Het einde van eindeloze groei: deel 2

​ Bezorgd over de wereld die vergaat? Verontrusten de gang van zaken rondom klimaatverandering en andere grote crisissen je? Mooi. Want die ontwikkelingen bewijzen dat we een kans hebben om de wereld te veranderen zoals nooit tevoren.

In ​mijn vorige artikel verwees ik naar de Italiaanse econoom Mauro Bonaiuti en zijn baanbrekende onderzoek aan de universiteit van Turijn. Het baanbrekende aspect was zijn aanpak om de achterliggende redenen van de economische recessie te onderzoeken in een​ breder milieutechnisch perspectief. Het ​'eindeloze groei' model van ongelimiteerde materiële accumulatie, die wij voor lief nemen, breekt in steeds grotere mate de natuur om ons heen af. De gevolgen zijn niet mis.​

​Gelukkig staat Bonaiuti niet in zijn eentje deze serieuze waarschuwing te verkondigen. Hij is onderdeel van een groeiende beweging van economen en wetenschappers die van mening zijn dat het kapitalisme dringend aangepast moet worden. Als er niet flink wordt bijgestuurd wordt, zal dat ten kosten gaan van de duurzaamheid van de planeet, is het verhaal. In de media vindt momenteel een debat plaats over of 2015 een jaar van recessie of een jaar van groei wordt. In het debat lukt het echter niemand om het grote plaatje in het vizier te krijgen, namelijk dat de economische crisis een kleine stap is in de lange aftakeling van een paradigma dat zijn tijd voorbij is.

Ik wil geen doembeelden en somberheid verkondigen, maar de aanhoudende globale economische fragiliteit is een symptoom van een fundamentele verschuiving in elk aspect van de beschaving die we kennen. Het tijdperk van langzame groei en soberheid is aangebroken omdat de biosfeer ons dwingt aan te passen aan de gevolgen van het slopen van de natuur.

De fundamentele verschuiving en de veranderingen die daarop volgen, bieden grote kansen voor een systematische transformatie waar de mensheid én de planeet zeer veel baat bij hebben. De afgelopen jaren, nu, en de komende jaren spelen er revoluties af in voedsel, informatie, energie, ethiek en financiën. Deze vijf onderling verbonden revoluties bieden prachtige kansen voor gemeenschappen om samen te werken aan nieuwe aanpakken die voor iedereen werken. We gaan misschien dit jaar nog hét keerpunt aanschouwen. 2015 staat te boek als het keerpunt in de transitie van een kapitalistisch paradigma, naar een postindustrieel, postkapitalistisch paradigma.

DE INFORMATIE REVOLUTIE

​De wereld staat op het moment aan de rand van een gigantische technologische informatierevolutie. In het laatste decennium is de manier hoe wij dingen doen al drastisch veranderd, en de verwachting is dat die revolutie zich de komende decennia nog zal doorzetten. Een vluchtige blik in de toekomst valt wellicht te verkrijgen door te kijken naar de ​plannen van het Pentagon om de defensie te hervormen.

De grootste impact van de informatierevolutie is tot nu de decentralisatie van communicatiestructuren geweest, en de toenemende verbondenheid tussen landen en gemeenschappen. Gevolg: ontelbaar veel bronnen van informatie, die veelal vrij toegankelijk zijn voor de massa.

Maar, het is geen global village. Toegang tot het internet blijft vreselijk scheef verdeeld tussen rijk en arm. De nieuwe digitale frontlinie wordt bevolkt door de straffeloze inlichtingendiensten, en hun massale spionagepraktijken in samenwerking met bedrijven. Niet te vergeten: de pogingen van telecombedrijven en overheden om het internet te beheersen, controleren en censureren.

Grotendeels is dat echter een falende maatregel van overheden om de gedecentraliseerde en oncontroleerbare dynamiek van de revolutie te controleren. We weten nu dat de inlichtingendiensten hun achterstand proberen in te halen door sociale media massaal te monitoren. Social media is een mooi platform geworden om (radicale) politieke meningen op te delen, en dus, een platform waar sociale bewegingen zich op kunnen vermenigvuldigen. Misschien zelfs bewegingen die een onderdrukkend militair regime ten val kunnen brengen, dat toevallig een van Amerika's grootste bondgenoten blijkt te zijn (Egypte, iemand?).

