De verlaten radioactieve dorpjes van Japan

Misschien herinner je je nog dat een tijdje terug, in maart 2011, een enorme tsunami de noordoostelijke kusten van Japan aan puin sloeg. Hierdoor werden de koelsystemen van de nucleaire energiecentrale in Fukushima lam gelegd, met de ergste nucleaire meltdown sinds Tsjernobyl als gevolg. Het kan natuurlijk zijn dat je dit alweer vergeten bent, maar fotograaf Toshiya Watanabe in ieder geval niet. Zijn thuisdorp, Namie, waar zijn moeder en familie toen nog steeds woonden, lag in het rijzende water en werd overspoeld door de golven van straling die volgden. Vandaag de dag zijn dit dorp en alle andere dorpjes in de rampenzone verlaten, en de afgelopen twee jaar ook niet veranderd. Het zijn spookstadjes waar lichtgevende zwerfhonden de rol van spoken vervullen. Toshiya is vaak teruggereisd naar zijn thuisdorp, en legde de veranderingen, of het gebrek hieraan, vast. We praatten met hem over zijn bezoekjes aan de no-go area die zijn thuisdorp nu is.

VICE: Hé Toshiya. Jij was er niet bij, maar wat vertelde je familie over de dag van de tsunami?

Toshiya Watanabe: Na de aardbeving en de tsunami die daarop volgde, heeft mijn familie samen met de rest van het dorp de nacht doorgebracht in de plaatselijke gymzaal. Er waren toen nog geen problemen bij de kerncentrale, dus toen de zon opkwam begon iedereen de mensen te helpen wier huizen door de tsunami waren beschadigd. De schade was enorm, maar niemand kon zich voorstellen dat het ergste nog moest komen. Op 12 maart, een dag na de tsunami, kondigde de regering aan dat de inwoners binnen een radius van 10,5 kilometer van de kerncentrale direct moesten worden geëvacueerd. Er was geen tijd om spullen in te pakken; mensen stapten in hun auto’s en vertrokken. De eerste explosie in de centrale was om drie uur ’s middags.

Wat motiveerde je om terug te keren naar je thuisdorp en daar foto’s te maken? Mocht je daar wel komen?
Twee maanden na de meltdown van de kerncentrale mocht niemand zonder toestemming binnen 19 kilometer van de centrale komen. Toen ik op 12 juni voor het eerst toestemming kreeg om terug te keren, dacht ik dat het de laatste keer zou kunnen zijn dat ik daar ooit kwam, dus besloot ik zo veel mogelijk van mijn thuisdorp vast te leggen. Daarna heb ik nog toestemming gekregen om terug te gaan in november 2011, en ook in april, juni en september van 2012. Ik ging samen met mijn moeder terug om de spullen te halen die ze nodig had, en tijdens het opruimen maakte ik nog meer foto’s. Ik wilde gewoon vastleggen hoe mijn thuisdorpje wel of niet aan het veranderen was, en niks meer dan dat.

Hoe was het om je voormalige woonplaats helemaal verlaten te zien? Het ziet eruit als het decor van een zombiefilm.

Toen ik daar voor het eerst heen ging, leek de tijd wel te hebben stilgestaan; alles was nog zoals het was nadat de tsunami had toegeslagen. Een dorp waar ik zo bekend mee was voelde opeens als een set van een sciencefictionfilm. Ik weet nog dat ik me af en toe duizelig voelde. Er waren geen mensen, alleen het geluid van de wind en van vogels, en als ik mijn ogen dicht deed voelde het alsof ik middenin een bos stond.

Je bent nu een aantal keer teruggegaan. Hoe vaak wil je nog teruggaan? Is het gevaarlijk?
Ik denk dat ik iedere keer dat ik toestemming krijg samen met mijn moeder terugga. Natuurlijk zijn we ook bezorgd over de straling, maar zolang we daar maar drie tot vijf uur blijven, zoals toegestaan, denk ik dat er niks aan de hand is. Maar het zou net zo goed kunnen zijn dat we er gewend aan zijn geraakt omdat we zo vaak in gebieden met veel straling zijn geweest. Deze is in sommige gebieden nog steeds heel hoog, dus het blijft gevaarlijk.

Wat vind je van Japan en de reactie van de rest van de wereld op de ramp? Denk je dat ze de effecten hebben gebagatelliseerd? Denk je dat jij of je familie gezondheidsproblemen hebben opgelopen vanwege de nabijheid van de reactor?
Over het ongeluk bij de kerncentrale hebben zowel de regering als de TEPCO (Tokyo Electric Power Company) ons vanaf het begin af aan niet de waarheid verteld. De regering heeft keer op keer gezegd dat ze iets aan het nucleaire ongeluk zouden doen, maar de meeste mensen geloven het niet. We kunnen alleen vertrouwen op de nucleaire specialisten in Duitsland, Frankrijk en de Verenigde Staten om ons te vertellen over de gevaren waar we mee te maken hebben. Net als met de gezondheidsrisico’s. We hebben al gezien wat voor effect het heeft op kinderen, en niemand weet wat er precies aan de hand is. Ik denk dat wij, als burgers van Japan, al bezorgd waren sinds de dag van de tsunami. Er is geen manier om erachter te komen wat er waar is, en we weten simpelweg niet meer wie we kunnen vertrouwen.

Ik probeer met mijn foto’s niet een of andere specifieke boodschap over te brengen naar de regering of wie dan ook. Ik wil gewoon dat de mensen het dorpje zien zoals het nu is, en dat iedereen zijn eigen mening hierover vormt.

Op Toshiya’s website staat meer van zijn werk.