We vroegen vijf Nederlandse jongeren die ‘s nachts werken hoe ze dat in hemelsnaam volhouden

In Nederland werkt 15 procent van de beroepsbevolking soms of regelmatig ‘s nachts. Dat dit nadelig kan uitpakken voor je gezondheid, is geen hogere wiskunde. Zo hebben nachtbrakers een verhoogde kans op diabetes en hart- en vaatziekten – een risico dat toeneemt met meer jaren nachtwerk. Maar ook op de korte termijn kan zo’n nachtritme al allerlei fratsen met je lijf uithalen.

Nachtwerkers worstelen naar schatting anderhalf tot ruim tweemaal vaker met slaapproblemen dan dagwerkers, volgens een recente publicatie van de Gezondheidsraad. Ook kan nachtwerk een regelrechte slaapstoornis in de hand werken – zoals het ploegendienstsyndroom, waarbij iemand vaker in slaap dondert, mentaal minder snel is, eerder geïrriteerd raakt, het minder goed doet op cognitief niveau, en eerder ongelukken kan veroorzaken.

Omdat nachtwerk nogal een middelvinger is naar je interne biologische klok en lichaamsprocessen kan ontregelen, adviseert de Gezondheidsraad om werken in de nachtelijke uren zoveel mogelijk te beperken. Maar trek je als nachtwerker écht altijd aan het kortste eind? We vroegen het aan vijf Nederlandse jongeren, die al jaren ‘s nachts hun brood verdienen.

Anne gaat al bijna vijf jaar wekelijks op pad als freelance fotograaf in nachtclubs.

Tonic: Anne, hoe ziet een doodgewone week uit jouw leven eruit?

Anne: Ik ga drie tot vijf keer per week op pad als nightlife-fotograaf voor verschillende clubs in Amsterdam. Dan begin ik om middernacht en ben ik rond 04.00 uur klaar. Meestal blijf ik daarna nog even hangen of ga ik naar een andere club waar vrienden zijn. Tussen vijf en zeven ‘s ochtends ben ik weer thuis. Daarnaast werk ik ook nog overdag als modefotograaf en in de pr.

Wat betekent dat voor je sociale leven?

Als ik deadlines heb, moeten mijn vrienden even wachten – maar gewoonlijk kan ik altijd wel tijd voor ze vrijmaken, al is het maar een uurtje. Veel van mijn vrienden werken ook ‘s nachts, dus eigenlijk lijdt mijn sociale leven er niet onder.

Gebruik je iets om wakker te blijven tijdens werk?

Drugs gebruik ik nooit. Vroeger dronk ik veel koffie en soms een energiedrank. Maar sinds ik drie maanden geleden een maagverkleining heb gehad, mag ik geen suikers meer en dus helaas ook geen energiedranken. Daarom moet ik het nu met water doen. Wel heb ik nu altijd suikervrije aanmaaklimonade in mijn tas zitten, voor als ik eens wat anders wil.

Kruip je na werk direct onder de wol?

Ik heb teveel energie om meteen te gaan slapen. Ook heb ik meestal trek, dus eet ik een broodje. Omdat ik de stilte thuis niet fijn vind, zet ik altijd nog minstens één aflevering van een Netflix-serie op. Maar soms kijk ik, voordat ik er erg in heb, een heel seizoen en is het ineens negen uur ‘s ochtends.

Heeft je werkritme gevolgen voor je nachtrust?

Absoluut. Omdat ik zowel overdag als ’s nachts werk, is mijn ritme naar de klote en ben ik vaak moe. Ik kan nooit eerder dan 01.00 uur in slaap vallen. Dat kan echt heel vervelend zijn als ik de volgende ochtend een meeting heb. Vaak probeer ik slaap in te halen – wat me alleen nog maar vermoeider maakt.

Hoeveel slaap heb je nodig?

Minstens vijfeneenhalf uur. Acht om goed te functioneren, maar dat haal ik zeker niet altijd. Afgelopen weekend heb ik elke nacht gewerkt en moest ik ook overdag foto’s maken op een event. Ik heb dat weekend in totaal maar vier uur geslapen.

Volgens recent onderzoek hebben nachtwerkers vaker slaapproblemen. Herken je jezelf daarin?