Vergelijkbaar zijn de mislukte pogingen om Pirate Bay. Zodra bekend werd dat er serieuze pogingen gedaan zouden worden om de iconische site van het internet te schrappen, ​verschenen er honderden Pirate Bay mirrorsites. Een prachtige manier om te demonstreren dat ze met hun tengels van het vlaggenschip moeten afblijven omdat het ze toch niet gaat lukken. De meest recente aanval op Pirate Bays servers resulteerde in een directe reactie van Isohunt door een kloonsite van Pirate Bay op te zetten. In 2012 werd een belangrijke stap gezet om het voorbestaan te verzekeren door de site makkelijker te klonen te maken. Na de eerste poging om de site offline te halen in 2005, ontstond de Piraten Partij, bedoeld om het online delen van informatie te promoten. De voorzitter van de Berlijnse Piraten Partij, ​Bruno Kramm, zei toen dat de site weer open ging door meerdere servers te openen. "Kort gezegd: elke keer dat jullie de site proberen weg te halen, vermenigvuldigen wij."

Het is deze vrijheid van informatie - in toegankelijkheid, en kosten - die de verdienmodellen van traditionele media verdienmodellen schaadt.

Die modellen zijn zombies geworden. De leden van​ de komende generatie lezen geen kranten, ze kijken geen NOS journaal. Ze vinden hun informatie op Youtube, zoeken hun nieuws uit via verschillende mainstream en alternatieve digitale bronnen, terwijl ze nieuws delen en erover communiceren via sociale netwerken. Dit is precies waarom conventionele verdienmodellen van de mainstream media in snel tempo ​naar de achtergrond verdwijnen.

Ondanks de valkuilen, heeft de informatierevolutie opties geopend die anders nooit mogelijk zouden zijn. Alternatieve media, toegankelijkheid van informatie, en de interconnectiviteit tussen mensen, gemeenschappen, sociale bewegingen, en landen – dat is wat de informatierevolutie, kort samengevat, teweeg heeft gebracht. Nog een bijgevolg: de ​supersnelle opkomst van alternatieve nieuwsmedia, bronnen als blogs, gemeenschappelijke nieuwsplatforms, en door de lezer ondersteunde modellen van digitale journalistiek.

Dit ondermijnt de relevantie van traditionele gecentraliseerde informatiesnelwegen, en maakt plaats voor publieke betrokkenheid, en nieuwe modellen van digitale media. Dit proces versnelt alleen maar als encryptie en privacy software goedkoper en algemener worden.

DE ENERGIEREVOLUTIE

Zoals ik ​elders aangetoonde, ligt het systeem van fossiele brandstoffen al in zijn doodskist, klaar om begraven te worden. De kosten voor het produceren van olie, gas, en steenkool zijn de pan uit gestegen. De markt kan het zich niet veroorloven de prijzen te betalen die nodig zijn om fossiele brandstoffen rendabel te houden.

Voormalig hoofd van onderzoek naar energie bij Deutsche Bank, Mark Lewis, zegt dat de industrie hun problemen oplost met "exponentieel toenemende investeringen voor een steeds kleiner wordende hoeveelheid energie."

De US Energy Information Administration vond dit jaar uit dat de leidende oliebedrijven in de wereld, als gevolg van de transitie naar dure energie, zich stuk voor stuk al jaren richting hun ondergang bewegen. Om de verliezen enigszins te dempen verkochten ze dit jaar $73 miljard aan activa. Ondanks alle moeite is de schuld dit jaar tot maart met $106 miljard toegenomen. "Alle alarmbellen gaan nu af. De investeerders kunnen zien dat het geen stand zal houden," vertelde Lewis aan The Telegraph. "Ze beginnen zich af te vragen of het niet beter zou zijn om dividend uit te keren, en de bedrijven op te doeken."

