Luuk van Ons Geld wil het Nederlandse geldsysteem radicaal omgooien

Een tijdje geleden belandde ik op de website van Ons Geld, een organisatie die ons huidige geldsysteem flink onderuit wil trappen – of op z'n minst radicaal wil hervormen. Luuk De Waal Malefijt (26) is de oprichter en voorzitter van Ons Geld, een groep van tien man die Nederland bewust proberen te maken van wat geld eigenlijk is en hoe het wordt gemaakt.

Tijdens zijn studie Informatiekunde raakte Luuk na het kijken van filmpjes over geldcreatie en documentaires zoals Money as Debt in paniek over hoe het huidige financiële systeem wereldwijd in elkaar zit. Nachtenlang struinde hij het internet af op zoek naar organisaties in Nederland die iets deden tegen financiële instabiliteit door de geldscheppende functie van de bank. Die waren er niet, dus besloot hij om vier jaar geleden Ons Geld op te richten naar voorbeeld van het Engelse Positive Money. Vorig jaar haalde Ons Geld via een burgerinitiatief 120.000 handtekeningen op, waardoor geldschepping door banken op de agenda van de Tweede Kamer terechtkwam en Den Haag nu gedwongen wordt om er iets aan te gaan doen. Ook schreef de toneelgroep De Verleiders het toneelstuk Door de bank genomen over de ideeën van Ons Geld en Positive Money.

Volgens de website van Ons Geld worden onder andere onze schulden, de enorme werkloosheid en de groeiende kloof tussen arm en rijk grotendeels veroorzaakt door de geldschepping van commerciële banken – zoals de ING, Rabobank en ABN AMRO. Ik sprak met Luuk af om helder te krijgen wat er allemaal klote is aan het huidige systeem, en wat hij daaraan wil veranderen.

VICE: Hoi, Luuk! Ik val maar gelijk met de deur in huis: wat is er mis met het huidige geldsysteem?
Luuk De Waal Malefijt: Een misvatting die we nu als maatschappij hebben, is dat wanneer er over "geld" gesproken wordt, we denken dat alles dat op onze bankrekeningen staat geld is. Dat is niet zo. Als wij met z'n allen nu massaal naar de banken zouden gaan om te pinnen, dan kan dat niet, want de banken hebben maar een geldreserve van een aantal procenten aan contant geld. Toch kan de bank ondanks hun kleine hoeveelheid contant geld jou alsnog een lening verstrekken als ze dat willen.

Je denkt al snel dat de getallen op je rekening echt geld zijn, omdat je er van alles mee kan betalen. Maar deze cijfertjes zijn in werkelijkheid een belofte op contant geld, wat je eigenlijk kan zien als een digitale tegoedbon of als een schuld van de bank aan jou. En in dit krakkemikkige kredietsysteem kan de bank op basis van wat er op jouw rekening staat, ongeveer tien keer zoveel aan nieuwe kredieten verstrekken, en dus meer elektronische geldbeloftes aan leners verkopen. Het bedrag voor een lener ontstaat uit het niets met één druk op de knop door een bankmedewerker, die dat gewoon intypt, maar moet wel weer met rente worden terugbetaald. Dus je betaalt uiteindelijk meer terug aan de bank aan rente, dan dat zij je in eerste instantie hebben gegeven, terwijl ze het originele bedrag aan geld nooit echt hebben gehad. Dat is toch bizar?

Ja, best wel. Maar waarom doen de banken dit?
Banken zijn erbij gebaat dat ze steeds meer nieuw "geld" kunnen beloven en daar veel rente op kunnen vangen, want dat is praktisch gratis winst voor hen. Hoe meer wij in de schuld zitten bij de banken, hoe meer winst zij maken. En omdat we tegenwoordig alleen nog maar krediet als geld gebruiken, zijn we totaal van de banken afhankelijk geworden. Meer dan 95% van wat we geld noemen is krediet en daar handelen we mee in de economie. Als iedereen zijn of haar schulden zou afbetalen, is krediet niet meer nodig en blijft er dus geen betaalmiddel meer over. Dan is er geen geld meer in de economie.

Dus banken hebben eigenlijk de macht om alles te bepalen?
Ja. Als mensen weinig schulden hebben, gaan ze eerder een lening aan. Dan lijkt er een grote hoeveelheid aan geld geïntroduceerd te worden in de economie, maar eigenlijk is dit schuld aan de bank, oftewel krediet. Het lijkt dan prima te gaan met de economie, tot het punt dat wij onze schulden niet meer kunnen afbetalen. Dan worden banken weer voorzichtiger met het verstrekken van leningen, en krimpt de krediethoeveelheid in de economie weer. En daar zit het probleem. We zijn er voor investeringen in onze maatschappij afhankelijk van of we voor die investeringen bankkrediet kunnen krijgen. Nu wordt er namelijk wel krediet verleend aan alles dat de aarde molt, zoals aan de olie-industrie, wapens, oorlog, en niet aan dingen die we belangrijk vinden die de samenleving daadwerkelijk beter zouden maken. We hebben als maatschappij dus niet in de hand waar we geld voor willen maken.

Gebeurt dit wereldwijd?
Ja, dit bankensysteem vind je bijna overal ter wereld. Het systeem bestaat in concept al sinds 1700, en is in de afgelopen eeuwen uitgegroeid tot het monster dat we nu hebben. De banken gaan voor winst en eigenlijk voor de instabiliteit van het systeem door ons zoveel mogelijk schulden aan te smeren.

