Volgens lachgasleveranciers maakt het verbod ondergrondse handel lucratiever

Al sinds de uitvinding – in de achttiende eeuw – wordt lachgas gebruikt om erop te spacen. Als lachgasgebruiker treed je in de voetsporen van grootheden als dichter Samuel Taylor Coleridge en partyprinsen als de Britse Harry. De drug leverde in al die eeuwen relatief weinig problemen op. Totdat er de laatste jaren steeds vaker mensen verslaafd raakten, waarbij sommige veelgebruikers zelfs dwarslaesies opliepen. Nederland heeft lachgas daarom als eerste Europese land verboden: vanaf begin dit jaar staat lachgas op Lijst II van de Opiumwet. Hoe heeft het zover kunnen komen? En gaat zo’n verbod wel helpen? 

De eerste keer dat ik zelf in aanraking kwam met lachgas was toen ik een jaar of tien geleden door een huisgenoot gevraagd werd om bij de Bijenkorf een doosje slagroompatronen mee te nemen. Ik wist dat die niet gebruikt zouden gaan worden om slagroom mee te spuiten, en ik was doodsbang dat de winkelmedewerkers mijn niet-culinaire intenties zouden doorzien. Vergeleken bij die spanning vond ik het effect van de leeggezogen ballon nogal underwhelming en zelfs onprettig. Maar ik heb sindsdien allerlei creatieve (en soms levensgevaarlijke) doe-het-zelf-oplossingen met spijkers en hamers voorbij zien komen om het door anderen felbegeerde gas uit de patronen te krijgen. 

Lachgas was destijds moeilijker verkrijgbaar, omdat het officieel werd gezien als een geneesmiddel en soms gebruikt werd om narcoses in te leiden. Dat veranderde in 2016 door een uitspraak van het Europees Hof. Sindsdien valt lachgas niet meer onder de medicijnen, maar onder de Warenwet, en is er een gigantische legale markt ontstaan. Het werd desgewenst thuisbezorgd, was in clubs en op straat verkrijgbaar, en speciale apparaatjes om het gas op een handige manier in een ballon te krijgen werden gemeengoed op huisfeestjes. Misschien werd lachgas gebruiken een beetje té makkelijk.

Drugsonderzoeker Martha de Jonge van het Trimbos-instituut zegt dat de ergste piek in het lachgasgebruik inmiddels alweer achter de rug is. “Tot 2019 was er een stijging, daarna is er een daling ingezet. Maar het aandeel jongeren dat teveel gebruikt gaat niet omlaag. En je ziet een stijging in het aantal verkeersincidenten waarbij lachgas een rol heeft gespeeld. Ik weet niet of je bijvoorbeeld dat filmpje hebt gezien van die jongen in de auto die op het dak doorgaat met lachgas gebruiken nadat de auto te water is geraakt?”

Onder invloed zijn tijdens het rijden (ook van lachgas) was sowieso al strafbaar. Maar tot voor kort was het voor de politie lastig om te handhaven, omdat lachgas (anders dan bijvoorbeeld alcohol) niet makkelijk aantoonbaar is in het lichaam. Ze moesten dus afgaan op vreemd (rij)gedrag en de aanwezigheid van lachgasbenodigdheden. Eén van de ideeën achter het verbod is dat de tanks en patronen die worden gevonden in een auto nu makkelijk in beslag kunnen worden genomen.

De Jonge wijt het excessieve gebruik van lachgas aan de zichtbaarheid in het straatbeeld en de media, maar vooral aan de makkelijke verkrijgbaarheid van lachgas. “De hoeveelheden lachgas die mensen kopen en gebruiken zijn fiks gestegen. Op een gegeven moment werd het verkocht in tanks, die eerder alleen in ziekenhuizen werden gebruikt, en door duikers. Ik denk dat veel jongeren die het via tanks namen problematisch gingen gebruiken.”

In 2019 werd een risicobeoordeling gedaan door het CAM, waarin er nog geen aanleiding was voor paniek. “Toen is er besloten: we hebben geen aanwijzingen dat het schadelijk is in lage hoeveelheden. Maar – haha – wie gebruikt er nou 50 ballonnen achter elkaar, was de teneur. Inmiddels gebeurt het heel vaak dat jongeren zoveel, en nog veel meer dan dat, achter elkaar gebruiken. Toen is het ons duidelijk geworden dat je er wel degelijk verslaafd aan kan raken, en dat je een craving kan krijgen om steeds meer te gebruiken.” En hoe meer lachgas je gebruikt, hoe meer risico er is op een vitamine B12-tekort, dat kan leiden tot schade aan het ruggenmerg en in ernstige gevallen tot gedeeltelijke dwarslaesies. Dat gebeurde in 2020 vierenzestig keer. Het advies is dan ook inmiddels bijgesteld, en er is nu volgens het instituut geen “veilige onder- of bovengrens” voor gebruik. 

Ook Léon Riemers, de woordvoerder van de Branchevereniging Verantwoordelijke Lachgas Leveranciers, vindt (al jaren) dat het gebruik uit de hand is gelopen in Nederland. En ook hij denkt dat de grote tanks die “24/7” aan huis geleverd kunnen worden daarbij de grootste boosdoener zijn.

