Noël Loozen maakte een fantastische film over een vergeten Limburgse traditie

De televisiefilm Limburgia, van Noël Loozen, geproduceerd door HALAL, toont de eigenzinnige wereld van de – veelal vergeten – Limburgse traditie: de schutterijen, oftewel de 'sjutterie'. De film stelt ons voor aan Willie, een zestigjarige Limburger die als doel heeft koning van de schutterij te worden. Ondanks zijn minutieuze voorbereidingen valt alles in de soep tijdens de grote dag. De drijvende kracht achter zijn vurige wens tot het koningschap zit hem in zijn levenslange missie zijn vrouw koningin van Limburgia te maken, die hij zelfs voortzet na haar overlijden.

Ik sprak Noël, van Limburger tot Limburger, en liep na het gesprek over van trots over iets dat ik als kind doodnormaal vond – namelijk: volwassenen die verkleed in uniform een houten vogel uit de lucht schieten. Op de site van HALAL vind je meer info.

Het is je goed gelukt om geen karikatuur te maken van de personages in je film. De film is heel oprecht. Hoe heb je dat voor elkaar gekregen?
Noël Loozen: Ik wilde het laten zien zoals het voor Willie is. Dus de liefde die hij voor de schutterswereld heeft, en dat hij een mens van vlees en bloed is, inclusief al het onvermogen dat daarbij hoort.

Je kan je als kijker vrij vlug met Willie identificeren, in al zijn simpelheden in het dagelijks leven.
Ja, je gaat de mens leren kennen die onder dat uniform zit. Je komt steeds dichterbij hem.

Het voelt al heel snel volkomen logisch dat Willie Koning wil worden.
Tof dat je dat zo voelt.

Wat is een schutterij?
De schutterij is ooit ontstaan als burgerwacht in de Middeleeuwen, een beetje zoals de politie van vandaag, maar dan per dorp geregeld. Dat vonden ze begin 1900 niet meer zo goed werken en toen heeft de landelijke politie en brandweer zoals we het nu kennen het overgenomen. Vanaf toen zijn vooral de tradities in stand gehouden en is de klederdracht hetzelfde gebleven. De schutterijen van vandaag de dag hebben vooral in de Limburgse dorpen een belangrijke sociale functie maar door de leegloop van jongeren en dus nieuwe leden is het steeds moeilijker deze tradities in ere te houden. Een van die tradities zie je in de film Limburgia. Het koningvogelschieten. Het is vrij moeilijk heel kort uit te leggen wat een schutterij is. Daarom ben ik ook met het diverse crewleden naar het schuttersmuseum geweest.

Wat is dat voor museum?
Een schuttersmuseum in Limburg, waar je zeker eens heen moet gaan. Het is heel interessant. En daar kun je alles leren over de hele geschiedenis van de schutterij, want het is zo divers! Je hebt boogschutten, de folkloristische schutterijen, de schuttersgilde, de fantasieschutterij… Vooral de vaandels zijn echte kunstwerken

Jij bent een Limburger en wist al wat het spektakel inhoudt. Maar hoe bracht je dat over op de crew waar je mee samenwerkte?
Dit was voor mij heel erg belangrijk, ook omdat we met een echte schutterij gingen samenwerken [Schutterij St. Lucia uit Horst] en met een plaatselijke Limburgse cast. Het grootste deel van de crew komt uit Amsterdam. Dus uiteindelijk ben ik maar met de hele crew nog eens naar het schuttersmuseum gegaan. En naar het koningsvogelschieten.

Waarom was dat zo belangrijk?
Kijk, als je het alleen maar vertelt en je laat wat plaatjes en filmpjes zien, dan creëer je juist afstand. Zij moesten de ernst gaan inzien en alle details weten om de wereld van Limburgia te gaan begrijpen. Dat is denk ik meteen de belangrijkste taak als regisseur, om iedereen mee te nemen in die wereld die jij wil laten zien en horen. Of je nou in Afrika een film maakt of in Limburg.

Ligt het voor de hand om te lachen, als je nog nooit van de schutterij hebt gehoord?
Als buitenstaander denk je misschien: wat doen deze mensen in uniform? Maar goed, je kunt je dan net zo goed afvragen: waarom zit ik op voetbal? Wat is voetbal eigenlijk? Achter een bal aanlopen, negentig minuten lang?

In een gek tenuetje…
Ja, vogelschieten is voor mij misschien nog wel logischer.