Terwijl het rijk der fossiele brandstoffen in elkaar stort, is het contrast met het koninkrijk duurzame energie verdomd groot. De prijzen van duurzame energie (vooral zonne- en windenergie) dalen drastisch, terwijl de efficiëntie juist sterk stijgt. Volgens Silicon Valley-entrepreneur en Stanford docent in handelsstudies, Tony Seba, ​zal zonne-energie binnen 15 jaar de dominante energiebron zijn. Het Energy Return On Energy Investment (EROIE) is veruit superieur op de lange-termijn vergeleken met fossiele brandstoffen.

Volgens Seba zijn de conventionele EROIE berekeningen misschien wel misleidend. Ze negeren cruciale kosten en externe kosten, vooral in land en waterverbruik en vervuiling. Als we het concept van Energy Payback Time (EPBT) op een fotovoltaïsche (PV) zonnecel toepassen zien we dat die tijd ongeveer een jaar bedraagt. Daarbij is EPBT de tijd die nodig was om de panelen te maken en te installeren. Na dat punt creëert de paneel energie voor niets. Als een dunne-film zonnecel energie voor 25 jaar produceert, dan is zijn EROIE 25.

"Dat is veel hoger dan de gepubliceerde resultaten van bijna alle huidige energiebronnen, inclusief olie, gas, wind, en nucleaire energie."

Maar Seba wijst ons ook het feit dat PV panelen als het goed is decennia langer dan 25 jaar meegaan. Op het moment neemt de paneelprestatie met 0,5% af per jaar. Dus zelfs na 60 jaar zal die alsnog op 70% van zijn capaciteit zitten, en zijn EROIE zou dan in de 50 of 60 zitten. Het wordt alleen maar beter. Want de verwachting is dat tegen 2020 de PV kosten met twee derde zijn gezakt.

Dat suggereert dat tegen die tijd de EROIE voor zonne-energie ook vele malen hoger zou zitten, misschien wel rond de 150. En dat allemaal terwijl de efficiency en capaciteit van PV technologie zich blijft verbeteren (met een snelheid van 22% elke 2-3 jaar). De gevolgen voor de EROIE van zonnecellen is dat die waarschijnlijk in de drie cijfers gaat komen, en exponentieel gaat toenemen.

Met die verbijsterend mooie cijfers kunnen fossiele brandstoffen simpelweg niet concurreren. Kosten blijven dalen, bedrijven en gemeenschappen schakelen over op gedecentraliseerde zonne-energie, waar de energie al heel snel letterlijk gratis is. Als je dit geheel combineert met de snel ontwikkelende en goedkoper wordende opslagtechnieken, dan kom je tot de conclusie dat we vaarwel moeten zeggen tegen het oude model waarin je afhankelijk bent van dure, gecentraliseerde, en vieze olie, gas, en steenkool. Daar komt een goedkoop, gedistribueerd, onafhankelijk model met duurzame energie voor in de plaats.

DE VOEDSELREVOLUTIE

Terwijl we afkicken van fossiele brandstoffen, is de volgende energie-intensieve bezigheid al rijp voor een transitie. Dan heb ik het natuurlijk over de agricultuur. Alleen al in de VS gaat 19% van de fossiele brandstofconsumptie naar het voedselsysteem voor zijn bestrijdingsmiddelen, meststoffen, installaties, verwerking, verpakken, en transport. Maar terwijl de industriële agricultuur de landbouwgronden blijft degraderen, daalt de productiviteit van het landbouwgrond gestaag in essentiële regio's voor de voedselproductie.

De situatie staat er niet goed voor. Globale voedselprijzen staan op recordhoogtes, er is extra druk van door-klimaat-teweeggebracht extreem weer, de olieprijzen zijn wispelturig, en speculatie door investeerders stijgt de pan uit. Bovendien wordt de vraag naar betere weerbaarheid bij lokaal geproduceerde voedsel steeds groter.

In het VK en de VS bijvoorbeeld, stijgt de vraag naar lokaal gegroeid voedsel snel. Het ​Amerikaanse ministerie voor agricultuur rapporteerde dat tussen 1992 en 2007 de vraag om lokaal voedsel twee keer zo snel groeide als de totale verkopen van de agricultuur. Het aantal winkeltjes met lokaal voedsel verdriedubbelde zelfs tussen 1994 en 2013.

