?
Lisette Ros: Gedurende de avond sprak ik in een andere ruimte audioberichten in via WhatsApp en verstuurde die berichten naar mijn tweede telefoon. Dat doe ik normaal ook, dus het voelde alsof ik thuis was. Alleen lag mijn andere telefoon nu bij de techniek. Daar werden de memo's afgespeeld. Ik kon de bezoekers niet zien – maar tussen de audio-opnames door liep ik af en toe de zaal in om inhoud te verzamelen voor de volgende berichten.

Wacht, loop je altijd rond met twee telefoons? Of heb je de tweede speciaal voor deze performance in het leven geroepen?
Nee, ze zijn allebei van mij [lacht]. Ik gebruik mijn tweede telefoon eigenlijk alleen om via WhatsApp audioberichten naar mezelf te sturen. Het is gewoon mijn oude mobiel, die inmiddels een persoonlijk archief van mijn gedachtegang is geworden. Voicememo's zijn het afgelopen jaar een nieuwe gewoonte voor mij geworden – uit die gewoonte, en de bijbehorende irritatie, is het concept voor de audioperformance ook geboren. Ik denk veel hardop, gebruik mijn stem graag en vind het fijn dat ik dat kan inspreken en terugluisteren. Vrienden stuur ik ook vaak audioberichten, maar die reageren vaak niet eens omdat ze geen tijd hebben. Maar dat maakt me niet uit, de gedachte is dan in ieder geval uit mijn systeem.

Waar zat je dan precies tijdens het opnemen?
Boven. Maar op een gegeven moment moest ik naar de wc en toen ben ik daar gewoon verder gegaan met inspreken. Ik wilde het zo live mogelijk houden.

Je noemt je audioperformance een 'fuck you' naar de hedendaagse vlogcultuur. Wat is er allemaal mis met vloggen?
Het gaat mij vooral om die constante performance vanuit de blik van de Ander, ofwel de kijker – wat ik echt zonde vind. De vloggers spelen met hun content vaak geheel in op wat de kijkers verwachten en willen zien. Ik wil natuurlijk niet generaliseren, niet elke vlogger is zo. Maar kijk voor de grap maar eens naar de eerste vlogs van Anna Nooshin of Enzo Knol en vergelijk die dan met de video's die ze nu maken. Daarin zit heel veel leegte en materialisme.

Waarom heb je er specifiek voor gekozen om de vlogcultuur te bevragen via WhatsApp?
De performance draait niet zozeer om WhatsApp, maar meer om het versturen van de audioberichten naar mijn 'andere ik', op mijn andere telefoon. Het feit dat ik met deze andere ik 'in gesprek' ben, maakt het tot zowel een monoloog als een dialoog, en dat geeft een extra laag aan de performance. Een 'ware ik' is er niet naar mijn idee: iedereen heeft meerdere 'ikken' en rollen die hij of zij speelt.

Maar bij vloggen draait het vooral om het visuele aspect. Waarom heb je ervoor gekozen om jezelf juist niet te vertonen tijdens deze performance?
Omdat het een vervolg is op mijn vorige werk, INTERVENING SPACE: My Self, the Fetus. Daarin lag ik urenlang naakt op de grond in foetushouding om de maatschappelijke conventie van 'jezelf zijn' te bevragen. De conclusie van dat werk is dat het Zelf altijd gevormd wordt door de blik van de Ander. Met mijn audioperformance borduur ik hierop voort. In de buik is de stem van de moeder het eerste moment waarop de foetus geconfronteerd wordt met identificatie.

Hoe kunnen we volgens jou dichter bij onze Zelf komen te staan in dit digitale tijdperk?
De blik van de Ander zit tegenwoordig vooral verscholen in onze smartphone. Vaak zijn we wel fysiek of visueel aanwezig – wanneer je bijvoorbeeld een foto maakt voor op Instagram – maar niet geestelijk. Ik zeg niet dat we ineens onze mobieltjes moeten weggooien. Ik gebruik het ding ook. Het is een prothese geworden, we zitten er allemaal aan vastgekluisterd. Maar misschien kunnen we voorbijgaan aan het constante bombardement van beelden en meningen, en onze smartphone juist inzetten als een middel voor concentratie en contemplatie. Sta eens stil bij wat er in je kop gebeurt, in plaats van zo bezig te zijn met het voeden van andermans blikken.

