De schipbreuk bij Lampedusa moet Europa wakker schudden

De lichamen van verdronken migranten op het Italiaanse eiland Lampedusa. Vorige week donderdag stierven honderden Afrikanen toen hun boot in brand vloog en omsloeg. 

Het dodenaantal van de schipbreuk die vorige week voor de kust van Lampedusa plaatsvond, pakt waarschijnlijk bijna vier keer hoger uit dan dat van de aanslag op het winkelcentrum Westgate in Nairobi. Toch is er voor de schipbreuk, waarbij zeker 230 vluchtelingen verdronken, veel minder media-aandacht. De redenen zijn daarvoor zijn duidelijk: er waren geen moslimfundamentalisten of vuurwapens bij betrokken. Bovendien waren de slachtoffers anonieme mensen, die geen westerse familieleden in diepe rouw achterlieten. Hoewel de ramp vrij stilletjes aan ons voorbijging, maakt het deel uit van een enorm tragische gang van zaken. Elk jaar wagen ruim 30.000 migrantenzich aan de gevaarlijke oversteek naar Italië, en alleen vorige maand al moesten er 1100 mensen gered worden. Er moet iets gedaan worden aan deze situatie, waarbij zoveel vluchtelingen hun leven riskeren in de hoop dat ze ergens asiel zullen vinden.

Sinds het begin van deze eeuw is er op Lampedusa een opvangcentrum voor immigranten gevestigd. Het kleine eilandje voor de kust van Sicilië isvoor Noord-Afrikaanse migranten de toegangspoort naar Europa geworden. Oorspronkelijk had het centrum een capaciteit van 850, maar in 2009 bleek dat er vrijwel altijd 2000 mensen verblijven. Het zit er dus altijd stampvol, en de levensomstandighedenzijn ongezond. Dit leidde tot een opstand van de mensen die er vastgehouden werden, waarbij uiteindelijk in 2011 een groot deel van de instelling afbrandde. Na het protest werd het officiële vermogen van het centrum omlaag geschroefd naar 250 mensen, maar regelmatig verschijnen er rapporten die stellen dat er wel 1000 mensen wonen, en dit werd zeker niet geholpen door de massale toestroom van vluchtelingen ten tijde van de Arabische Lente.

Eerder dit jaar bracht Paus Franciscus een bezoekje aan het eiland om zijn respect te betuigen aan de duizenden mensen die in het centrum hebben gewoond, en om zijn medeleven te uit te spreken voor de groeiende groep mensen die er op een steeds kleinere voorraad levensmiddelen weet te overleven. Ondanks zijn bezoek is het eiland voor de meeste Europeanen nog steeds onzichtbaar, en nieuwsberichten over het centrum zijn schaars. Mediabedrijven weten dat hun lezers niet zoveel sympathie hebben voor het feit dat er allemaal vreemde mensen op het grondgebied van die lezers aankomen, die vervolgens hun banen afpakken en van hun belastingcenten een uitkering trekken, etc.

Zo vertelde Simona Moscarelli, rechtsdeskundige bij de Internationale Organisatie voor Migratie in Rome, me: “Racistische opvattingen zijn in opkomst in Italië. In het huidige economische klimaat zijn mensen angstig. Ze denken dat migranten een bedreiging voor hen en hun levensstandaard vormen. Dat komt puur door onwetendheid. De meeste mensen hier in Italië denken dat we overweldigd worden door Afrikaanse migranten, maar dat is helemaal niet zo.”

Meestal worden de Afrikaanse migranten die op Lampedusa aankomen twee tot drie dagen vastgehouden, voor ze hun reis vervolgen naar de Italiaanse kust. Eenmaal daar zijn ze niet geneigd in Italië te blijven. Italië is een toegangspoort naar andere delen van het continent, met Groot-Brittanië, Frankrijk en Scandinavië als populairste eindbestemmingen. Moscarelli legde me uit waarom de instroom van migranten in Italië dan toch als een probleem gezien wordt.

“De 30.000 migranten die in Italië aangekomen zijn, vallen eigenlijk in het niet bij de aantallen die in andere delen van Europa arriveren,” zei ze. Het is alleen wel een punt dat ze hier allemaal tegelijk aankomen, en dat gebeurt alleen hier.”

Die omvang is de kern van het drama van vorige week. Als er zoveel mensen op een gevaarlijke manier over zee getransporteerd worden, kun je er haast op wachten tot een ramp van deze grootte plaatsvindt. De boot was al vlakbij Lampedusa toen passagiers de aandacht hoopten te trekken door hun lakens in brand te steken. De vlammen die toen ontstonden namen zo’n omvang aan dat de migranten genoodzaakt waren om massaal naar de andere kant van de boot te gaan. De gewichtsverschuiving was te groot, en deed het schip kapseizen. Op dit moment wordt er gesproken over 155 overlevenden.

Volgens Moscarelli hebben de overlevenden die de kust van Lampedusa bereikt hebben inmiddels medische hulp gekregen. Ze waren in shock – vrijwel iedereen had familieleden verloren. “Vrijdag was een dag van rouw op Lampedusa,” zei ze. “De vaste bewoners hebben de migranten altijd met open armen ontvangen. Wat er vorige week gebeurd is, is ook voor hen heel triest.”

De vaste bewoners van Lampedusa kunnen de kwestie niet negeren. En zeker na de gebeurtenissen van afgelopen donderdag zou dat ook voor de rest van Europa moeten gelden.