Hoe het is om te leven met orthorexia en geobsedeerd te zijn door gezond eten

Ik hou van eten. Mijn hele leven draait om eten, en dat vind ik fantastisch. Het leven van mijn vriendin Samantha (21) draait ook om eten. Ook zij denkt er de hele dag aan, maar dan op een negatieve manier. Ze kampt namelijk al jaren met orthorexia.

Orthorexia is als eetstoornis nog zo onbekend dat Word er een rood streepje onder zet. Toch hebben veel mensen ermee te maken. Een aantal bloggers kwam al uit voor hun FOGO, (fear of going out), wat een onderdeel van orthorexia lijkt te zijn. Ze vermijden situaties waarin verleidingen (vooral gericht op eten) op de loer liggen. deed een onderzoek onder 3140 vrouwen waaruit bleek dat een op de vijf al last heeft van dit fenomeen. Misschien is er niet direct een link tussen FOGO en orthorexia, maar in beide gevallen wordt ongezond eten vermeden.

Mensen met orthorexia zijn extreem gefixeerd op gezond eten. Je moet dan niet per se meteen denken aan acaïbowls en allerlei andere superfoods. Gezond betekent voor iedereen iets anders, en het komt ook vaak voor dat mensen met orthorexia gewoon een gezond gewicht hebben. Het is echt een mentale ziekte, die je niet op het eerste gezicht hoeft te zien.

Deze week zouden Samantha en ik samen gaan lunchen. Ze mocht van mij expres niet uitkiezen waar we gingen eten, omdat ik wist dat ze vooraf graag de menukaart inspecteert zodat ze zich kan voorbereiden op de gerechten. Een beetje gemeen van me, maar dat ben ik soms nou eenmaal.

Ik ontmoet Samantha op het Leidseplein. Het is altijd even slikken als ik haar na een tijdje weer zie. Wat is ze dun, denk ik. En toch vergelijk ik mezelf met haar. Ik ben gezond slank, maar als ik naast haar sta, begin ik toch aan mezelf te twijfelen. Maar hoe snel ik aan het twijfelen sla, zo snel neemt mijn gezonde verstand het weer over. Helaas werkt het gezonde verstand bij Samantha niet altijd even goed mee. Met orthorexia als gevolg.

Als we naar het Vondelpark wandelen, geeft Samantha toe dat ze het eng vond om van tevoren niet te weten waar we zouden gaan lunchen. Kwestie van controle. In verschillende eetstoornissen komt het woord 'controle' vaak terug. Een eetstoornis in stand kunnen houden geeft controle. En de controle over iets hebben voelt fijn.

Valse gitaarmuziek speelt op de achtergrond terwijl we door het park lopen. Ik vraag Samantha naar het ontstaan van haar eetstoornis. "Ik ben nooit dik geweest, maar op een gegeven moment was ik geïnteresseerd in voeding geworden. Ik was benieuwd hoe gezonder eten zou werken, en ik ben gaan experimenteren. Ik ben gestopt met snoepen om te zien wat voor effect dat had, en ik ben gestart met fitnessen. Ik wilde niet sporten om af te vallen, ik ging juist krachttraining doen om sterker en fitter te worden. Het hele idee was om gewoon gezond te worden. Het stoppen met snoep eten was een doorstart naar veel heftigere restricties. Na een paar maanden vond ik een appel al te veel. Ook Instagram werkte mee aan mijn obsessie. Ik volgde zogenaamde fitgirls die je laten geloven dat je de hele ochtend intensief kan sporten op een bakje havermout, en dat bananen eng zijn omdat ze zoveel suiker bevatten."

We gaan zitten bij een lunchtentje in het park, en een meisje komt de bestelling opnemen. Een ijsthee voor mij, een Spa rood voor Samantha. "Ik ben nu een halfjaar veganist, en dat geeft me zoveel voldoening," vertelt Samantha terwijl we naar de menukaart kijken. "Vroeger kon ik bijna niet kiezen wat ik wilde, omdat ik altijd wel iets in een gerecht opmerkte dat ik niet gezond genoeg vond." Samantha vertelt dat ze onder gezond eten nu veganistisch eten verstaat, omdat ze plantaardige dingen zonder zorgen of spijt kan eten. Sinds ze veganist is, voelt ze zich minder vaak paniekerig.