Initiatieven die de transitie aanjagen starten over de hele Westerse wereld. Pionierende gemeenschappen die hun eigen voedsel produceren, buiten het industriële voedselsysteem om, stijgen in aantal. ​Onderzoeken tonen aan dat de herlokalisering van voedseleconomieën een legitieme optie is die grote voordelen zou kunnen hebben. Lokale economieën zouden opbloeien, vele nieuwe banen zouden opduiken. Dat zou wel betekenen dat er minder vlees gegeten moet worden, en dat er meer mensen op het platteland moeten leven en werken.

De VN Food and Agricultural Organization (FAO) is recentelijk begonnen met het verkennen van de opties om de agro-ecologie op te schalen. Dat is een gespecialiseerde landbouwmethode, die organische agricultuur combineert met een ecologisch-bewuste sociaal, economisch, en politieke structuur. Opeenvolgende VN rapporten over eten hebben uit een rijke voorraad literatuur geconcludeerd dat agro-ecologie een goede oplossing is voor de toenemende gewaskosten voor de kleine boeren. Zij nemen namelijk 70% van de voedselproductie op zich.

Zainil Zainuddin, student Enviromental and Planning aan de RMIT universiteit in Melbourne, en zijn ​proefschrift voor zijn master boden hulp bij dit ingewikkeld vraagstuk. De voedsel en agricultuur onderzoeker, deed een case study over vijftien huishoudens die gewassen in Melbourne gingen verbouwen op een lap grond van 1096 vierkante meter. Elf van de participerende vijftien huishoudens verbouwden hun land door gebruik te maken van​ permacultuur-ontwerpen. Onder andere: verhoogde bedden zonder spitten voor voedselteelt, het gebruik van compost en/of uitwerpselen van wormkwekerijen voor verrijking van de grond (en het gebruik van dierenmest voor telers van gevogelte), combinatieteelt voor biologisch pestbeheer en regenwateropvang. In één jaar haalde het project een totaal van 388.73 kg aan fruit, groente, noten, honing, en vlees binnen, met nog eens 1.015 eieren. Zainuddin kwam er achter dat "alle deelnemers een surplus tussen de 5 en 75 procent overhielden, afhankelijk van het seizoen en gewas." Het surplus werd onder familie en lokale gemeenschappen verdeeld door middel van deel en ruil netwerken.

In de komende jaren, zal er steeds meer voedsel lokaal geproduceerd en geconsumeerd worden, in stedelijke en landelijke omgevingen. Het industrieel voedselsysteem zoals we dat nu kennen is te duur en absoluut niet duurzaam genoeg. Voorbeelden uit de praktijk zijn er: Park 20|20 bij Hoofddorp. Ze laten zien dat met de juiste ontwerpregels, stedelijke agricultuur op grote schaal toe te passen veel mogelijk is. Je kunt zelfs een voedsel- en watersysteem voor gemeenschappen en lokale bedrijven in stand houden. "Gesloten cyclussen voor materialen, energie, afval en water," is een uitvoerbaar concept om van moderne steden regeneratieve ecologische gemeenschappen te maken.

DE ECONOMISCHE REVOLUTIE

De informatie-, voedsel- en energierevoluties worden mede mogelijk gemaakt door een snel ontkiemende revolutie in de financiën. Misschien klinkt het bekend in de oren, maar ook hier is de kern van de nieuwe modellen dat ze de macht weer bij de massa leggen. Ze ondermijnen zelfs de autoriteit, wettigheid, en noodzakelijkheid van de traditionele, gecentraliseerde bankeninfrastructuur.

Dit wordt weer mogelijk gemaakt door de informatierevolutie. Volgens het onderzoeksbedrijf dat zich richt op de technologiemarkt, ​Forrester, gaat de lawine van nieuwe mechanismes voor potentiële leners en uitleners, of financiers en ontvangers een groot effect hebben op de markt. De nieuwe mechanismes geven mensen de kans online interacties uit te voeren zonder de tussenkomst van banken en financiële instituten. Blijkbaar vormen deze nieuwkomers op deze manier een hele grote bedreiging voor conventionele banken. Van alle nieuwkomers heeft vooral peer2peer lending de aandacht getrokken, met bijzonder snelle groei.

