Polio bestaat nog dankzij complottheorieën

Op een treinstation in Bareilly, een stoffige, middelgrote stad in India, mengen jonge gezondheidswerkers zich in de menigte op de drukke perrons. Ze zijn gewapend met kleine flesjes met polio-vaccins, en ze zoeken naar kinderen die jonger zijn dan vijf, zonder inktvlek op hun vinger die aangeeft dat ze al ingeënt zijn.

Ik zie de moeders die me in januari nog overtuigden dat de acties tegen polio werkten. Moeders laten het niet zomaar toe dat vreemden, ook al zien ze er nog zo betrouwbaar uit in hun gele hesjes, hun kinderen medicijnen geven, behalve als ze weten al het belangrijk en legitiem is. Het is nu zes jaar geleden dat er in India voor het laatst een geval van het poliovirus werd vastgesteld. Dit virus zorgt voor verlammingen en misvormingen en de moeders weten dat de druppels van belang zijn, ook zonder de pro-vaccinatiepamfletten of praatjes van de Bollywood-acteurs op televisie.

India verkondigde dat ze in 2014 het poliovirus totaal hadden uitgeroeid na een campagne van twintig jaar die tenminste 200 miljoen dollar per jaar heeft gekost. Het Pulse Polio-programma was een onverwachts succes voor het land met 1,2 miljard inwoners. Het programma werd uitgevoerd door de overheid, non-profit organisaties, de Wereldgezondheidsorganisatie en de Verenigde Naties, samen met een vaccinatiecampagne. Dit heeft ervoor gezorgd dat ze het aantal poliogevallen is gedaald van 350.000 in 1988 naar 74 in 2015.

Maar jaren na het laatste geval van polio is India nog miljoenen kwijt om meer dan 2 miljoen gezondheidswerkers in te zetten om het virus op afstand te houden. Terwijl de rest van de wereld polio succesvol heeft uitgeroeid, blijft het virus zich verspreiden in drie landen: Nigeria, Pakistan en Afghanistan. Die laatste twee grenzen allebei aan India. Politieke grenzen kunnen het virus niet stoppen en vanuit Pakistan heeft het poliovirus zich de afgelopen jaren weer verspreid naar andere landen.

Internationale gezondheidswerkers (in gele hesjes) vaccineren kinderen bij bus- en treinstations. Beeld door Ankita Rao

De landen waar polio nog voorkomt hebben een aantal overeenkomsten: ze worden geteisterd door terrorisme, waardoor het moeilijk is voor vrijwilligers om vaccins te verspreiden. Maar dat is niet het enige: ook complottheorieën verspreiden zich en het vertrouwen in de overheid verdwijnt.

Deze verkeerde informatie is zelf een virus. De bestrijding van de gevaarlijke complottheorieën is een gevecht dat net zo belangrijk is als het bestrijden van het poliovirus.

Terwijl de overheden van Pakistan, Afghanistan en Nigeria toezeggen zelf bij te gaan dragen aan verspreiding van de poliovaccins, kunnen ze de ondergrondse netwerken van Al Qaida, de Taliban, Boko Haram of IS niet tegenhouden.

In Pakistan zijn vorig jaar april zeven politiemannen, die vrijwilligers beschermden, gedood. De wereldgezondheidsorganisatie deed later in 2016 melding van twee gevallen van polio in Nigeria, in een deel van het land dat geïsoleerd is van de rest door Boko Haram. In Afghanistan hebben militanten de vaccinatie van tienduizenden kinderen geblokkeerd.

"In al deze gevallen hebben veiligheid, geweld en het onvermogen om toegang te krijgen tot deze bevolkingsgroepen vaccineren onmogelijk gemaakt," vertelt Josh Michaud, directeur bij de Kaiser Family Foundation, een non-profit onderzoeksorganisatie.

Dr. Muhammad Furqan Nabil, medewerker bij National Stop Transmission of Polio Program (N-STOP), onderzoekt een kind met polio in Pakistan in 2014. Beeld via Furqan Nabil/CDC Global

Een deel van de anti-vaccinatiebeweging is gebaseerd op de moord op Osama bin Laden, die werd gevonden mede dankzij een vaccinatiecampagne tegen Hepatitis B georganiseerd door de CIA. Toen de Taliban en IS erachter kwamen wat de rol was van deze nep-gezondheidscampagne, zijn ze in oorlog met gezondheidswerkers en ook tegen hen die de poliovaccins verspreiden naar de afgelegen gebieden. Ondertussen zit de Pakistaanse dokter die de CIA hielp heeft nog altijd gevangen.

Gezondheidsorganisaties hebben meerdere pogingen gedaan om met de Taliban in gesprek te gaan. Een verbindingsofficier van de Taliban ging in december 2015 akkoord met een samenwerking met de WGO in Afghanistan om kinderen te vaccineren. "Ik ben honderd procent tevreden met de samenwerking tussen de WGO en de overheid om polio tegen te gaan. De ziekte raakt vooral kinderen in de afgelegen gebieden," vertelt Obaidullah Elaj, een dokter bij de Taliban.

Maar een paar maanden later vielen de militanten weer gezondheidswerkers aan en werden er ook weer nieuwe gevallen van polio gemeld.

Andere complottheorieën hebben te maken met het vaccin zelf. De misvattingen over vaccineren worden verspreid binnen kleine groepen in Pakistan en Afghanistan, net als bij de antivaxxers in Noord-Amerika en Europa, waar de gezondheidsvoorlichting slecht is. In de Pakistaanse Swat-vallei, waar veel geïsoleerde dorpen liggen, zijn veel families bang dat het vaccin wordt gebruikt voor geboortebeperking. Een andere misvatting is dat de orale druppels stoffen uit varkens bevatten, die verboden zijn volgens de islam, de heersende religie in deze landen.