Waarom leren we dit niet op school?
Als mensen eenmaal doorhebben hoe dit geldsysteem in elkaar zit, dan worden ze woedend; als je dertig jaar lang je hypotheek hebt afbetaald en er dan achter komt dat de bank nooit iets heeft ingelegd, schiet dat natuurlijk in het verkeerde keelgat. Het zijn vooral de economen en economische leiders die het op de een of andere manier niet echt begrijpen. Zij praten elkaar allemaal na. Maar als je door de sector goed wordt betaald, dan ga je er ook niet negatief over doen.

Is dit probleem van het geldsysteem nog wel op te lossen?
Ja, met common sense. In het systeem dat wij hebben voorgesteld aan de Tweede Kamer, gaan we handelen met geld dat de staat creëert in plaats van het krediet dat de banken nu scheppen. Hierdoor is het geen schuld met rente bij de bank, maar echt geld. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van een Nederlandse bitcoin. Dit geld kan de overheid kosteloos zelf maken, waardoor wij niet meer zo afhankelijk zijn van de banken. Als er genoeg staatsgeld in de economie is waarmee mensen kunnen leven, werken en wonen, dan hoeft er in eerste instantie niet te worden geleend.

Maar is de overheid wel te vertrouwen?
Grote verantwoordelijkheden moeten gesplitst worden. Het uitlenen van geld en het scheppen van geld moet van elkaar gescheiden worden, en verdeeld worden tussen de bank en de staat. De staat schept het geld en de bank leent het uit. Er moet dus een Vierde Macht komen, als uitbreiding van de Trias Politica, die bepaalt hoeveel geld er zou moeten zijn om de economie en prijzen stabiel en goed draaiende te houden. Deze Vierde Macht moet dat staatsgeld maken en bijschrijven op de rekening van de overheid. Er is een wetswijziging nodig om dit goed op te nemen in de wet. Dat is de reden dat we dit via de politiek doen. Als wij als bevolking zelf besluiten om slechts te gaan handelen met bijvoorbeeld vorken of paperclips als geld, dan is de uitdaging niet om dit "geld" te maken, maar om het geaccepteerd te krijgen. Ga jij er maar eens voor zorgen dat vorken worden geaccepteerd als geld. Dat is de reden dat alleen de overheid effectief voor zo'n verandering kan zorgen.

Wat is dan het voordeel voor ons?
De overheid krijgt eenmalig een geldbedrag op haar rekening gestort, dat even groot is als de huidige krediethoeveelheid. Al het kredietgeld wordt omgetoverd tot staatsgeld. De overheid zou vervolgens dingen kunnen financieren waar we nu op korten met Rutte-bezuinigingen. Er kan bijvoorbeeld een basisinkomen worden gefinancierd, belastingen kunnen worden verlaagd en studieschulden kunnen worden teruggebracht, omdat het leenstelsel dan kan worden afgeschaft. Mensen in de zorg zouden weer wat meer dan twee minuten aandacht krijgen. Afhankelijk van de verdeling zijn er dus veel mogelijkheden, maar dat ligt in handen van de politiek.

Verdwijnen de banken dan?
Nee, de banken blijven geld investeren en uitlenen, maar moeten hun klanten een keuze gaan geven: of je geeft aan dat ze van je staatsgeld af moeten blijven, of je geeft aan dat ze je staatsgeld mogen investeren en uitlenen. In de tussentijd staat je geld dan vast en vang je (mogelijk) rente. Banken worden op deze manier veilig voor het spaar- en betaalsysteem omdat het geld dan juridisch gezien je bezit is. Investeren wordt dan de keus van de klant. Als banken alleen nog maar werken met overheidsgeld, dan kan dat hele proces van "krediet-als-geld" de prullenbak in. Als niemand namelijk z'n geld aan banken uitleent, dan kunnen banken zelf ook niks uitlenen, want de bank wordt afhankelijk van spaarders die geld uit willen lenen aan leners. Die vijf procent aan contant geld bij banken wordt dan honderd procent aan digitaal geld en zo kunnen ze dus alleen geld uitlenen dat ze werkelijk hebben.

Wat zijn de volgende stappen voor Ons Geld?
De Tweede Kamer heeft vier moties aangenomen, waarbij de Wetenschappelijke Raad van de Regering (WRR) moet onderzoeken hoe het huidige geldstelsel werkt en wat tegenhoudt dat er banken kunnen bestaan waar je veilig kan sparen. Ten tweede gaan ze onderzoeken wat de kosten zijn van het huidige geldsysteem en wat dit de maatschappij oplevert, in vergelijking met het systeem dat wij aan ze hebben voorgesteld. Het onderzoek moet nog beginnen. Voor ons is het moeilijk om te zien waar ze nu mee bezig zijn. Het is een eerste stap, maar we weten niet wat de voortgang is en of onze voorstellen in het onderzoek worden meegenomen. Het ligt nu in hun handen. Heb je er vertrouwen in dat het gaat lukken?
De mensen in de WRR hebben ook een bepaald denkkader over hoe het geldsysteem nu werkt, en hanteren niet per se dezelfde definities van geld en krediet als wij. We hopen vooral dat we ons paradigma duidelijk kunnen maken en dat ze ook met onze zusterverenigingen in IJsland en Engeland gaan praten, om ons wereldbeeld te begrijpen. We moeten hier gewoon mee blijven doorgaan en zorgen dat erover gepraat wordt. Ik weet zeker dat er mogelijkheden zijn, en wanneer de volgende crisis aftrapt – wat zeker gaat gebeuren, omdat de totale schulden wereldwijd alleen maar groter worden omdat we zo afhankelijk zijn van bankkrediet – komt er weer de mogelijkheid om mensen te laten zien dat we het op deze manier kunnen oplossen. Bedankt, Luuk!