Zeker. Ik ben een lichte slaper en val daarnaast heel moeilijk in slaap. Juist wanneer ik in slaap wil vallen, slaat mijn creativiteit soms op hol. Dan bedenk ik ineens toffe ideeën, neem ik de volgende dag nog even door, of maak ik to-do-lijstjes in m’n hoofd.

Wat doe je om dan alsnog weg te dommelen?

Ik heb een keer slaapthee gehaald, maar dat werkte voor geen meter. Een saaie documentaire werkt meestal goed. Ik merk ook dat ik met de aanwezigheid van geluid het beste in slaap val, maar misschien komt dat omdat ik uit een luidde, drukke familie kom en stilte gewoon niet gewend ben.

Sven treedt sinds twee jaar wekelijks op als MC Nevsdeboi.

Tonic: Sven, hoe ziet jouw werkweek eruit?

Sven: Maandag en dinsdag ben ik meestal vrij. Woensdag tot zaterdag werk ik overdag, bij een kledingshop. En op donderdag begint mijn werkweek als MC. Ik treed zo’n drie tot vier nachten per week op, meestal tussen 00.30 en 04.00 uur. Op vrijdag- en zaterdagochtend moet ik dus ook vroeg weer in de winkel te staan.

Is je nachtritme een nachtmerrie voor je gezondheid?

Ik merk wel dat m’n lichaam helemaal op is op zaterdagavond en dat ik tot dinsdag heel moe ben. Ik doe in die tijd dan ook helemaal niks. Tenzij er een dame is waarmee ik kan kroelen, dan ben ik natuurlijk daar te vinden.

Wat doe je om tot in de kleine uurtjes wakker te blijven?

Ik heb eigenlijk geen trucs om wakker te blijven. Voordat ik begin met MC’en, doe ik meestal wel een jointje en drink ik een glas Jack Daniel’s met een ijsblokje erin. Dan ben ik de hele avond safe.

Wat is het eerste dat je doet wanneer je thuiskomt na een optreden?

Naar mijn bed lopen, m’n wekker vijf keer zetten en zorgen dat ik meteen ga slapen. Op vrijdag en zaterdag moet ik om elf uur op werk zijn, dus elke minuut telt.

Geen moeite met in slaap vallen, dus?

Nee! Omdat ik tijdens het MC’en drink, val ik meestal zelfs tijdens de busreis naar huis al in slaap. Soms verslaap ik me dan, waardoor ik m’n halte mis en op Centraal Station beland.

Hoeveel uren slaap moet je écht pakken?

Vier tot vijf uurtjes om goed te kunnen functioneren, denk ik. Ik doe nu al een jaar elke week drie tot vier shows, dus inmiddels ben ik het wel gewend om daarna steeds vroeg op te moeten staan.

Het klinkt alsof je wegdommelen piekfijn onder de knie hebt. Heb je nog tips voor mensen die er minder goed in zijn?

De beste manier is om bij een mooie dame te slapen. Lekker knus. Elkaars warmte delen, enzo. Dan val je sowieso meteen in slaap. Ik in ieder geval wel.

Luc is al ruim twee jaar tot in de kleine uurtjes te vinden achter de receptie van een hotel in Amsterdam.

Tonic: Luc, had je hiervoor wel een baan met schappelijke werktijden?

Luc: Niet echt. Ik werk nu zo’n vijf jaar ‘s nachts. Hiervoor werkte ik in de Trouw als barman. Ik was daar ook vaak te vinden achter het barretje van de nachtwinkel. Eerst drie nachten per week, maar nu draai ik maar één of twee nachtdiensten omdat ik weer ben gaan studeren.

Grijp je tijdens werk naar iets om jezelf mee op te peppen?

Nee, eigenlijk niet. Koffie drink ik alleen als ik uitgeput aan m’n dienst begin. Verder praat ik wat met collega’s aan het begin van de avond en probeer ik mezelf bezig te houden.

Hoe zien jouw werkdagen eruit?