India zelf worstelt niet met IS of de Taliban, maar als het aankomt op misvattingen en complottheorieën is de situatie vrijwel hetzelfde. In dit land kan iedere staat aanvoelen als een ander land met een andere taal en cultuur.

Gezondheidswerkers gaan van huis naar huis in Uttar Pradesh om te contolleren of de kinderen gevaccineerd zijn. Beeld door Ankita Rao

Door de steegjes van Bareilly loop ik naar de Dargah-e-Ala Hazrat: de graftombe van de negentiende eeuwse jurist Ahmed Raza Khan, een expert in islamitisch strafrecht die veel volgelingen had in zijn leven. De gemeenschap die rond de Dargah leeft is erg conservatief en streng gelovig. Elke dag klinkt er in de drukke wijk vijf keer de oproep tot gebed door de speakers.

Terwijl de vrijwilligers van de overheid als sinds 1955 bezig zijn de bevolking te informeren, krijgen ze veel weerstand. Families zijn bang om te vaccineren, omdat ze ervan overtuigd zijn dat het een samenzwering van de overheid is om het aantal geboortes te beperken en met name de moslimpopulatie te doen slinken.

Hun angst is een overblijfsel van een crisis van veertig jaar geleden. In 1975 riep de toenmalige premier Indira Gandhi de noodtoestand uit: 21 maanden lang werd er hard opgetreden tegen mensen met een afwijkende mening. Een van de doelen was om de bevolking terug te dringen door mannen te steriliseren. De BBC schatte dat er ongeveer 6,2 miljoen mannen, soms niet eens getrouwd, met geweld werden gesteriliseerd.

Veel mensen in de conservatieve moslimgemeenschappen, die vaak te maken hebben gehad met discriminatie, zijn getraumatiseerd. Terwijl de islam anticonceptie niet verbiedt, is het nog steeds cultureel en religieus wenselijk om een groot gezin te hebben.

Poliowerkers komen nu in aanraking met dit verzet, maar ze zijn niet van plan hun belangrijke werk te stoppen. In plaats daarvan gaan ze in gesprek met moslimleiders bij de Dargah-e-Ala Hazrat.

De buurt rond de Dargah-e-Ala Hazrat. Beeld door Ankita Rao

In de vroege jaren negentig hebben de poliowerkers Shahbuddin Razvi, een religieuze leider, in deze buurt benaderd. Toen ik Razvi ontmoette, vertelde hij me dat werkers onderzoeken aan hem lieten zien. Sommige informatie was afkomstig van islamitische artsenverenigingen, om te laten zien dat vaccineren veilig is.

Razvi verteld dat hij snel overtuigd was. Hij reisde samen met UNICEF door het gebied. Hij ontmoette imams en vertelde hen over het belang van vaccineren. Soms gaf hij zelf het vaccin aan zijn eigen kinderen, om te laten zien dat het veilig was.

In zijn eigen gemeenschap in Bareilly is hij begonnen over vaccineren tijdens salat al-djuma, het vrijdaggebed. Op dat moment zijn er honderden mensen tegelijk op een plek en kan hij openlijk praten over zaken als gezondheid en hygiëne (het poliovirus wordt verspreid via besmette ontlasting.)

"Er is een hadith (regel) in mijn religie die stelt dat je jezelf vijf keer per dag moet wassen: voor en na het gebed. Een praktiserend moslim zou dit moeten volgen en dus gezond zijn," zegt hij. Deze manier om de gemeenschap te bereiken werkte goed. De vrijwilligers waren in staat om culturele grenzen te overbruggen en vertrouwen op te bouwen.

Veera, een vrouw met polio, met haar kind Mayank, die gevaccineerd is op het treinstation in Bareilly. Beeld door Ankita Rao

Op het treinstation van Bareilly kwam ik die dag Veera tegen, een 22-jarige vrouw, met haar zoon Mayank. Toen Veera jong was, was het poliovaccinatieprogramma nog slecht. Haar verlamming zal daar een levenslange herinnering aan zijn, maar de verse inktvlek op de vinger van haar zoon is een teken van verandering en vooruitgang.

Het vaccinatieprogramma is verspreid door heel India. Er zijn stands bij verkeerslichten en melkkraampjes in de buurt. Ik heb vrouwen gevolgd die van deur tot deur gaan op speciale vaccinatiedagen. Ze controleren de vingers van de kinderen. Ze herhalen 'polio' keer op keer om het een begrip te laten worden.

"Ongeveer 1 op de 250 mensen is betrokken bij de polio-vaccinaties," zegt Ajay Panwar, directeur van het regionale programma in Bareilly van de WGO.

Die inspanningen eindigen precies op de grens, waar het land vaccinatiestations heeft gebouwd voor mensen die vanuit Pakistan het land binnenkomen. Totdat het virus is verdwenen uit Afghanistan en Pakistan, moet India net zo waakzaam blijven als toen het haar eigen burgers teisterde.

"India was zelf een van de laatste landen waar polio verdween en de kans dat het virus terugkomt is aanwezig," zei Michaud. "In elk land waar een verlaging is van de immuniteit van de bevolking, kan het virus terug komen."

Maar het gevecht van India tegen het virus heeft de hele wereld een les geleerd: volksgezondheidprogramma's werken het beste in combinatie met voorlichting en integratie. Dit is een les voor de Verenigde Staten, waar sommige ouders weigeren hun kinderen in te enten, en voor Pakistan, waar gezondheidswerkers niet lang genoeg leven om ieder kind te bereiken.

Als de drie overgebleven landen met polio in staat zijn om onderwijs te gebruiken als tegengif tegen complottheorieën, zal niet alleen polio verdwijnen, maar zal ook het terrorisme getroffen worden.