Maar gezond kan voor iedereen met orthorexia iets anders betekenen, daarom is de ziekte moeilijk te begrijpen. Er zijn er ook veel mensen die gewoon een gezond gewicht hebben. Het enige waarin ze overeenkomen is een obsessie met gezond eten. "Er zijn ook mensen die bijvoorbeeld een dieet van enkel fruit gezond vinden. Zelf wilde ik veel variatie in mijn dieet, waardoor ik van mezelf op een gegeven moment maar één stuk fruit van een bepaald soort per dag mocht eten. Ook werd brood een boosdoener en zweerde ik bij eiwitten; die vond ik het belangrijkst in een dieet. Ik at veel kip en kwark, terwijl ik echt een extreme dierliefhebber ben."

Wat het verschil is met anorexia? Bij anorexia vinden mensen het eng om überhaupt te eten, ze kunnen er niet meer van genieten. Bij orthorexia kan dat wel, alleen zijn deze mensen geobsedeerd door gezond eten. Bij anorexia willen mensen over het algemeen ook graag afvallen, maar dat hoeft bij orthorexia helemaal niet het geval te zijn. Samantha's voornaamste reden om gezond te eten en te fitnessen was om gezonder te worden. Dat heeft wel gezorgd voor gewichtsverlies – iets wat eigenlijk niet haar bedoeling was. "Door orthorexia ben ik veel afgevallen, maar sinds ik ben begonnen met aankomen is mijn lichaamsbeeld verdraaid en zie ik mezelf anders dan dat anderen mij zien. Dit is waar de anorexia een beetje komt opspelen. Ik voel mij sneller 'dik', terwijl ik dat natuurlijk helemaal niet ben. Omdat ik zo gewend ben aan dit lichaam is het lastig om mezelf te zien veranderen, waardoor ik soms last heb van verdraaide gedachten."

Het meisje komt langs om onze bestelling op te nemen. "De quinoaburger is wel veganistisch toch?" vraagt Samantha. Het meisje rolt met haar ogen en bevestigt haar vraag met een zucht. Mijn eerste gedachte is dat dit stuk chagrijn gewoon geen zin meer heeft in haar werk, maar Samantha verzekert me dat dit de standaard reactie is als je het woord 'veganistisch' laat vallen. Daar schrik ik van.

Als we hebben besteld, vertelt ze dat ze slecht slaapt sinds ze de ziekte heeft. "Ik ben de hele dag bezig met puzzelen en rekenen, vanaf het moment dat ik opsta tot ik ga slapen. En zelfs 's nachts staan je hersenen niet uit. Ik slaap slecht, omdat ik altijd maar blijf nadenken over wat ik gegeten heb of wat ik nog ga eten. Je leeft nooit in het hier en nu. Het enige moment waarop ik niet als een gek aan het nadenken ben, is wanneer ik aan het sporten ben."

Ik merkte het voor het eerst op in Kopenhagen, waar we aan het begin van het jaar allebei woonden. We hadden net een verjaardagsbrunch gehad bij een andere vriendin thuis en Samantha had goed meegegeten. Dat klinkt raar, alsof we het over een baby hebben die een flesje melk heeft leeggedronken. Maar toen we klaar waren met eten zag ik dat ze zich niet op haar gemak voelde. Ze bood aan om te stofzuigen en afwassen, terwijl de rest met een semi-zwangere buik vol voedsel op de bank lag. Ik besluit hier vandaag op door te vragen. "Ik probeer inderdaad te ontsnappen door te bewegen. Als ik spijt heb dat ik – in mijn ogen – ongezonde dingen heb gegeten, of als ik al een tijdje stilzit, word ik onrustig en ga ik bewegen. Niet zozeer om dat eten er weer af te sporten, maar meer om mezelf juist fitter te krijgen met krachttraining. Ook kan ik mijn gedachten stilzetten, wat erg fijn is. Op sommige dagen in Kopenhagen sportte ik 's ochtends en 's avonds, fietste ik flink wat kilometers, maakte ik mijn huis schoon, deed ik de hele middag staand werk en ging ik soms 's nachts ook nog eens op stap. En dat op één dag."

