Vandaag herdenken we de dag waarop Jezus opstond uit de dood. Dat vieren we door chocolade-eieren te zoeken die een mythische haas in onze tuin heeft verstopt. Zoiets is een ritueel, wat eigenlijk niets anders is dan iets raars dat mensen hebben verzonnen om te vieren dat andere mensen ooit iets anders raars hebben verzonnen. Je kan dat mooi vinden of niet, maar het is op z'n minst fascinerend. Dat vond de Amsterdamse fotograaf Friso Spoelstra ook. In zijn boek Devils and Angels toont hij de beelden die hij maakte van rituele feesten in heel Europa.
Advertentie
Tien jaar lang bezocht Friso rituele feesten in zestien landen, en tijdens dat project is zijn fascinatie voor rituelen sterk gegroeid. Hij noemt ze "levende stukjes geschiedenis en heden tegelijk." Omdat het bijna Pasen is vroegen we hem hoe dat feest op andere plaatsen wordt gevierd.VICE: Waarom heb je ooit besloten heidense feesten te fotograferen?
Friso Spoelstra: Het idee kwam voort uit een herinnering aan mijn vroege jeugd. Ik ben opgegroeid in Amsterdam, maar mijn vader komt uit Langweer, een dorpje in Friesland. Tijdens mijn jeugd hadden we daar een vakantiehuisje. Altijd als we vrij hadden gingen we daarnaartoe. Het hoogtepunt was voor mij als in de zomer de kermis kwam. Dat was een wondere wereld, met overal geluiden en kleuren. Er gebeurde zo veel. Later, toen ik al fotograaf was, herinnerde ik me dat gevoel van verwondering, en vroeg ik me af hoe ik dat opnieuw kon meemaken.Door LSD te nemen en opnieuw naar de kermis te gaan?
In eerste instantie zocht ik inderdaad de kermis weer op: ik ging ze fotograferen in en rond Amsterdam. Maar in die periode kwam ik min of meer bij toeval terecht op een dorpsfeest in Oost-Duitsland. In dat dorpje vierden ze op die avond de Walpurgisnacht. Volgens een oud volksgeloof kwamen op die nacht de heksen vanuit de bergen naar het dorp om te feesten met de duivel. Iedereen in dat dorpje vierde hard mee, het hele dorp was ineens een andere wereld. Daar vond ik dat gevoel van verwondering terug, en kwam ik op het idee om heidense rituelen vast te leggen.
Friso Spoelstra: Het idee kwam voort uit een herinnering aan mijn vroege jeugd. Ik ben opgegroeid in Amsterdam, maar mijn vader komt uit Langweer, een dorpje in Friesland. Tijdens mijn jeugd hadden we daar een vakantiehuisje. Altijd als we vrij hadden gingen we daarnaartoe. Het hoogtepunt was voor mij als in de zomer de kermis kwam. Dat was een wondere wereld, met overal geluiden en kleuren. Er gebeurde zo veel. Later, toen ik al fotograaf was, herinnerde ik me dat gevoel van verwondering, en vroeg ik me af hoe ik dat opnieuw kon meemaken.Door LSD te nemen en opnieuw naar de kermis te gaan?
In eerste instantie zocht ik inderdaad de kermis weer op: ik ging ze fotograferen in en rond Amsterdam. Maar in die periode kwam ik min of meer bij toeval terecht op een dorpsfeest in Oost-Duitsland. In dat dorpje vierden ze op die avond de Walpurgisnacht. Volgens een oud volksgeloof kwamen op die nacht de heksen vanuit de bergen naar het dorp om te feesten met de duivel. Iedereen in dat dorpje vierde hard mee, het hele dorp was ineens een andere wereld. Daar vond ik dat gevoel van verwondering terug, en kwam ik op het idee om heidense rituelen vast te leggen.
Advertentie
Van welk paasritueel keek je het meest op?
Eigenlijk allemaal, ik vind het nog steeds moeilijk daar een keuze in te maken. Een heel aparte was wel het Baba Ludafeest. Dat wordt gevierd in een dorpje in Roemenië, op hetzelfde moment dat wij Pasen vieren. 'Baba Luda' betekent letterlijk 'gekke oma'. Het is een erg verwarrend ritueel. Wat jongens uit het dorp trekken een soort bladerkostuum aan, en stoppen een grote houten penis tussen hun benen. Dan lopen ze in het dorp willekeurige jonge meisjes achterna. Als een verklede jongen een meisje vangt, neemt hij haar mee naar de rivier en gooit hij haar in het water. Het is een soort vruchtbaarheidsfeest, die de overgang van de winter naar de lente viert.Friso heeft tijdens zijn project ook de videocamera ter hand genomenWelk ritueel zou je hier liever zien dan de paashaas?