Ik ga meestal rond 22.00 uur richting werk en ben dan om 07.00 uur weer klaar. Vaak blijf ik wel langer hangen. Om nog even gezellig te kletsen met collega’s die dan beginnen en te ontbijten, meestal met een croissantje en twee gekookte eitjes. Ik zie er daarna heel erg tegenop om weer naar buiten te gaan en in de kou naar huis te reizen.

Lukt het je om tijdens die terugreis wakker te blijven?

Na zo lang op te zijn gebleven, wil ik niet met het openbaar vervoer. Ik val dan sowieso in slaap. Het is weleens voorgekomen dat ik op Rotterdam Centraal wakker werd. Ook met de auto naar huis is gevaarlijk. Ik heb vaak genoeg knikkebollend op de A4 gereden. Dat is behoorlijk eng en wil ik niet meer doen. Daarom slaap ik meestal een uurtje op de parkeerplaats van de Burger King, of crash bij vrienden of m’n vriendin.

Val je dan als een blok in slaap?

Absoluut. Ik kan echt overal waar ik wil in slaap vallen.

Hoeveel nachtrust heb je nodig om je oké te voelen?

Zes of zeveneneenhalf uur is comfortabel, dan mis ik ook niet te veel van mijn dag. Maar ik red het ook met drie. Ik probeer in ieder geval een veelvoud van anderhalf uur aan te houden. Dus liever zes dan zeseneenhalf. Als ik een heel weekend heb doorgetrokken, moet ik wel een dagje inplannen om bij te slapen. Ik kan dan makkelijk zes uur slapen, wakker worden, eten, weer twaalf uur slapen, en de volgende dag redelijk scherp zijn. Ik noem het ‘redelijk’, omdat ik denk dat ik door mijn langdurige, onregelmatige werkritme minder scherp ben dan gewoonlijk.

Wat betekent je werkritme voor je gezondheid en sociale leven?

Meer zin in ongezond eten en een slecht geheugen. Vooral afspraken vergeet ik weleens. Aan de andere kant hoef ik niet veel te missen; overdag kan ik dingen doen met vrienden en ‘s nachts werk ik.

‘s Nachts je brood verdienen blijf je dus nog wel een tijdje doen?

Zeker. Veel mensen vragen me waarom ik het doe, maar ik vind de nacht mooi en heerlijk rustig. Ik krijg ‘s nachts energie en er gelden andere regels. Overdag heb ik tijd om de dingen te doen die ik wil en ik kan redelijk goed tegen nachtdiensten. Als ik klaar ben met studeren, ga ik wel mijn levensstijl aanpassen, denk ik. Misschien ben ik dan effectiever.

Mara reist door heel Europa als dj Mara Wells en staat sinds twee jaar bijna dagelijks achter de draaitafels. Ze zegt haar leeftijd liever niet.

Tonic: Mara, hoe ziet jouw werkdag eruit?

Mara: Dat verschilt. Als ik geen afspraken heb staan, word ik rond tien of elf wakker. Overdag ben ik vaak bezig met dingen als mijn administratie, of het voorbereiden van mijn muziek. Als ik doordeweeks moet draaien ben ik meestal rond 01.00 uur klaar, maar in het weekend kan dat wel uitlopen tot 05.00 uur. Vaak moet ik daarna nog een stukje rijden, en ben ik pas tegen zessen thuis. Als ik de dag erna overdag moet draaien, moet ik om twaalf in de middag dan alweer op locatie zijn.

Dat zijn korte nachten. Probeer je ooit slaap in te halen?

In een drukke periode met veel boekingen overdag, probeer ik tussendoor wel één of twee powernaps van twintig minuten te doen. Maar na een uurtje of zeven ‘s avonds doe ik die niet meer, want dan ben ik daarna niet meer vooruit te branden.

Heb je het idee dat de korte nachten invloed hebben op je gezondheid?

Als ik echt wekenlang weinig slaap, merk ik wel dat ik ouder word in m’n gezicht en er bijvoorbeeld een rimpel bij krijg. Maar als ik vervolgens weer een tijd goed slaap, verdwijnt die rimpel weer. [lacht]

Heb je na werk nog een bepaald ritueel voor het slapengaan?

Ik knal nooit meteen mijn bed in, maar probeer mezelf altijd nog even goed te verzorgen. Dus eerst mijn make-up eraf, gezicht schoonmaken en rustig tandenpoetsen. Dan word ik ook fijner wakker.

