De FIFA heeft een deel van het Braziliaanse woordenboek geclaimd

Foto van Guilherme Prado

In Brazilië kun je dit jaar maar beter geen reclame maken voor iets kerstgerelateerds, want dan kun je de FIFA op je dak krijgen. De Wereldvoetbalbond heeft bij de Braziliaanse overheidsinstelling INPI, dat verantwoordelijk is voor de bescherming van intellectueel erfgoed, meer dan tweehonderd Portugese woorden en uitdrukkingen laten vastleggen die niet voor commerciële doeleinden mogen worden gebruikt. Gebeurt dat wel, dan riskeert de overtreder een boete of een celstraf van drie maanden tot een jaar. ‘Kerstmis 2014’ is één van die slogans.

Naast begrippen als ‘FIFA World Cup’, ‘Brasil2014’ en ‘Copa 2014’ heeft de FIFA namelijk ook ‘Natal 2014’ vast laten leggen. Natal is een middelgrote toeristische trekpleister in het noordoosten van het land, waar tijdens het WK vier wedstrijden worden gespeeld. Tegelijkertijd is daarmee ook het Portugese woord voor Kerstmis vastgelegd. Op de site van INPI valt te lezen dat het gebruik van deze woorden door de FIFA is geclaimd tot aan 31 december 2014.

De lijsten met woorden, logo’s en uitdrukkingen die in het bezit van de FIFA zijn, kunnen worden opgevraagd op de website van INPI. Naast ‘Natal’ is ‘Pagode’ het opvallendste woord dat erop te vinden is. Pagode is niet alleen de naam van het lettertype dat gebruikt wordt bij WK-promotieteksten, maar ook één van de beroemdste sambastijlen die in Brazilië beoefend wordt. Daarnaast is ‘pagode’ ook in Brazilië het woord voor de bekende oosterse tempelbouwstijl. Waar bij ‘Natal’ de moeite was genomen om de term jaartechnisch te specificeren (‘Natal 2014’), heeft de FIFA bij het registreren van ‘Pagode’ de tijdsaanduiding weggelaten.

In Brazilië wordt al langer geprotesteerd tegen de komst van het WK. De bevolking vindt het moeilijk te verkroppen dat de regering miljoenen steekt in de bouw van stadions, terwijl in hun ogen de inflatie en criminaliteit niet genoeg worden aangepakt. Toen vorig jaar juni de prijzen van het openbaar vervoer verhoogd werden, gingen tienduizenden Brazilianen in verschillende steden de straten op en raakten slaags met de politie. Andre Peniche, een jonge, in São Paolo gevestigde fotograaf en filmmaker, was erbij en documenteerde veel van deze protesten. Hij windt zich op over FIFA’s woordenclaim. “Het is dom en gestoord. Je gelooft het toch niet? Het nieuws hierover verspreidde zich vorige week snel over Facebook, en iedereen was verbijsterd over hoe je pagode nou kunt claimen – een van de populairste Braziliaanse muziekstijlen! Je gaat ‘Samba’ toch ook niet copyrighten? Okay, nu leg ik ‘rock-‘n-roll’ vast en moet iedereen me gaan betalen.” Hij zucht. “Dat de naam van een stad überhaupt geclaimd kan worden, is absurd. De meeste Brazilianen denken: okay, leuk dat je dat hebt gedaan, FIFA, maar wij geven er geen fuck om.”

Beelden van WK gerelateerde protesten in Brazilië twee weken geleden.

De realiteit blijft dat wie de woorden wil gebruiken voor zijn eigen bedrijf, evenement of instelling, zal moeten betalen. Dus ook de Braziliaanse overheid, die volgens O Estado de Sao Paolo inmiddels al zo’n twintig miljoen Braziliaanse reaal (ruim 6,5 miljoen euro) heeft neergeteld om aan de eisen van de Wereldvoetbalbond tegemoet te komen. De regering wilde namelijk reclame maken voor het toernooi dat ze samen met de FIFA organiseert. Daarvoor gebruikte ze termen als ‘Mundial de Futebol Brasil 2014’, en die is uiteraard geregistreerd door de FIFA. Dus moest er betaald worden.

“De FIFA heeft van de Braziliaanse regering speciale bevoegdheden gekregen,” legt advocaat Paolo Mendes uit aan VICE News. Mendes is verbonden aan het advocatenkantoor Di Blasi, Parente & Associados in São Paulo, en is gespecialiseerd in intellectueel eigendomsrecht. “Zo mag de FIFA bijvoorbeeld ook aanspraak maken op een versnelde procedure als het woorden of begrippen bij de INPI wil laten registreren.” Daardoor kost het de FIFA dus minder om de woorden vast te leggen dan andere bedrijven.

Op zijn beurt heeft de FIFA zich afgelopen weekend in een persbericht geweerd tegen de kritiek die het in het gastland te verduren kreeg. Zo legden ze het gebruik van het woord ‘Pagode’ uit:

“FIFA heeft het woord ‘Pagode’ inbegrepen in de lijst van beschermde merken om te voorkomen dat derden op commerciële wijze trachten te profiteren van de naamsbekendheid van de FIFA World Cup. (…) FIFA wil duidelijk maken dat het geen intentie heeft om anderen te behoeden voor gebruik van het woord ‘Pagode’, tenzij het door deze bedrijven, commercials of publicaties in kwestie in verband wordt gebracht met de FIFA World Cup Brazil 2014™.” Of de Brazilianen hun woord kosteloos mogen gebruiken, hangt dus af van of de FIFA het daarmee eens is.