De maffia heeft altijd al de vruchten van de economische crises geplukt. Recessies vullen de schatkist van de maffiabazen en verhogen hun status onder het volk.
Misdaad loont, en het is een van de weinige sectoren die een flink slaatje weten te slaan uit periodes van financiële achteruitgang. Alleen al tijdens het afgelopen decennium, waarin de Amerikaanse huizenmarkt instortte, Italië de schulden nauwelijks het hoofd kon bieden, en Griekenland, Spanje en Portugal op het randje van faillissement verkeerden, vierde de drugshandel hoogtij als nooit te voren.
En zo is het altijd gegaan. Tijdens de Grote Depressie groeide het imperium van de Italiaans-Amerikaanse maffia, die daarvoor al flink profiteerde van de drooglegging. De onzekerheid over de toekomst groeide onder het volk, wat zorgde voor een toename van de consumptie van alcohol en drugs. De straatarme bevolking leende geld bij woekeraars, en door het gebrek aan een veelbelovend toekomstperspectief kregen door de maffia georganiseerde praktijken zoals gokspellen, sportweddenschappen en illegale loterijen ruim baan.
Maar daar blijft het niet bij. De maffia maakt gretig gebruik van onzekere tijden om haar organisaties en populariteit onder het volk uit te breiden. Nadat in 1929 de aandelenmarkt instortte, mobiliseerde Al Capone zijn restaurant- en kledingimperium om de armen van Chicago te voorzien van voedsel en kleding (in de jaren tachtig keek Pablo Escobar deze vorm van demagogie bij Capone af door aan te bieden om de Colombiaanse staatsschuld uit eigen zak te betalen).
Terwijl politici en de media naar manieren zochten om de Depressie te beëindigen, deden de Italiaans-Amerikaanse maffiabazen lachend hun voordeel met de situatie, die ze benutten om hun illegale ondernemingen te reorganiseren en een nieuwe impuls te geven. In die periode ontstond bijvoorbeeld de Chicago Outfit. Aan het einde van de jaren twintig drong het belang van de handel in heroïne door tot Lucky Luciano, en in 1931 werd gokken gelegaliseerd in Nevada, waarna de maffia in Las Vegas zegevierde.
Pas rond het begin van de jaren dertig toen de crisis op haar einde leek, vestigden de Amerikaanse autoriteiten hun aandacht op de bestrijding van de maffia. Men begon maffialeden te arresteren: Luciano en Al Capone werden vastgezet, maar die hadden hun naam tijdens de recessie al zo sterk gevestigd dat ze vanuit de gevangenis met succes hun ondernemingen konden blijven aansturen. De Italiaans-Amerikaanse maffiabazen waren zo machtig dat de Amerikaanse inlichtingendienst zelfs hun hulp inriep voor beveiligingsdoeleinden tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarvoor de bazen in ruil straffeloos hun gang konden gaan of strafvermindering ontvingen. Hoewel de geschiedenis ons leert dat het in tijden van crisis van groot belang is waakzaam te blijven tegenover gangsters en afpersers, komt het er in de praktijk op neer dat instellingen dat juist in zulke periodes niet doen, en ze de georganiseerde misdaad zelfs een vrijbrief overhandigen.
Dat is vandaag de dag niet anders. In december 2009 legde Antonio Maria Costa, destijds uitvoerend directeur van het antidrugsdepartement van de VN, een schokkende verklaring af. Hij onthulde dat een aantal banken hun faillissement tijdens de crisis in 2008 alleen maar hebben kunnen voorkomen met het geld dat door criminele organisaties tot hun beschikking werd gesteld.