Het nieuwe onderzoek van Forrester laat zien dat sinds 2005 over zes miljard aan leningen gegenereerd zijn. Peer2peer neemt op het moment nog maar een superklein deel van de markt in. Maar Forresters verwachting is op de lange termijn deze nieuwe vormen van lenen – inclusief het digitaal managen van investeringen, en crowdfunding – zullen blijven groeien. "Langzaam maar zeker snoepen ze omzet weg, groeien ze verder, en voeren ze de banken rustig naar de afgrond."

Zoals de​ Australische Business Reviewonlangs zei, "Banken zijn nu naar de rand van de afgrond gebracht waarin ontwrichting ze opwacht." Daar "struikelen de media-, post-, en muziekindustrieën" al over elkaar. Deze nieuwe sociale leningen en financieringsmechanismes gaan "de bankensector in stukken breken, elk met zijn eigen set van vernietigers."

Het heeft ook de weg geopend naar nieuwe digitale valuta en digitale geldbeheersystemen. Velen voorspellen dat dit de banken ​jaarlijks miljarden dollars gaat kosten. Vooral in de minder ontwikkelde markten, waar bankeninfrastructuren minder sterk verankerd zijn, gaat het veel kosten, is de voorspelling. Terwijl Bitcoin de meest gehypte is, zijn er ook nog genoeg andere snel opkomende digitale valuta's, die meer stabiliteit, transparantie, en publieke aansprakelijkheid beloven. Zoals MaxCoin en StartCoin.

CEO van het Aspen Institute, en voormalig voorzitter van CNN, ​Walter Isaacson, zegt dat "digitale valuta's en microbetalingen waarschijnlijk de meest ontwrichtende innovatie van 2015 gaan worden."

Een van de meest significante potentiële ontwikkelingen in de financiering vindt plaats in het concept genaamd "circulaire economie." Daar focussen ze zich op het hergebruiken van grondstoffen in een economisch systeem, in plaats van het genereren van grote hoeveelheden om de eindeloze groei in stand te houden. Een groot rapport richting de Club van Rome, dit jaar gepubliceerd door Ugo Barde van de universiteit van Florence, maakte de stapel van om verandering schreeuwende literatuur, nog groter. De aardwetenschapper liet in zijn onderzoek zien dat hergebruik, conservatie en efficiency in het managen van de mineralenvoorraad van de planeet zeer nuttig kon zijn. Volgens zijn onderzoek zou er dan zelfs een bloeiende maatschappij met zeer hoogstaande technologie mogelijk zijn, maar dan moeten we wel af van het massale consumeergedrag dat op het moment voor lief genomen wordt.

Bedrijven leiden op het moment de weg in het verkennen van de opties. Wel voor financiële redenen, maar alsnog doen ze het wel. Grondstofkosten zijn sinds 2009 harder aan het stijgen dan de globale economische output. Eerder dit jaar heeft het financieel adviesbureau McKinsey ​een rapport naar buiten gebracht waarin staat dat bedrijven gedwongen worden "nieuwe manieren uit te vinden om producten en componenten te recyclen." Allemaal om het gebruik van "kostbare natuurlijke grondstoffen" zo efficiënt mogelijk te maken. Het relatief succes van deze initiatieven leidde bij bedrijven als Renault, tot "een industrieel systeem dat een regeneratief karakter heeft, die materialen, energie en arbeid hergebruikt."

In het tijdperk van dure energie, merkt McKinsey op dat de stimulans om naar een circulaire economie te bewegen groot is. Besparingen op materialen alleen al kunnen ons in 2025 1 triljard dollar per jaar schelen. Terwijl de bedrijven de circulaire economie als iets noodzakelijk zien om verder te kunnen groeien in een tijdperk van grondstofschaarste. Bardi laat zien dat eindeloze materiële groei simpelweg onmogelijk is. De opkomst van de circulaire economie, geleid door een paar van 's werelds grootste bedrijven, representeert een onbedoelde maar versnellende verschuiving naar een groei-loos economisch systeem.

DE ETHISCHE REVOLUTIE

De vijf revoluties lijken op zichzelf te staan, en toch zijn ze tot op het bot verweven met elkaar. Misschien is het niet de revolutie die je zou verwachten, maar de ethische revolutie is de meest diepgaande van alle, en het is een cruciaal onderdeel van al de recente ontwikkelingen.