In onze mailwisseling noemde je deze audioperformance 'andersoortig'. Op welke manier verschilt deze performance van de vorigen uit de reeks, afgezien van het feit dat je ditmaal niet zichtbaar bent?
Mensen zijn natuurlijk een visuele installatie van mij gewend. Ik weet dat ik daar goed in ben. En zij hebben dan iets om te fotograferen – maar begrijpen ze het onderzoek wel? Ook in het dagelijks leven probeer ik conceptueel te bedenken hoe ik er die dag uit wil zien, iets wat mensen blijkbaar opvallend vinden. Op visueel vlak komt de vloeibaarheid van mijn identiteit dus wel voldoende tot uiting. Maar met de audioperformance onderzoek ik juist het niet-visuele, geestelijke aspect van identiteit. Met mijn eigen stem wil ik de dwingende blik van de Ander bevragen en uitdagen.

Tijdens de audioperformance vertelde je dat je graag begrepen en serieus genomen wil worden. Hoop je dat mensen daadwerkelijk luisteren naar en reflecteren op je audioperformance, of is het juist ironisch bedoeld als 'alledaagse ruis' om de leegte van de vlogcultuur te symboliseren?
Een beetje allebei. Sommige mensen luisteren, maar dat is niet het hoofddoel. Het gaat om het versturen van de berichten – van mij, naar mij. De punten waarop de blik van de Ander naar mij, mijn blik naar de Ander én mijn kritische blik naar mijzelf elkaar snijden. Door social media en het constante bombardement aan beelden en meningen wordt de autonomie van de eigen stem steeds meer naar de achtergrond verdreven. Waar begint de stem van de Ander en houdt de eigen stem op? Ik hoop dat mensen daarbij stilstaan. Dat ze zichzelf erin herkennen en ongemakkelijk voelen over de banaliteit van onze alledaagse handelingen.

Ik had ook het gevoel dat mensen nog niet helemaal begrijpen dat ik het alledaagse uitvergroot en dat dat in kunst ter uiting kan komen. Wat dat betreft ben ik een pionier. Ik krijg daardoor wel minder bevestiging, waardering of whatever – maar ik blijf erbij. Want het voeden van mijzelf door de blik van de Ander is nou net wat ik kritisch wil bevragen. Het moet voor mezelf wel een therapeutisch proces blijven.

Bedacht je de gesproken hersenspinsels ter plekke of had je van tevoren verzonnen wat je zou gaan zeggen?
Nee, ik liet me echt leiden door m'n gevoel. Het proces is het werk. Het was voor mij heel eng om daar geen controle over te hebben – want wat als er niks in me op zou komen om te zeggen?

Ben je zo'n controlfreak?
Ik heb wel allerlei dwangmatige rituelen waar ik mijn eigen logica voor heb verzonnen. Als ik 's ochtends opsta, moet ik bijvoorbeeld altijd op een bepaalde manier mijn kussens en dekens neerleggen. Als ik dat niet doe, is het te druk in mijn hoofd en word ik paniekerig.

"Ik ben ondertussen even aan het plassen," zegt Lisette. "Hoop niet dat je dat erg vindt – ik moest heel nodig. Ik denk: ik zeg het maar gewoon, past ook wel bij de insteek van dit gesprek. Hoorde je het al?"

Nee hoor, ik hoorde niks. Nog één laatste vraag dan: wat is tot dusver de conclusie van je onderzoek?
Ik weet nog niet precies wat ik te weten wil komen. Maar ik ben wel tot het inzicht gekomen dat de versnipperde aandachtsspanne die centraal staat in mijn audioperformance – het idee van ergens fysiek aanwezig en geestelijk afwezig zijn – ook volop te zien was op de bewuste avond in de SSBA Salon. Zo zat er in de zaal een jongen die op zijn telefoon een voetbalwedstrijd aan het kijken was, terwijl hij een evenement bijwoonde waar hij een kaartje voor had gekocht. Dat vind ik wel een hele goede reflectie van onze huidige maatschappij.

Momenteel is Lisette bezig met het maken van een verhalende podcast, bestaande uit WhatsApp-voicememo's van haar eerste audioperformance. Haar volgende audioperformance is van 20 t/m 25 maart te beluisteren op Radio 4 , tijdens haar residentie in De Torenkamer van VondelCS. Op de website wordt een logboek bijgehouden.

Ga voor meer werk van Lisette Ros naar haar website .