Nou, ik geloof niet zo in iets anders invoeren, om eerlijk te zijn. Mensen moeten gewoon doen wat ze zelf doen. Anders zou het toch maar een slap aftreksel worden van het originele ritueel. Dat is ook net het mooie aan die feesten: dat ze zo geïsoleerd zijn, dat ze soms maar in een enkel dorp gevierd worden. Daarom leven die rituelen ook zo sterk bij de mensen die ze vieren. Toen ik mijn reeks aan het maken was kwam ik een man uit Terschelling tegen. Die was geëmigreerd naar Australië, maar kwam wel elk jaar terug om Sunderum te vieren, een feest waar de meeste Nederlanders nooit van hebben gehoord. Dus die rituelen worden wel erg serieus genomen. Ik ben daar ergens wel jaloers op, ik wou dat ik ook elk jaar met zo veel overgave zo'n gek feest vierde.
Eigenlijk allemaal, ik vind het nog steeds moeilijk daar een keuze in te maken. Een heel aparte was wel het Baba Ludafeest. Dat wordt gevierd in een dorpje in Roemenië, op hetzelfde moment dat wij Pasen vieren. 'Baba Luda' betekent letterlijk 'gekke oma'. Het is een erg verwarrend ritueel. Wat jongens uit het dorp trekken een soort bladerkostuum aan, en stoppen een grote houten penis tussen hun benen. Dan lopen ze in het dorp willekeurige jonge meisjes achterna. Als een verklede jongen een meisje vangt, neemt hij haar mee naar de rivier en gooit hij haar in het water. Het is een soort vruchtbaarheidsfeest, die de overgang van de winter naar de lente viert.Friso heeft tijdens zijn project ook de videocamera ter hand genomenWelk ritueel zou je hier liever zien dan de paashaas?
Nou, ik geloof niet zo in iets anders invoeren, om eerlijk te zijn. Mensen moeten gewoon doen wat ze zelf doen. Anders zou het toch maar een slap aftreksel worden van het originele ritueel. Dat is ook net het mooie aan die feesten: dat ze zo geïsoleerd zijn, dat ze soms maar in een enkel dorp gevierd worden. Daarom leven die rituelen ook zo sterk bij de mensen die ze vieren. Toen ik mijn reeks aan het maken was kwam ik een man uit Terschelling tegen. Die was geëmigreerd naar Australië, maar kwam wel elk jaar terug om Sunderum te vieren, een feest waar de meeste Nederlanders nooit van hebben gehoord. Dus die rituelen worden wel erg serieus genomen. Ik ben daar ergens wel jaloers op, ik wou dat ik ook elk jaar met zo veel overgave zo'n gek feest vierde.
Advertentie
Hoe gaat u Pasen dit jaar doorbrengen?
Ik heb niet echt vaste plannen. Feesten vind ik ook het leukst als er echt iets gebeurt, als er echt een ritueel wordt uitgevoerd. Alleen maar een paasontbijt eten met de familie doet me niet zo veel. Ik mis ze wel, die rituelen en feesten. Ik ben best lang met dat project bezig geweest, en dat ik nu niet meer op regelmatige basis zulke feesten meemaak voelt wel wat raar. Het is een beetje afkicken.Hier dan wat beelden van paasrituelen in onder andere Roemenië, Bulgarije en Twente. Een deel van deze foto's is ook in Friso's boek Devils and Angels te vinden. <
Ik heb niet echt vaste plannen. Feesten vind ik ook het leukst als er echt iets gebeurt, als er echt een ritueel wordt uitgevoerd. Alleen maar een paasontbijt eten met de familie doet me niet zo veel. Ik mis ze wel, die rituelen en feesten. Ik ben best lang met dat project bezig geweest, en dat ik nu niet meer op regelmatige basis zulke feesten meemaak voelt wel wat raar. Het is een beetje afkicken.Hier dan wat beelden van paasrituelen in onder andere Roemenië, Bulgarije en Twente. Een deel van deze foto's is ook in Friso's boek Devils and Angels te vinden. <
De Bulgaarse 'Kuker' is half mens, half dier, goed en kwaad tegelijk, en een symbool van vruchtbaarheid.
Op Goede Vrijdag is Kalwaria Zebrzydowska-Wadowice het drukstbezochte bedevaartsoord van Polen. De pelgrims zitten urenlang op hun knieën in de ijzige kou.
Dit is een lenteritueel in Roemenië: 'Baba Luda' veegt het dorp schoon van de geesten van de winter, kou en duisternis.
Om het nieuwe seizoen in te luiden wordt in dit Hongaarse dorpje bepaald wie na de barre winter het vruchtbaarste schaap heeft. Tijdens het feest van Juhmérés wordt dan gemeten wiens schaap het meeste melk geeft. De winnaar moet het jaar erop het feest organiseren. Dat is een nogal kostbare aangelegenheid.
Maar ook in Twente is het feest: deze Poaskearls zijn vrijgezel, rooms-katholiek en geboren in Ootmarsum. Om vijf uur 's middags loopt heel Ootmarsum uit om te Vlöggelen. Hand in hand, met de Poaskearls voorop, loopt een lange sliert mannen, vrouwen en kinderen door huizen en café's naar het marktplein om samen twee paasliederen te zingen.
Naast foto's maakte Friso ook nog vijf korte films over de rituelen die hij heeft gezien. De USB-stick waarop de films staan kost 7,50 euro en kun je bestellen door een mailtje te sturen naar friso@frisospoelstra.com . Het boek Devils and Angels is te koop bij de webshop van uitgeverij Lecturis .