Toch heeft hij maandag met zijn vereniging een kort geding aangespannen tegen de overheid om het nieuwe beleid aan te vechten. Hij heeft er van alles op aan te merken en komt aan de telefoon erg strijdbaar over. Er zijn bij zijn claim ook bedrijven aangesloten die het lachgas verkopen voor andere doeleinden dan spacen: een gastronomisch bedrijf dat het levert als slagroompatronen, en een race-autobouwer, want in de autosport wordt de “nitro” gebruikt om harder te kunnen rijden. Zij kunnen een ontheffing aanvragen, maar volgens Riemers werkt dat niet: “Daarmee mag je maximaal tien patronen per dag kopen. Voor een restaurant of banketbakker is dat ook een probleem, want als je die dingen normaal eens per maand inkoopt en het nu per dag zou moeten doen, daar word je niet vrolijk van.”

Ook vindt Riemers dat de lachgasverkopers nogal hard worden aangepakt in vergelijking met andere beroepsgroepen die hun vak noodgedwongen vaarwel moeten zeggen. “Wij worden binnen zes weken bestempeld tot criminele organisatie. Toen de nertsenfokkerijen moesten sluiten omdat bont verboden werd, kregen ze anderhalf jaar om het netjes op te lossen met hun personeel en hun bedrijfsruimtes. En neem de E-vapes, die hebben er per 1 januari tien maanden bij gekregen om hun voorraden uit te verkopen. Maar wij hebben niet zo’n lobby als de tabaksindustrie, en moeten het via de rechter oplossen.” 

Riemers denkt dat er veel meer voorlichtingscampagnes hadden moeten zijn over de gevaren van een overdosis lachgas en hij vindt dat overmatige gebruikers zelf ook wel wat beter hadden kunnen nadenken. “Van mensen die ernstige klachten hebben gekregen hoor je vaak: ik was me er niet van bewust dat het zo gevaarlijk kon zijn. Dat is naïef, want iedere consument zou moeten weten dat overmatig gebruik van welk middel dan ook schadelijk is. Ga jij maar eens een maand lang iedere dag een kilo bloemkool eten: dan ga je ook dood. Dat is werkelijk waar.” Dit is overigens lichtelijk overdreven, maar het Voedingscentrum meldt inderdaad dat grote hoeveelheden bloemkool ongezond zijn vanwege zogenaamde glucosinolaten. Riemers’ punt is duidelijk: teveel lachgas is niet goed. 

Naast betere voorlichting had er volgens hem al veel eerder betere regelgeving moeten komen om het lachgasgebruik in te dammen. Hij pleit voor strengere regels in het verkeer. “Iemand die betrapt wordt met een ballon - in zijn mond nota bene! - krijgt (in de praktijk, red.) een waarschuwing. Maar waarom geen rijontzegging, of het kwijtraken van je rijbewijs?”

Hij denkt dat het nieuwe beleid bovendien niet veel gaat helpen tegen problematisch thuisgebruik, aangezien lachgas in veel gemeenten al verboden was via plaatselijke verordeningen. “Het werd daardoor vooral in de horeca verboden.” Volgens Riemers is amper controleren wat mensen thuis doen, terwijl daar juist de grootste problemen ontstaan. “De horeca is de plek waar mensen niet excessief gebruiken. Het kost daar gemiddeld drie tot vijf euro per ballon, dus je gaat daar niet honderd ballonnen per avond nemen. En mensen stappen niet de club uit om met een ballon aan hun mond weg te rijden. Als je het thuis liet bezorgen, had je tot voor het verbod voor twintig euro honderd ballonnen in een tank van twee kilo.” Riemers eigen beslissing om vanaf 2019 alleen aan de horeca te bezorgen zorgde er uiteindelijk voor dat zijn bedrijf tijdens de pandemie (toen er überhaupt niets meer open was) over de kop ging.

Niet iedereen had zo’n duidelijke visie, of ethische overwegingen boeiden hen gewoon niks. Voor lachgas-thuisbezorgers was de pandemie, waarin iedereen naarstig op zoek was naar sensatie, juist een uiterst lucratieve tijd. Al zullen ze vast gezien hebben dat het met sommige van hun klanten bergafwaarts ging. “De leverancier is de eerste die ziet wanneer een klant in de problemen komt,” aldus Riemers. 

Nu lachgas verboden is, gaan veel verkopers dan illegaal door vanuit Duitsland, vertelt hij. En terwijl al jaren bekend is dat er werd gewerkt aan een verbod, is dat volgens Riemers voor mensen met twijfelachtige principes juist een mooie reden om een handeltje in het gas op te zetten. “Ik ben vaak benaderd in de afgelopen twee jaar door mensen die een lachgasbedrijf willen beginnen, omdat ze een verbod toejuichen. Het wordt namelijk veel lucratiever. De prijzen zijn inmiddels verdubbeld. Een tweetje (een twee kilo-tank, red.) kost nu geen vijftig euro meer, maar honderd euro.”

De tanks zijn op voormalig legale lachgas-websites allemaal “uitverkocht”, nadat sommigen ervan in december nog adverteerden met kreten als “lachgas gaat nooit over de datum”. Wie toen niet flink heeft ingeslagen, kan met behulp van bijvoorbeeld telegramgroepen nog altijd makkelijk aan het spul komen. Een kijkje in zulke groepen leert dat het nog niet eens zoveel duurder is geworden: er komen aanbiedingen voor tanks van zeventig, zestig en zelfs veertig euro langs, vergezeld door gezellige ballon-emoji’s. Als er naast de gevaren iets duidelijk is geworden over lachgas, is het dat er aan lachgasgebruikers een flink centje te verdienen valt. Die rücksichtslose handelsgeest zal zich moeilijk terug de fles in laten jagen.