Hoe fitness-apps eetstoornissen kunnen verergeren

Zoek naar ‘vasten’, ‘calorieën tellen’, ‘stappenteller’ en ‘BMI’ in de App Store, en je krijgt honderden resultaten. Wat hebben al deze dingen gemeen? Het zijn allemaal populaire zoekwoorden voor vrouwen die lijden aan eetstoornissen en de populaire apps misbruiken in hun streven naar gewichtsverlies.

En voor elk nieuwe dieet dat verschijnt, is er een app. Aan het eind van 2017 kwam ‘watervasten’ in het nieuws: een dieet waarbij je niets anders dan water mag consumeren, tegen medisch advies in. De watervasters registreerden hun voortgang op de app Vora en deelden hun resultaten op Instagram.

Vora werd in 2017 gelanceerd en stelt mensen die willen vasten in staat om profielen te maken, vrienden te volgen en reacties te geven op andere mensen. Hoewel intermitterend vasten aantoonbare gezondheidsvoordelen heeft, zagen velen het dieet alleen maar als effectieve manier om af te vallen. Sommige mensen met een eetstoornis sloegen een andere weg in.

“Heb [een] nieuwe app, Vora,” schreef een pro-ana-instagramaccount onder een screenshot van zes opeenvolgende dagen van 15 uur durende vasten. (Pro-ana-accounts op social media of internetfora vieren en promoten anorexia en kunnen een gevaarlijke bron van tips voor extreme diëten zijn.) “Ik zal nog steeds op mijn ugw [streefgewicht] zijn tegen het einde van het jaar, als ik tenminste van mijn dikke reet af kan komen.” Op een ander account stond een screenshot van Vora van iemand die 16 uur had gevast, met de hashtags #thinspiration en #almostskinnygirl. Een derde schreef: “Ik heb het weer gedaan. 15 uur watervasten. Weer trots op mezelf vandaag. Ik eet nu een appel als eerste maaltijd in 15 uur en ik ga vanavond naar de sportschool… Ik ga ook mijn vastenuren verhogen om mezelf uit te dagen.”

Mensen die aan een eetstoornis lijden hebben een gemeenschap opgericht binnen de app en delen profielen op pro-ana-fora om anderen te motiveren om langer te vasten. “Jullie hebben me allemaal gemotiveerd om die app opnieuw te gebruiken. Ik was vergeten hoe nuttig het was,” schreef iemand. “Het is zo opwindend en bemoedigend… ik ga absoluut mensen toevoegen!” schreef een andere fan. Een derde schreef: “Ik houd van mijn feed vol mensen die vasten. Zo blijf ik scherp!”

Al zolang het internet bestaat, hebben mensen met eetstoornissen zich verzameld op pro-ana-fora of social media als Instagram, om te overleggen en tips om gewicht te verliezen uit te wisselen. Maar apps die bedoeld zijn om gezond gedrag aan te moedigen, zoals per dag meer te lopen of je gewicht verantwoord onder controle te houden, kunnen gemakkelijk misbruikt worden.

Hoewel er weinig onderzoek naar de verbanden tussen apps en eetstoornissen is, vond een onderzoek uit 2017 onder 493 tieners een mogelijk verband tussen het bijhouden van calorieën (met behulp van apps of FitBit-achtige apparaten) en verstoorde eetpatronen. Er werd aan de deelnemers gevraagd om ofwel hun fitheidsniveau of hun aantal calorieën te noteren met behulp van tracking-apparaten. “Personen die hun calorieën noteerden vertoonden vaker eetproblemen. Daarnaast werd het bijhouden van fitheid geassocieerd met eetstoornis-symptomatologie,” ontdekten de onderzoekers. Ze concludeerden dat “deze apparaten voor sommige mensen misschien meer kwaad dan goed doen.”

De 22-jarige Gráinne (die haar achternaam om privacyredenen liever privé houdt) heeft al meer dan tien jaar een eetstoornis en begon haar vasten vijf jaar geleden te registereren. “Het was vervelend om de klok op mijn telefoon te gebruiken, dus ik bleef zoeken naar apps die het vasten voor mij zouden bijhouden,” zegt ze. “Vora was de eerste app die deed wat ik wilde.”