Hoe heeft het zover kunnen komen? Volgens het Internationaal Monetair Fonds raakten Amerikaanse en Europese banken tussen 2007 en 2009 meer dan 1 biljoen dollar kwijt aan besmette activa en slechte leningen. Een aanzienlijk aantal grote kredietinstellingen ging failliet of werd onder tijdelijke surseance gezet, en in de laatste helft van 2008 kampte het banksysteem met de afgenomen kasstroom. De terughoudendheid vanuit de banken om leningen te verstrekken verlamde het hele systeem, terwijl criminele organisaties enorme contanten tot hun beschikking hadden om te investeren – dat wil zeggen, om wit te wassen. Een recent onderzoek van Alejandro Gaviria en Daniel Mejía, twee Colombiaanse economen aan de Universiteit van Bogotá, toonde aan dat 97,4 procent van de inkomsten uit de Colombiaanse drugssmokkel op regelmatige basis via verschillende financiële transacties tussen de Amerikaanse en Europeaanse bancaire circuits wordt witgewassen. Dan heb je het al gauw over honderden miljarden dollars. Het witwassen vindt plaats door middel van een systeem van aandelenpakketten dat je zou kunnen vergelijken met de manier waarop Chinese kisten of Russische matroesjka's in elkaar zitten: het geld uit die pakketten wordt omgezet naar digitale eigendomsrechten,die vervolgens door verschillende landen worden geloodst, zodat wanneer het geld eenmaal op een ander continent is gearriveerd, het nauwelijks meer kan worden getraceerd. Zo komt het dat interbancaire leningen tegenwoordig systematisch worden gefinancierd met geld dat afkomstig is uit de drugssmokkel en andere illegale activiteiten. Sommige banken waren zelfs afhankelijk van deze inkomsten om faillissement te voorkomen. Op die manier kwam een groot deel van de 352 miljard dollar, afkomstig uit de drugssmokkel, in witgewassen staat terecht in het legale economische systeem.
George W. Bush ondertekende op 26 oktober 2001, in de nasleep van de aanslagen op 11 september, de Patriot Act, met het doel gevallen van internationale witwaspraktijken en de financiering van terrorisme te voorkomen, en om betrokkenen te kunnen identificeren en vervolgen. Deze wet stelt het Amerikaanse ministerie van Financiën in staat om van nationale financiële instellingen te verlangen dat deze speciale maatregelen nemen die van toepassing zijn op de jurisdictie, instituten, of buitenlandse bankrekeningen die mogelijk verband houden met het witwassen van geld.
Ondanks de drastische maatregelen die de Amerikaanse overheid heeft genomen, begonnen Amerikaanse banken vanwege de financiële crisis in 2008 een oogje dicht te knijpen in gevallen van illegale activiteiten, en probeerden ze zelf de wet te omzeilen. Tijdens een hoorzitting in het congres in februari 2012 over de georganiseerde misdaad, verklaarde Jennifer Shasky Calvery, destijds hoofd verbeurdverklaring van vermogen en witwaspraktijken van het ministerie van Justitie dat "Amerikaanse banken gewend zijn enorme illegale fondsen weg te sluizen via de biljoenen dollars die iedere dag van bank naar bank worden overgeboekt."
Daarmee bevestigde ze in zekere zin dat de Patriot Act niet genoeg was om de stroom van zwart geld weg te houden bij de Amerikaanse economie en haar financiële instellingen. Het verband dat tussen drugssmokkel en banken bestaat, is geen nieuw fenomeen. Costa verklaarde aan The Observer: "De connectie tussen georganiseerde misdaad en financiële instituties ontstond eind jaren zeventig en begin jaren tachtig, toen de maffia begon te globaliseren."
Voordat die connectie tot stand werd gebracht, circuleerde het misdaadgeld voornamelijk in contanten. Door de globalisering van de maffia werd het gemakkelijker om geld op digitale wijze, via elektronische eigendomsrechten en virtueel geld, van het ene continent naar het andere te vervoeren.
Maar volgens The Observer verhoogden de autoriteiten eind jaren tachtig hun toezicht op het witwassen van geld via de bank, en waren criminele organisaties opnieuw genoodzaakt hun geld in contante vorm te beheren.
De autoriteiten die zich bezighouden met het tegengaan van witwaspraktijken hadden echter geen rekening gehouden met de financiële crises die in het begin van het nieuwe millennium zorgden voor een tekort aan liquide tegoeden, een effect dat zich uitstrekte van Rusland tot Amerika. Dit tekort dwong de banken niet alleen op hun knieën, maar zorgde er ook voor dat ze ontvankelijker werden voor de enorme kapitalen van criminele organisaties. Dat werd nog eens bevestigd toen een aantal van de grootste banken de afgelopen jaren op die manier in het nieuws kwam.
Volgens sommige experts zijn de machtigste banken in Londen en New York ook de grootste witwassers van crimineel geld wereldwijd. Die titel behoort niet langer toe aan de belastingparadijzen zoals de Kaaimaneilanden of het eiland Man, maar aan Lombard Street en Wall Street.