Het eten wordt vrij snel geserveerd en ik vraag Samantha of zij zich kan herkennen in FOGO. "Ja, absoluut. Vooral voordat ik veganistisch was, vermeed ik steeds vaker activiteiten. Dat ging van kwaad tot erger. Met smoesjes probeerde ik onder borrels, etentjes en uiteindelijk zelfs het ontbijt bij mijn vriend uit te komen. Ik raakte in paniek als ik geen controle had en niet wist wat ik kon verwachten. En omdat mensen mij niet begrepen, ging ik die situaties liever uit de weg. Daardoor ben ik veel vrienden en uiteindelijk ook mijn vriend kwijtgeraakt. Wat dat betreft gaat het nu beter met me. Ik zeg niet gauw meer iets af, maar ik wil nog steeds graag weten waar we heengaan, zodat ik de menukaart alvast kan bestuderen. Ook vind ik brood en andere koolhydraten nu niet eng meer, waardoor ik minder obstakels tegenkom." Terwijl ik nog wat chips van Samantha's bord jat, denk ik er eens goed over na. Samantha is de hele dag bezig met vooruitplannen, rekenen, puzzelen, spijt hebben en sporten.

Na onze lunch ga ik met Samantha mee naar de supermarkt. "Het gaat mij nu al veel beter af dan vroeger, dat boodschappen doen," vertelt Samantha. "Nu loop ik snel langs de schappen met ongezonde dingen en kijk ik vooral bij de biologische producten en vleesvervangers. Soms herken ik mezelf in meisjes die ik in de supermarkt zie zombiën." Zombiën? "Meisjes met een eetstoornis zijn bijzonder goed in zombiën. Dat houdt in dat je enorm lang stilstaat voor een schap om alle verpakkingen te lezen, om vervolgens door te lopen en ergens anders weer stil te staan. Ik stond soms wel uren in de supermarkt en kocht dan uiteindelijk alsnog niets, omdat ik bang was dat de producten toch te ongezond zouden zijn. Eigenlijk beschouw je bij orthorexia je lichaam als een tempel, die je met geen mogelijkheid wil vervuilen. Althans, zo ervaar ik het. Maar ergens weet ik wel dat ik nu natuurlijk ook niet gezond bezig ben, ik ben veel te licht voor mijn lengte en mijn gedachten staan nooit stil."

Na de supermarkt gaan we nog even op het terras zitten. Terwijl ik mezelf enorm verheug op een wijntje, kiest Samantha voor een cola light. "Hoewel ik vroeger wel alcohol dronk, vind ik dat nu steeds minder lekker. Hoewel ik van mezelf vind dat ik op sommige vlakken vooruit ben gegaan, is een terugval iets dat altijd zomaar kan opduiken. Ik heb zelf nog geen goede therapie gevonden. Ik heb een tijdje bij de psycholoog gelopen, en hoewel hij gespecialiseerd is in eetstoornissen, voelde ik me onbegrepen. 'Gewoon meer eten' is een advies dat makkelijker gezegd dan gedaan is. Ik wil graag beter worden, om zo te leven is bijna geen doen. Ik hoop dat ik er zelf uitkom, maar lukt dat niet, dan wil ik graag naar een kliniek waar ik persoonlijke begeleiding krijg. Ik wilde dat nooit, maar nu ben ik er wel een beetje klaar mee. Ik wil er echt vanaf."

Ze vraagt of ze het laatste slokje van mijn wijn mag. "Dat is eigenlijk toch best lekker," zegt ze. Even twijfelt ze nog of ze terug wil lopen naar het station, maar uiteindelijk neemt ze toch maar de tram: "Ik heb al genoeg bewogen vandaag." Met deze afsluitende woorden ben ik het helemaal eens, en ik zwaai haar uit als ze in de tram stapt.