Shawn werkt sinds drie maanden tot drie nachten per week als nachtwaker – "het wettelijke maximum".

Tonic: Shawn, hoe ziet jouw werkdag eruit?

Shawn: Ter voorbereiding op werk ga ik meestal rond 16.00 of 17.00 uur slapen. Mijn werktijden zijn altijd van 23.00 tot 07.00 uur, dus ik vertrek om 22.30 uur en ben rond 07.15 uur weer thuis.

Duik je dan meteen je bed in?

Dat hangt van de volgende dag af. Soms moet ik om negen uur ‘s ochtends alweer op de universiteit zijn, als ik bijvoorbeeld slecht gepland heb of die nacht ben opgebeld voor een noodshift. In dat geval ga ik niet meer slapen. Maar meestal kan dat wel meteen en ben ik rond twaalf in de middag weer wakker.

Zou je niet liever overdag werken?

In de nacht werken heeft zo z’n voordelen. Zo krijg ik een onregelmatigheidstoeslag en hou ik overdag meer tijd over. Natuurlijk moet ik overdag ook wel slapen, maar dat kan ik flexibeler inplannen dan iemand die een dagshift van acht uur draait.

Nachtwerken levert je dus vooral veel vrijheid op?

Ja, die vrijheid is een privilege van nachtwerkers, maar het houdt wel in dat ik veel moet plannen en goed in slaap moet kunnen vallen. De onregelmatigheid levert voortdurend stress op. Zelfs slapen geeft me stress, omdat ik het goed moet plannen en me druk moet maken over of ik in slaap zal kunnen vallen. Om die stress te kunnen verwerken gebruik ik psychedelica.

Wat voor psychedelische middelen?

Ayahuasca, bijvoorbeeld.

Gebruik je weleens slaappillen?

Ik ben daar geen voorstander van. Ik ken mensen die altijd slaapmedicijnen slikken om overdag te kunnen slapen, maar ik denk niet dat het goed is om op die manier je slaap bijeen te sprokkelen. Slaappillen zijn volgens mij meer bedoeld voor mensen die niet kunnen slapen, en dat is vaak niet het geval bij nachtwerkers. Bij hen gaat het vooral om de onregelmatigheid. Als ik écht niet kan slapen, gebruik ik meestal een plantaardige rustgever. In combinatie met een goede maaltijd kan ik dan zes tot zeven uur lang ongestoord slapen.

Weinig slaapproblemen dus?

Ik zou liegen als ik zeg dat ik altijd goed slaap, maar een onregelmatig slaapschema hoort nu eenmaal bij mijn werk. Ik vind het geen probleem, omdat ik op ieder moment van de dag in slaap kan vallen. Een groter probleem is dat mijn werkritme lastig te combineren valt met mensen die overdag werken.

Is het moeilijk om een sociaal leven te onderhouden, naast je nachtwerk?

Het leidt wel tot irritaties. Anderen hebben er vaak geen begrip voor, omdat ze zich niet kunnen voorstellen hoe vaak ik mezelf aan hun schema moet aanpassen. Als vrienden bijvoorbeeld een etentje plannen, is het voor mij meestal lastig om aanwezig te zijn op de dagen dat ik moet werken. Ik probeer dan ook altijd uit te leggen waarom ik midden op de dag moet gaan slapen om mijn zooi geregeld te kunnen krijgen.

Raakt je biologische klok nooit in de war?

O, die is behoorlijk de weg kwijt. Ik stel mezelf dagelijks vragen, zoals: ‘Welke dag is het vandaag? Is het ochtend of avond? Zijn er nu twee of drie dagen voorbij gegaan sinds maandag?’

Dat klinkt ontzettend verwarrend.

Ik ben van mezelf al vrij chaotisch, dus het past wel bij me. Maar om toch functioneel te blijven, leef ik in taken en niet in dagen. Momenten waarop ik moet slapen, werken of studeren zie ik als een taak. Voor mij begint of eindigt een dag nooit echt; als ik ga slapen betekent dat niet het einde van de dag – het is simpelweg een van de taken die ik moet doen.