Op architectuursafari in zelfbouwhemel Almere

Als je een dagje uit plant, is Almere waarschijnlijk niet de eerste bestemming die bij je opkomt. Toch komen er elk jaar mensen van over de hele wereld naar deze stad, en wordt Almere in collegezalen tot in verre buitenlanden geroemd vanwege zijn architectuur. Almere mist misschien een geschiedenis die andere steden wel hebben, maar de stad is op zijn minst iconisch te noemen. Het is de jongste, meest kunstmatig aangelegde stad van Nederland. Over elk boompje, tuintje en huisje is nagedacht; niets is gewoon organisch gegroeid – wat op zich al uniek is. De stad rees vanaf 30 september 1975 omhoog vanaf de kale zeebodem, en bracht sindsdien elk decennium spraakmakende architectuurexperimenten met zich mee.

Om de rijkdom van de Almeerse architectuur te vieren, en om te bewijzen dat er heus wel meer prachtige dingen uit Almere komen dan het onvolprezen lied Almere Fietsstad ging ik op pad langs de mooiste zelfbouwprojecten die deze stad rijk is.

Een van de succesverhalen van Almere is het welstandsvrij bouwen, wat wil zeggen dat gebouwen aan veel minder regels hoeven te voldoen dan op andere plekken. Een nieuwe stad vraagt immers om nieuwe architectuur. De prijsvraag ‘Ongewoon Wonen’ (1982) van het comité De Fantasie was de eerste stap in de utopische zelfbouwhemel die Almere heden ten dage is. Dit resulteerde in de piepkleine buitenwijk De Fantasie. De woondroom van tien creatieve woningbouwers werd er werkelijkheid. De fantasierijke woonbuurt vol huizen die geen fundering hebben groeide uit tot dé trekpleister van Almere. Je spot er wekelijks verdwaalde architectuurfanaten zoals ik.

De Fantasie bleek een succes. Zodanig dat er kort na de realisatie besloten werd om een ander stukje fantasie te realiseren: De Realiteit. Het comité De Fantasie had een iets realistischere woondroom uitgevaardigd in 1985. Het thema was nu niet ‘Ongewoon Wonen’ maar ‘Tijdelijk Wonen’, met als enige eis een afwijkende verschijningsvorm. Het tweede architectuurmekka was geboren. De zeventien objecten hebben mij bij eerste aanzicht met stomheid geslagen. Niets is te gek voor Almere. De ontwerpgenialiteit van De Realiteit spreekt meer tot de fantasie dan De Fantasie zelf. De verbeelding van de architecten nam hier de vrije loop. Zo vind je er een boomhut met de naam ‘Er vliegt een vogel onder ons huis'. ‘Campus’ is dan weer het antwoord op de vraag naar gebruiksvriendelijk wonen in containers.

Zowel De Fantasie als De Realiteit waren tijdelijk in het leven geroepen om onze fantasie te prikkelen. Aanvankelijk zouden de huizen vijf jaar blijven staan, maar de wijken kregen, goddank, een permanent karakter. Want “Almere staat synoniem voor architectuurvernieuwing, verrassende initiatieven en experimenten”, aldus voormalig wethouder Adri Duivesteijn. Hij bracht een ware revolutie teweeg in de Nederlandse woningbouw, waar de burger terug aan de macht kwam. In 2006 werd dankzij hem de derde experimentele wijk een feit. ‘De Eenvoud’ had als centrale thema, zoals de naam subtiel prijs geeft, ‘eenvoud’. Toch bleek De Eenvoud niet zo eenvoudig uit de grond te stampen. Het project lag jaren op de plank, waardoor er nu maar vier van de twaalf winnende ontwerpen de transformatie van wens naar werkelijkheid hebben afgelegd.

Dat Almere dé zelfbouwstad is van Nederland valt niet te betwisten. Het is een stad naar mijn hart, die lekker tegen de schenen van de architectonische normen schopt. Je krijgt er de kans om te bouwen wat je écht wilt, vrij van eindeloze regelgevingen. Nergens anders in Nederland valt zo'n anarchistische manier van een stad maken te bespeuren. Dit ontging de lokale farao, Robert van Harten, ook niet. Hij bracht met zijn goudgele piramides wat broodnodige eeuwenoude Egyptische beschaving naar de artificiële Flevopolder. De twee piramides zouden zijn gebouwd naar de verhoudingen en maten van de Grote Piramide in Cheops.

Het welstandsvrij bouwen in Almere blijft er goudkleurig uitzien. Sinds eind 2015 wordt de minder aristocratische wijk Almere Oosterwold aangelegd. Het gebied, dat drie keer zo groot is als de Amsterdamse grachtengordel, is next level zelfbouw. De totstandkoming spreekt zo tot de verbeelding dat zelfs de Amerikanen van Harvard University in de ban zijn van het visionaire project.

Het KlokHUIS is de kers op de zelfbouwtaart om je architectuursafari in Almere af te sluiten. Dit project kwam tot stand door de architect Jord den Hollander in samenspraak met kinderen, die naar aanleiding van het vijfentwintigjarige bestaan van het gelijknamige televisieprogramma hun woonutopieën mochten aanleveren. Het is een vrolijke taart met een glijbaan geworden waar jong en oud aan hun trekken komen.

Genoeg redenen om dat tripje naar Almere eens te ondernemen en je te laten verbazen door wat de jongste stad van Nederland te bieden heeft.