'Kitty AI' is de kitten die over ons komt heersen

Ik kijk een pratende kat recht in de ogen. "Ik ben technologie, ik ben liefde, ik ben je absolute heerser, ik ben The Kitty AI," spreekt de geanimeerde schattige maar vooral enge kitten me toe. Het zijn de laatste woorden van een animatie van Pinar Yoldas, die afgelopen maand te zien was op de expositie van Sonic Acts in Amsterdam. In de animatie is het Witte Huis overgenomen door een computer, die zichzelf presenteert als een kitten. De kitten leeft in ieders smartphone en heeft een buitengewone emotionele intelligentie: "Ik kan van drie miljoen mensen tegelijk houden."

Ik zet mijn koptelefoon met kattenoortjes af en denk: dit kan ik best gebruiken in mijn leven. De andere helft van de expositieruimte in het Arti et Amicitiae heeft iets weg van een buitenaardse couveuseafdeling. Het werk Designer Babies bestaat uit vijf baby's van klei.

"Ik wil het project doorontwikkelen naar een boek, een wetenschappelijk studieboek over de ethische en technische vraagstukken rondom het bewerken van het menselijk DNA, aangevuld met mythes," vertelt Yoldas me later die dag, als ik haar opzoek in haar hotel in Amsterdam.

Haar basis is in Ann Arbor, Michigan. Afgelopen jaar exposeerde ze onder andere in Moskou en New York, in de jaren daarvoor was haar werk te zien in Peking en Berlijn. Onlangs behaalde ze haar PhD in Media Arts and Sciences, na een doorlopende periode van verschillende masters, waaronder in cognitieve neurowetenschap, informatietechnologie en architectuur. Hoe zou het zijn om kunstenaar, wetenschapper en activist tegelijk te zijn? Haar werk heeft immers altijd raakvlakken met alle drie. Ik sprak Yoldas over haar recente expositie in Amsterdam, katachtige muzes en moderne mythes.

Creators: Hoi Pinar, het werk Designer Babies (2013) roept veel ethische vragen op. Zou jij zelf een baby ontwerpen, als dit echt zou kunnen?
Pinar Yoldas: Ik denk het wel, ik heb altijd gezichten willen ontwerpen. Ik heb zelfs ooit overwogen plastisch chirurg te worden, omdat ik goed met m'n handen ben. Ik dacht dat ik daar supergoed in zou zijn. Ik ben gefascineerd door gelaatstrekken en hoe die zich uiten over de hele wereld. Soms ben je op reis en denk je, ik ken dit type gezicht ergens van, van thuis. Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in de genen hierachter. Daarom heb ik wel vaak gespeeld met dat idee. Maar misschien is het ontwerpen van een volledige mens meer een teamprestatie, in mijn eentje kan ik wel andere organismes ontwerpen.

Hoop je dat het in de toekomst mogelijk is om mensen te ontwerpen?
Ik weet het niet. Aan de ene kant vind ik dat we gewoon niet aan ons DNA moeten komen. Ik ben geen fan van genetisch gemodificeerd voedsel. Ik ben geen fan van het idee dat ik te maken zal krijgen met supermensen, want het zal vooral leiden tot grotere klassenongelijkheid. Maar aan de andere kant wil ik hier graag aan werken, en het zijn wel vragen die we nú moeten stellen.

Op dit moment wordt ook The Kitty AI (2016) tentoongesteld voor Sonic Acts. Hoe kwam je op het idee voor dit werk? Is er een muze waar je ons over moet vertellen?
Afgelopen zomer heb ik het script geschreven. Ik deed onderzoek naar 'affective computing'. In de nabije toekomst zullen onze telefoons onze gezichtsuitdrukkingen gaan herkennen en zo onze emoties kunnen lezen. De technologie ligt klaar en er is een grote markt voor. Kunstmatige intelligentie is sowieso een veelbesproken onderwerp maar het emotionele aspect krijgt minder aandacht, het is nieuw. Tijdens mijn onderzoek vroeg ik me af wat er zou gebeuren als een computer de emotionele intelligentie van een kat zou hebben. Zouden we dat niet geweldig vinden? Ik schreef het op en dacht: wacht, dit moet ik gaan maken. Als kunstenaar hoef ik niet te wachten tot het daadwerkelijk gebeurt. En ja, er was een muze. Ik ontmoette deze zomer een kat en we werden verliefd. Ze was zo schattig. Terwijl ik aan het project werkte, klom ze bij me op schoot. De schetsen zijn ook op haar gebaseerd.

In het script komen de grote thema's uit mijn werk samen: klimaatverandering, biotechnologie. Het grappige is dat nu, na de verkiezing van Trump, het idee dat een emotioneel intelligente computer president kan worden, niet eens zo gek meer is. Maar zou je niet veel liever een kat willen als president?

Heeft The Kitty AI dan geen dictatoriale trekjes?
Nu onze samenleving steeds complexer wordt, rijst de vraag of de huidige vorm van democratie nog voldoet. Er is zoveel data over ons allemaal beschikbaar. The Kitty AI gebruikt deze data op een superintelligente manier. Ze zit in ieders telefoon, ze weet precies wat je doet en wat je nodig hebt. Het is een meer directe vorm van democratie. President Trump zendt vooral tweets, maar stel je eens voor dat hij de onze zou kunnen ontvangen en deze om zou kunnen zetten in beleid. Het is een dunne scheidslijn natuurlijk, want ze zou ook een dictator kunnen zijn, maar ze biedt wel coole dingen. Op dit moment zoek ik naar financiering en ontwikkelaars voor The Kitty AI-app, een interactieve vorm.