Zoals met veel mensen die aan een eetstoornis lijden, ging Gráinne door haar ziekte geheimzinnig gedrag vertonen. “Ik houd er niet van als mensen weten dat ik vast, omdat het dan moeilijker is om ermee weg te komen. Mensen zitten continu in mijn nek te hijgen dat ik niet mag vasten, dus als ik het doe, moet ik zo geheimzinnig mogelijk zijn,” zegt ze.

Mark Halonen, de bedenker van Vora, gelooft dat de app mensen die een eetstoornis hebben juist kan helpen. “Hoewel het niet de oorspronkelijke bedoeling van de app is, helpt Vora mensen met een eetstoornis door nauwkeurige gegevens over vasten en een gemeenschap die hen ondersteunt aan te bieden,” schrijft hij in een e-mail. “Intermitterend vasten is de beste manier om je gewicht te beheersen en af te vallen, en Vora is de beste app om de vastenactiviteit bij te houden.”

“Ik heb op Vora alleen maar bemoediging en bezorgdheid geuit zien worden tegenover mensen met eetstoornissen,” voegt hij eraan toe.

Vora is niet de enige app die wordt misbruikt. Op pro-ana-fora vergelijken mensen met een eetstoornis hun favoriete apps. Sommige worden regelmatig genoemd: MyFitnessPal, Eating Thin, Toilet Tracker, CalorieKing, Plant Nanny, Chronometer en Carrot Fit. Die laatste is een app die gewichtsverlies aanmoedigt door op gebruikers te schelden en een obese avatar te elektrocuteren als je afvaldoelen niet gehaald zijn.

Erin Rose Puttock, een 21-jarige student en eetstoornisactivist, is nu herstellende van de anorexia die ze op haar veertiende ontwikkelde. Ze maakte regelmatig gebruik van MyFitnessPal. “Eetstoornissen nemen al je tijd in beslag en zuigen het leven uit je. Ik werd op jonge leeftijd gediagnosticeerd met anorexia en bracht zeven jaar door in een soort bubbel,” zegt ze.

“Ik had al over MyFitnessPal gehoord voordat ik ziek werd. Van jongs af aan had ik al problemen met mijn lichaamsbeeld en ik verlangde er sterk naar om af te vallen,” zegt Puttock. Op veertienjarige leeftijd kreeg ze een iPhone en downloadde ze onmiddellijk de app. “Ik raakte er niet direct door geobsedeerd, maar geleidelijk werd ik verslaafd aan het bijhouden van mijn calorie-inname,” zegt ze.

Het gebruik van de app vergemakkelijkte haar verstoorde eetgedrag. “Ik gebruikte MyFitnessPal meerdere keren per dag en controleerde en veranderde constant wat ik at, zodat ik altijd op mijn ‘acceptabele’ calorieniveau zou blijven,” zegt Puttock.

Naast MyFitnessPal raakte Puttock ook verslaafd de Gezondheid-app van de iPhone, die momenteel niet te verwijderen is. “Ongeveer twee jaar geleden opende ik de app en realiseerde ik me dat die bijhield hoeveel stappen je zette,” zegt ze. “Een aspect van anorexia is obsessiviteit en dwangmatig gedrag, dus het duurde niet lang voordat dat ook een verslaving werd.”

“Ik voelde me gedwongen om elke dag een minimaal aantal stappen te zetten en een bepaalde afstand af te leggen,” zegt ze. “Als ik op een dag meer stappen dan de dag ervoor had gezet, dan werd dat de volgende dag het minimum. Na verloop van tijd liep dat uit de hand en was ik zo overstuur, omdat ik nooit tijd had om dingen te doen, omdat ik mijn stappenaantal moest halen.”

Puttock schreef aan Apple en vroeg of ze de vooraf geïnstalleerde app optioneel konden maken, maar ze ontving nooit een reactie. “Ik haat de app,” zegt ze. “Apps zoals deze maken deel uit van de dieetcultuur waarin we leven en het is erg moeilijk om te herstellen van een eetstoornis in een samenleving die daar continu mee bezig is.” Apple reageerde niet op ons verzoek om een reactie.

