Een kijkje in de geheime ondergrondse tunnels waar de Chinese immigranten van Mexicali leefden

Toen ik voor het eerst het Mexicaanse grensstadje Mexicali bezocht, hoorde ik geruchten over "La Chinesca," een netwerk van tunnels waar Chinese immigranten uit de stad hun eigen ondergrondse Chinatown hadden gebouwd. Het was een soort urban legend – een verborgen stad waar de Chinese immigranten hun eigen leven leidden, gescheiden van de rest van de gemeenschap, en hun eigen geheime cultuur vormden. Later kwam ik erachter dat La Chinesca niet alleen echt bestaat, maar dat je zelf ook een kijkje kan nemen in de decenniaoude tunnels.

Rubén Hernández Chen, een lokale winkelier en voorzitter van het Comité voor het Historische Centrum van Mexicali, neemt toeristen soms mee de tunnels in zodat ze La Chinesca met eigen ogen kunnen zien. Hij krijgt veel erkenning voor het werk dat hij doet om de Chinese geschiedenis en tradities van Mexicali te promoten, waar deze rondleidingen door de ondergrondse tunnels onderdeel van zijn. Met Chen als mijn gids daalde ik af in de benauwde en stinkende onderwereld om meer te leren over de ondergrondse gemeenschap die hier vroeger leefde.

Chinese immigranten kwamen voor het eerst naar Mexicali rond 1900. De meesten werden door Colorado Riverland Company (een in Amerika gevestigd bedrijf dat Mexicaanse grond aan boeren verhuurde) uit China overgebracht om te werken aan spoorwegen en irrigatiesystemen – eerst in de Verenigde Staten, en vervolgens over de grens van Mexico. Toen de bouwprojecten voorbij waren, bleven veel immigranten in Mexicali, waar ze in ondergrondse kelders leefden. Op zomerse dagen is het in het gebied vaak rond de veertig graden, en op extra warme dagen loopt de temperatuur weleens op tot bijna vijftig graden, dus door het ondergrondse tunnelnetwerk konden de immigranten – die niet gewend waren aan de Mexicaanse hitte – zich makkelijk door de stad verplaatsen zonder in de brandende zon te hoeven lopen.

Chen legde uit dat er bijna veertig kelders zijn die onderdeel zijn van La Chinesca. Vroeger waren de kelders allemaal met elkaar verbonden door een tunnelnetwerk; tegenwoordig heeft elk gebouw een andere eigenaar, en zijn de doorgangen meestal dichtgemetseld, dus elke kelder is los te bezoeken via luiken in de vloeren van winkels en huizen.

Het tunnelnetwerk strekt zich uit door de hele binnenstad van Mexicali. Toen de drooglegging in de jaren twintig van kracht werd in de Verenigde Staten, was de ligging van La Chinesca vlakbij de grens erg voordelig, en werden de tunnels al snel gebruikt als casino's, bordelen en cafés. Smokkelaars begonnen het tunnelnetwerk te gebruiken om sterke drank te smokkelen, en Amerikanen toegang te geven tot de bordelen en Chinese opiumkamers van Mexicali, aldus Chen.

Esteban Leon, de president van de Chinese Vereniging van Mexicali, legde me uit dat Chinese immigranten in de jaren twintig zwaar in de meerderheid waren in de stad – er waren ongeveer 10.000 Chinezen en slechts 700 Mexicanen – en dat ze steeds meer macht kregen in het gebied. Hij vertelt dat eind jaren twintig de Chinezen in Mexicali aan het hoofd stonden van een misdaadsyndicaat dat zich bezighield met gokken en prostitutie, en zich uitstrekte naar andere delen van Mexico en Californië.

Alles veranderde in 1934, toen generaal Lázaro Cárdenas president van Mexico werd. In zijn verkiezingscampagne stelde hij ambitieuze hervormingen van het landeigendomsrecht voor op basis van artikel 27 van de Mexicaanse grondwet, waarin staat dat de grond in handen van de Mexicanen zou moeten zijn, niet van buitenlanders. Een golf van anti-immigrantensentiment verspreidde zich over het land, vooral in de staten Sinaloa, Sonora en Baja California. De immigranten verzetten zich hevig tegen de nieuwe wetten en vochten voor hun grond, en velen werden gemarteld en stierven in de strijd.

Maar in Mexicali was de grond technisch gezien nog steeds in handen van de Colorado River Company, dus ook al verloren de immigranten terrein, ze werden behoed voor wat er in naburige staten gebeurde. La Chinesca werd een schuilplaats voor honderden Chinese immigranten die uit Sinaloa en Sonora hun toevlucht in de kelders van hun landgenoten zochten. Esteban, wiens vader een van de eerste Chinese immigranten in Mexicali was, herinnert zich dat zijn vader een boot klaar had staan om van Ensenada naar de Verenigde Staten te varen voor het geval dat het geweld Mexicali zou bereiken.

Immigranten bleven ondergronds leven tot eind jaren zeventig, toen veelvoorkomende overstromingen in de kelders van La Chinesca de allerlaatste bewoners dwongen om te vertrekken. De tekenen van deze overstromingen zijn nog steeds zichtbaar; de verbleekte muren in diverse kelders zitten onder de vochtplekken.

De tunnels en kelders van La Chinesca zijn nu een schim van wat ze ooit waren. Een deel van de kelders zijn opnieuw ingericht om toeristen een beeld te geven van hoe hier vroeger honderden mensen leefden. Een kelder is ingericht als gokhol, met roulettetafels en speelkaarten; in een andere kamer zijn de vochtige muren versierd met een muurschildering en liggen er een paar lange, gelakte opiumpijpen binnen handbereik van het bed. Andere kelders zijn ingericht als woonruimtes, met oude meubels en erfstukken van immigrantenfamilies. Alle kelders zijn muf, met afbladderende verf, en slechts een paar van de ruimtes zijn verlicht.

Er wonen nu nog zo'n vijfduizend Chinese immigranten in Mexicali, en de stad blijft het epicentrum van de Chinese cultuur in Mexico. De Chinese gemeenschap is nu onderdeel van het publieke leven geworden, maar La Chinesca is een blijvende herinnering aan het ondergrondse leven dat ze decennialang leidden, en de beproevingen die ze moesten doorstaan terwijl ze vochten voor acceptatie.