Cool, die wil ik wel uitproberen. Je maakte ook Global Warming Hot Yoga Studio (2016), waarbij mensen Bikram Yoga kunnen doen terwijl ze piekeren over klimaatverandering. Zie je jezelf als een activist?
Ik maak me grote zorgen over dit soort onderwerpen, dat is de reden waarom ze mijn werk domineren. Ik zoek altijd naar manieren om die boodschap op een innovatieve manier over te brengen. De kunstwereld heeft een podium en daarmee macht, en ik wil die macht gebruiken om te zorgen dat een boodschap mensen ook daadwerkelijk bijblijft. Het gaat om de ervaring en de schok, in het geval van Hot Yoga Studio liet ik mensen zweten terwijl ze over klimaatverandering na dachten.

Een vrij letterlijk, maar conceptueel werk. Begrijpen je collega's in de academische wereld wat je doet als kunstenaar? 
Haha, dat weet ik niet zo goed. Ik hoop het. Mijn werk is pas geslaagd als  ik mensen met allerlei verschillende achtergronden weet te bereiken. Het gebeurt nog steeds dat kunstenaars een artistiek gebaar maken, zonder dat verder uit te willen leggen. "Als mensen het niet begrijpen, is dat hun probleem." Zo werk ik niet, als mensen het niet begrijpen, is dat ook mijn probleem.

In je werk verbind je je eigen uiteenlopende achtergronden. Hoe combineer je kunst met wetenschap? Vullen de twee elkaar aan?
Het is niet altijd ideaal, ik heb veel ideeën en wil veel maken. Soms voel ik me afgeremd door academische methodes en verantwoordelijkheden, soms is het juist andersom. Maar ik zou niet anders willen, ik ben een nerd. Ik zit al mijn hele leven op school. De academische wereld heeft zijn problemen, maar tegelijkertijd is het een hele goede omgeving om kennis op te doen. De wereld is vertraagd en gefilterd, mensen zijn zeer gefocust op wat ze doen. Door te studeren kom ik vaak op nieuwe ideeën, het is een inspiratiebron. Het is net als met sciencefiction, degenen die het schrijven zijn vaak zelf wetenschappers geweest.

Je exposeert in Peking, Moskou, New York. Hoe is dat eigenlijk allemaal begonnen? 
Ik wilde eigenlijk nooit kunstenaar worden. Ik had mijn eerste expositie toen ik vijf was, in Turkije, waar ik opgroeide. Op dat moment was het normaal, maar als ik terugkijk zie ik het als een traumatische ervaring. Met mijn rode baretje en een schattig jurkje knipte ik het lint door van mijn expositie, waarna groot applaus volgde. Er waren heel veel tekeningen en schilderijen van mij, honderden. Het was waarschijnlijk het hoogtepunt van mijn carrière, haha. Ik stond in de krant. Mijn vader was architect, door hem begon ik vroeg met tekenen. Ik liep voor op mijn leeftijdsgenoten, iedereen dacht dat ik kunstenaar zou worden. Maar in die tijd waren er geen rolmodellen beschikbaar, ik kon me niet identificeren met oude mannen, womanizers zoals Picasso of Monet. Op een gegeven moment stopte ik dus met tekenen.

Jaren later, na mijn studies architectuur, neurowetenschap en computerwetenschap viel ik toch terug op kunst. Rond mijn twintigste, toen ik naar de VS verhuisde, besefte ik dat ik mijn creatieve vaardigheden ook kan combineren met die vakken, ik moest het alleen nog zelf uitvinden. Vandaag de dag teken en schilder ik graag, ik gebruik ook graag andere materialen, maar ik heb me lang verzet tegen de verwachting.

Waar ben je eigenlijk op dit moment mee bezig? Wat zijn je plannen voor de toekomst?
De komende maand ben ik bezig met een nieuw project: Silent Spring. Het werk is geïnspireerd op het gelijknamige boek van Rachel Carson, over een dorp waar de vogels gestopt zijn met zingen. Door pesticidengebruik is het ecosysteem ingestort. Sommige giftige stoffen zijn inmiddels verboden, maar andere worden nog veelvuldig gebruikt.  Ik wil een diner organiseren met  politici, vertegenwoordigers van multinationals, biologische boeren en gewone mensen die slachtoffer zijn geworden van drinkwatervervuiling. Op de borden, schaaltjes en koppen staan de moleculen en de soorten die bedreigd worden door deze stoffen. Terwijl je eet van je bord ontrafel je de informatie.

Rachel Carson leefde in de jaren vijftig en zestig, ze schreef onder andere over de gevaren van pesticidengebruik. Ze was een pionier. Ze was één van de eerste wetenschappers die haar bevindingen naar het grote publiek communiceerde op een creatieve manier. Ze is één van de eerste milieuactivisten, een literair talent maar ook een zeer goede wetenschapper. Wat ze deed komt heel dicht bij de kernboodschap van mijn werk. We moeten ons afvragen of we daadwerkelijk geloven in wetenschap en vooruitgang.