Eilish (wier achternaam om privacyredenen niet genoemd wordt) lijdt al sinds haar twaalfde aan anorexia. De 19-jarige Texaanse begon MyFitnessPal in de eerste instantie te gebruiken om calorieën en lichaamsbeweging bij te houden. “Daarna werd het een verslaving. Ik logde meerdere keren per dag in om elk klein detail toe te voegen,” zegt ze. “Ik gebruikte de app waarschijnlijk meer dan tien keer per dag.”

Eilish wijst in het bijzonder de functionaliteit van de populaire apps aan als reden waarom mensen die een eetstoornis hebben hun ongezonde gedrag voortzetten.

“MyFitnessPal geeft je wel een waarschuwing als je minder dan 1200 calorieën per dag eet, maar dat weerhoudt mensen er niet van om minder te eten,” zegt ze. “De mensen onder ons die hun calorie-inname en hun lichaamsbeweging bijhouden, zien de app als een makkelijke manier om gegevens bij te houden, in plaats van het in je hoofd te moeten doen of op te schrijven.”

In het verleden hebben mensen uit de eetstoornisgemeenschap hun afkeer aan MyFitnessPal geuit, omdat de app je verplicht om je caloriedoel op minimaal 1200 calorieën te zetten. Aangezien dat voor veel mensen met een eetstoornis een te hoog doel was, vond de gemeenschap een manier om de app te hacken, zodat een lager caloriedoel kon worden ingesteld. (MyFitnessPal reageerde niet op herhaalde verzoeken om een reactie.)

Veel van de mensen die aan een eetstoornis lijden en die ik spreek voor dit artikel geloven dat apps hun ziektes verergeren. “Als een app me vertelt hoe ver ik ben gegaan, wordt ik alleen maar gestimuleerd om nog meer te willen vasten,” zegt Gráinne. Ze vertelt me dat ze in het ziekenhuis is opgenomen met ernstige hartritmestoornissen en een gevaarlijk lage bloedsuikerspiegel, als gevolg van haar vasten.”

Het gemeenschapselement van de apps is voor sommigen vooral een trigger. “Anorexia is een competitieve ziekte en deze apps maken het mogelijk om met andere mensen en jezelf te concurreren,” zegt Puttock.

Maar wat maakt deze apps zo motiverend voor mensen die een eetstoornis hebben? “Het overgrote deel van de tijd hebben apps een positieve invloed op je leven,” zegt dr. Bryony Bamford, een klinisch psycholoog die gespecialiseerd is in eetstoornissen. “Wanneer ze echter gebruikt worden door mensen die gevoelig zijn voor extreme regels rondom hun eten of lichaamsbeweging, of mensen die zulke regels al hebben, kunnen ze problematisch worden.”

Wellness-apps zijn vaak ontworpen met achterliggende gamificatie-theorieën. Het idee is dat als gebruikers beloond worden met trofeeën of prijzen wanneer ze een bepaald gezondheidsgerelateerd doel hebben behaald, ze gemotiveerder raken om nog betere resultaten te behalen. (In een onderzoek uit 2016 werden de potentiële voordelen van deze technologie als “substantieel” beschreven.) Maar gegamificeerde apps kunnen gedreven mensen met een eetstoornis ertoe aanzetten om langer of vaker te weinig te eten of te vasten.

“Voor personen die geen disfunctionele relatie met eten hebben, kan gamificatie de gegevens en structuur verschaffen die nodig zijn om aan gezondheidsgerelateerde doelen te voldoen,” vertelde voedingsdeskundige David Wiss aan Today’s Dietitian. “Voor andere personen, die worstelen met hun relatie met eten, kan gamificatie hun voedselproblemen verergeren.”

Stacey Rosenfeld, psycholoog en eetstoornisspecialist, legt uit dat het competitieve karakter van eetstoornissen dwingt tot wat zij “sociale vergelijking” noemt.

“Dieet- en fitness-apps kunnen verhoogde symptomen veroorzaken,” zegt dr. Rosenfeld. “Veel mensen met een eetstoornis vergelijken hun inname en gewicht met anderen. Vroeger kwamen die vergelijkingen alleen in het echte leven en op dat moment voor. Maar nu, met social media en technologie, is de groep van mensen die elkaar vergelijken verspreid over de hele wereld en is tijd niet meer relevant.”