Ik las op de site van de Maastrichtse stadsschutterij de zin: 'Wij zijn op dit moment hard op zoek naar nieuwe leden'. Is deze film, buiten een ode aan tradities, ook bedoeld om de traditie in ere te houden?
Nou, ik ben niet een soort strijder voor de schutterijen of zo. Wat ik vooral in de film heb geprobeerd te doen, is om binnen de arena van de schutterij een verhaal te maken over een man die zijn vrouw verliest, en dat niet wil inzien. Symbolisch voor je vastklampen aan iets.
Ja dat vastklampen gebeurt natuurlijk ook met tradities. Je wil de traditie vastleggen voordat het verdwenen is?
Ik denk dat heel veel mensen niet weten dat dit gewoon in Nederland bestaat. Dat vind ik interessant, en dat is iets wat ik altijd met film probeer te bereiken. Het gaat altijd over dingen die echt bestaan, maar die gaan in mijn films een eigen leven leiden. We hebben een première gehad in Maastricht, en daar was ook Schutterij St. Lucia, van wie we de uniformen hadden, en het Maasbree mannenkoor dat ook in de film zit. Die hebben na afloop het lied gezongen waarmee de film ook begint [ Limburg Allein van Jo Erens]. Het mooie was dat er verschillende schutters in uniform naar me toe kwamen na afloop van de film en me vertelden hoe mooi ze de film vonden. Heel bijzonder. Ik vond het heel spannend – veel spannender dan de première in Utrecht. In Maastricht weten ze natuurlijk precies hoe alles echt in elkaar zit.

Wat is je favoriete scène in de film?
Er is een moment waarop vader en zoon samen een zonnebank aan het tillen zijn. Ik vind het heel mooi, omdat ze samen een gewicht vasthebben, een last; er komen heel veel dingen samen daar waar de film over gaat. Ik vind vader-zoontragedies gewoon heel mooi.

De burgemeester, mijn persoonlijke favoriet uit de film, is wel een beetje de slechterik.
Is hij de slechterik? Hij is gewoon een beetje de sul? Tja, misschien is hij wel een beetje de slechterik, met zijn rode motorpak.

Ik vond hem wel een hele goede slechterik. Was het een bewuste keuze om hem de Hollander te laten zijn? Zodat hij er niks van zou snappen?
Ja, heel bewust. Inderdaad ook omdat-ie er dan niks van zou snappen, maar het wel een soort van probeert. Ik heb hem niet bewust slecht willen maken. Hij is gewoon de dreigende factor in de film geworden. Op de een of andere manier voelen de Limburgers altijd een soort van dreiging voor Hollanders. Het blijkt zelfs uit onderzoek.

Iets anders. Iedereen in de film spreekt plat Limburgs – Maastrichts om precies te zijn. Het dialect wordt door mensen in de randstad, 'De Hollanders', weleens gezien als één pot nat, lelijk, of onintelligent. Voelde het voor jou als een gewaagde keuze om de acteurs in het dialect te laten praten?
Voor mij was het een vereiste dat de film in goed dialect gesproken werd, we hebben daar bloed zweet en tranen in gestopt. Michiel Kerbosch die Willie Willems speelt en Bér Brounts ( Taalcoach, Het Veldeke ) en ik hebben maanden aan het dialect gewerkt. Michiel heeft veel weekendjes in de Limburgse omgeving vertoeft. Ik ben heel trots op het resultaat en Bér ook. Zo een grote prestatie van Michiel om met dat dialect nog zo een acteer prestatie te leveren. Het dialect versterkt ook het karakter en de geloofwaardigheid van de eigen wereld in de film.

Hoe bedoel je?
Je ziet dat weleens in hele slechte films: dan worden de Russen door Amerikanen gespeeld die ook gewoon Amerikaans praten. Dat werkt niet.

Juist.
Plus dat het ook een eigen waarde krijgt, en ik de klanken heel mooi vind klinken. Ik weet dat mensen binnen Limburg, maar buiten Maastricht, het Maastrichtse dialect heel lelijk vinden. Lang getrokken klinkers. 'Laaank'. Maar het is wel het dialect waar ik mee ben opgegroeid en daarom heb ik dat dialect gebruikt.

Dus het dialect heeft een functie in de film – je creëert er een wereld mee.
Ja, je legt meteen aan de hand van het dialect uit vanuit welk perspectief je het verhaal vertelt.

Wat wil je bereiken met de film?
Dat vrijdag heel Nederland voor de televisie zit en iedereen even meeleeft met de Limburgse Willie en zijn schutterij.

'Limburgia' is vrijdag 3 november te zien om 21.20 op NPO3. Check vooral ook even de site van HALAL over de film!