Hoe nuttig zijn mondkapjes nou écht?

Je ziet ze het meest in Azië, bijvoorbeeld in Beijing en New Delhi, maar ook in Amsterdam lopen ze rond: mensen met mondkapjes. Het is alsof ze in een operatiekamer staan, of een incubatietijd moeten uitzitten. Sommige toeristen (voornamelijk Aziatische) die Amsterdam of andere grote steden bezoeken, vallen op door de witte kapjes die het grootste deel van hun gezicht bedekken. Die dragen ze enerzijds uit beleefdheid, om anderen niet te besmetten en om zelf geen ziektes op te lopen, en anderzijds om geen vervuilde lucht in te ademen. Maar zijn hun longen nou zo veel gezonder dan die van ons, de niet-mondkapdragers?

Het is een feit dat fijnstof gevaarlijk kan zijn. Wie er te veel van inademt, kan te maken krijgen met kortademigheid, benauwdheid, littekenweefsel in de longen en een slechte conditie. Of erger: volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gaan er jaarlijks miljoenen mensen eerder dood door het inademen van vervuilde lucht. Fijnstof kan ook ziektes veroorzaken – denk aan longkanker – of bepaalde aandoeningen verergeren, zoals een longontsteking en hart- en vaatziekten).

“Zo’n mondkapje kan daar zeker tegen helpen”, zegt Flemming Cassee, inhalatietoxicoloog bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Wie bijvoorbeeld in Beijing dagelijks een mondkapje draagt, zal aanzienlijk schonere longen hebben dan de mensen die er ongefilterde lucht inademen.

Cassee haalt onderzoek aan dat hij en collega’s in de Chinese stad hebben uitgevoerd – het hol van de leeuw als het om luchtverontreiniging gaat. De mondkapdragers hadden een betere hartfunctie en lagere bloeddruk. Cassee: “We kunnen alleen niet uitsluiten of daar ook een stukje placebo-effect bij komt kijken. Dat mensen het gevoel hebben dat ze beschermd zijn en zich daardoor rustiger voelen. Maar: het helpt.”

Dat hangt wel van een paar dingen af. Allereerst: de pasvorm van het mondkapje. “Het moet goed aansluiten op je huid, anders heb je er vrij weinig aan”, stelt Cassee. Daarnaast is de functionaliteit van zo’n kapje afhankelijk van de kwaliteit. “Er zijn verschillende mondkapjes op de markt. Als je de goedkoopste variant haalt, dan is de filterende werking vermoedelijk beperkt.”

Je hebt al een mondkapje voor een euro, alleen daarmee filter je bijvoorbeeld wel stof weg, maar geen ozon of stikstofdioxide. Als je een duurdere variant koopt (vanaf 4 euro per stuk), gebeurt dat wel. Nadeel: hoe beter-ie filtert, hoe groter de weerstand en hoe moeilijker het is om adem te halen. “Je moet de lucht die je normaal gewoon inademt door een filter zuigen.”

Cassee denkt niet dat het nodig is om in Nederland massaal onze monden te gaan bedekken. “Hier is de lucht best goed. Gemiddeld genomen liggen de concentraties van fijnstof en stikstofdioxide in Nederland onder de [Europese, red.] norm. Natuurlijk, het kan altijd nóg schoner en beter: we wonen in een dichtbevolkt land met veel verkeer, dus er komt een boel fijnstof in de lucht.”

Het RIVM stelt dat er door langdurige blootstelling alsnog gezondheidseffecten kunnen optreden, zoals een verminderde longfunctie, verergering van luchtwegenklachten en vroegtijdige sterfte, "ook als de concentraties onder de Europese grenswaarden liggen", zo valt te lezen op de website van het instituut. De Wereldgezondheidsorganisatie WHO adviseert ook lagere normen. Uit recent onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen blijkt dat Nederland die met name in de Randstad overschrijdt.

Maar zolang we onder die normen blijven, blijft de hoeveelheid fijnstof die we wél inademen niet happily ever after in ons lijf hangen. Cassee: “We hebben prima mechanismen die de giftige stoffen kunnen opruimen.” Die cellen heten macrofagen (een oud-Grieks woord, letterlijk vertaald: veelvraat), en die moeten we koesteren. Het zijn de stofzuigers van ons lichaam die voortdurend de dingen die er niet horen te zijn – zoals fijnstof, maar ook bacteriën en virussen – verwijderen. Ze bevatten een hoog zuurgehalte, waardoor de giftige deeltjes oplossen. “Alleen in landen waar de lucht heel smerig is, zoals China en India, kunnen die macrofagen het niet aan.”

Over virussen gesproken: hoe zit het met griep? Kunnen we besmetting voorkomen met een kapje? “Besmettingen vinden ook plaats via lucht”, zegt Cassee. “Ook dat zijn fijnstofdeeltjes die we inademen, en die we dus kunnen tegenhouden met een goed filter.” Maar Cassee betwijfelt of je zo’n grote groep in Nederland zo ver krijgt om hun mond te bedekken. Het is volgens hem niet praktisch, “vooral niet voor risicogroepen die snel griep krijgen zoals ouderen, astma- en longpatiënten. Zij hebben al moeite met ademen, en al helemaal als er een mondkapje voor hangt. Zo’n mondkapje is voor heel veel mensen gewoon extra ballast.”