“Mensen met een eetstoornis kunnen hun voedselinname vergelijken met iemand uit een ander land die de gegevens drie maanden eerder heeft geplaatst,” zegt ze. “De vergelijkingen zijn oneindig.” Ze voegt eraan toe dat mensen die lijden aan een eetstoornis over het algemeen perfectionistisch zijn en in zwart-wittermen denken. “Als iemand zijn voedselinname probeert te beperken, maar het niet zo ‘goed’ heeft gedaan als iemand die daarvoor zijn voedselinname heeft geplaatst, kan dat onrust veroorzaken. Dat leidt vervolgens tot extra minder eten, om het leed van de vermeende mislukking te verlichten.”

Puttock is het daarmee eens. “MyFitnessPal had vaak stories of updates op het beginscherm, die het gewichtsverlies en de hoeveelheid lichaamsbeweging van anderen laten zien, wat een ongelooflijke trigger voor mij was,” zegt ze.

Maar niet alle personen die een eetstoornis hebben, geven de schuld aan apps voor het verergeren van hun ziekte.

“Ik had hoe dan ook mijn calorie-inname en macro’s geteld, en ik had het ook in mijn hoofd kunnen doen,” zegt Eilish. “Apps waren gewoon een gemakkelijkere manier om het te doen, en de macrografiek zorgde ervoor dat ik verslaafd raakte aan koolhydraten/vetten/eiwitten tellen, maar ik heb een eetstoornis en zou andere manieren gevonden hebben om die dingen te doen.”

Ik vraag haar of ze denkt dat de apps competitief diëten in de hand kunnen werken. “Ik weet niet zeker of dat de juiste benaming is voor wat sommige mensen doen. Ze pronken graag met hun lichaam en hoe weinig ze hebben gegeten, maar het is veel complexer dan dat” antwoordt ze.

Maar hoe kunnen appontwikkelaars protocollen in hun software inbouwen die dat misbruik tegengaan, en tegelijkertijd ook bruikbaar blijven voor gebruikers die verantwoordelijk willen diëten? Een mogelijke oplossing, aldus Dr. Bambord, zou een waarschuwingssysteem zijn. “Het zou volgens mij goed zijn om waarschuwingen toe te voegen om gebruikers erop te wijzen wanneer hun gedrag te extreem is, of wanneer hun gewicht niet meer in de gezonde range valt.” Puttock stelt voor om gebruikers te screenen op riskante gewoontes en hen te verwijzen naar geestelijke gezondheidszorg wanneer nodig.

Voor nu zullen fitnessaps als Vora en MyFitnessPal blijven bestaan, en daarmee ook alle gevaren die ze kunnen zijn voor mensen met een eetstoornis. Maar technologie hoeft voor hen niet per se iets negatiefs te zijn; er zijn ook mensen met een eetstoornis die social media gebruiken om hun herstel vast te leggen, of een gezondere houding tegenover eten te ontwikkelen.

Recovery Record moedigt gebruikers aan om hun maaltijden en gevoelens vast te leggen, en gebruikt gamificatie-technieken om positieve gewoontes te belonen. Andere apps, zoals Cognitive Diary, leren technieken uit cognitieve gedragstherapie (CBT) om mensen met eetstoornis hun ziekte beter te leren begrijpen.

Zowel Puttock en Eilish maken deel uit van levendige herstelgemeenschappen op social media platforms zoals Instagram. Ze bespreken openlijk hun struggles met eten, en documenteren hun gewichtstoename en de tijd die ze doorbrengen in klinieken. Puttock blogt zelfs over haar herstel om zo andere mensen te onderwijzen en ondersteunen.

“Ik ben gemotiveerd en vastberaden om door te zetten, totdat ik kan zeggen dat ik volledig hersteld ben,” schrijft Puttock op haar blog. “Tot die tijd wil ik mijn persoonlijke ervaringen delen, mythes en stereotypes rondom mentale ziektes ontkrachten, en hopelijk een sprankje hoop bieden aan iedereen die het nodig heeft.”