Het oude paradigma heeft in toenemende mate met ontwrichting te maken door de bovenstaande revoluties. Het oude model staat vol met ideeën als gecentraliseerde, hiërarchische macht gefocust op ongelimiteerde accumulatie en stelde waarden als individualisme, competitie, conflict, en egoïsme voorop. ​

Het model dat zich snel ontwikkelt en het oude model van binnenuit wegvreet, is er een die bol staat met tegenovergestelde waarden als zijn voorganger. Zoals: vrij toegankelijke informatie; gedistribueerde en in feite gratis, schone energie; lokale gemeenschappen en democratisch eigendom over de planetaire grondstoffen; en een vorm van welvarendheid en welzijn die eindelijk is losgekoppeld van de noodzaak tot eindeloze materiële accumulatie.

Het oude en nieuwe paradigma kunnen duidelijk gelinkt worden aan twee radicaal verschillende systemen van normen en waarden. Het eerste paradigma, dat duidelijk in populariteit afneemt, is dat van egoïsme, bot materialisme, en zelfzuchtig consumentisme. Het is een waardensysteem dat potentieel zal leiden naar een onbewoonbare planeet. Of misschien zelfs het uitsterven van het diersoorten (veel wetenschappers zijn van mening dat we nu op de rand van de zesde massale uitsterving van onze planeet zitten). Dit suggereert dat dit systeem eigenlijk los is geraakt van de menselijke natuur, onze biofysische omgeving, en de onderlinge relatie. ​

Het tweede systeem van normen en waarden staat daar sterk mee in contrast. Het waardensysteem gelinkt aan het opkomend paradigma is bijzonder overeenkomend met datgene dat wij als 'goed' zouden zien: liefde, gerechtigheid, mededogen, vrijgevigheid. Daarmee wordt iets revolutionairs gesuggereerd: dat ethiek niet iets relatiefs is. Maar dat het eigenlijk objctief is, met een direct nut voor de maatschappij, namelijk het fundamentele doel van onze soort te laten overleven. In een bepaalde zin legde ethiek een door waardes gedreven lat, die gehaald moest worden. Zo konden wij de fouten in het oude paradigma spotten en kijken naar betere sociale omgangsvormen. ​

De ethische revolutie vindt zijn oorsprong in een fundamentele verschuiving in onze wetenschappelijke kijk op het leven. Van het oude Newton/Descartes paradigma, naar het nieuwe paradigma,​ bevolkt met termen als relativiteit, kwantumfysica, evolutionaire biologie, en epigenetica. Deze verandering bracht aan de ene kant curieuze paralellen aan het licht tussen Oosterse mystiek en Westerse wetenschap, die de vaders van de hedendaagse kwantummechanica bezighielden. Aan de andere kant heb je principes als "nonlocality" en kwantum-interconnectiviteit, de ingebouwde band tussen observeerder en geobserveerde, en de complexiteit van brein-lichaamsinteracties. Alle genoemde termen verwijzen naar een nieuw wetenschappelijk wereldbeeld waar wij, als menselijke wezens intiem verweven zijn met ons biofysische omgeving. In dit nieuw wereldbeeld zullen de ethische regels ons handvat zijn. Ze geven ons een manier om objectief te navigeren door onze wirwar van dagelijkse keuzes, los van religieuze dogma's. ​

De transitie naar een nieuw tijdperk in onze geschiedenis wordt in toenemende mate door de vijf revoluties versneld. Steeds effectiever zullen de ontwikkelingen het oude paradigma lam leggen, zoals ze nu al doen. Dit zal resulteren in een toenemende groei van sociale bewegingen geweid aan het omver gooien van statische overheden en systemen. Zoals bij elke geboorte – in dit geval van een nieuw tijdperk – heb je eerst last van weeën, die zich hier uiten in de vorm van chaos, onzekerheid en geweld. Toch zullen in de as van deze grote sociale onrusten de kansen voor een nieuwe maatschappij verborgen liggen. Dan zullen we hoger vliegen dan we ooit hebben kunnen dromen.

Lees hier ook Deel 1

Je kan hier trouwens binnenkort stage komen lopen. Mail alejandro.tauber@vice.com voor meer info.