Moet je als ontwerper gratis willen werken voor grote bedrijven?

We zijn allemaal weleens gevraagd om iets voor niets te doen, met het excuus dat je er uiteindelijk zelf beter van wordt. Onbetaalde stages onder het mom van werkervaring opdoen, als freelance journalist gratis stukken schrijven voor exposure; het gaat zelfs zover dat “uiteindelijk profiteer jij zelf het meest als je iets gratis voor ons doet” een mantra wordt waar je ook zelf in gaat geloven.

Maar er zijn grenzen, want je moet uiteindelijk ook gewoon je huur kunnen betalen.

Nu de rekenmeesters van het Centraal Planbureau zeggen dat de economie met 3,3 procent gaat groeien, zijn we gek genoeg nog niet van die gedachte af. Dat merkte de net afgestudeerde kunstenaar Fabienne Balvers (21), toen zij en een vriendin op het punt stonden om een tas te ontwerpen voor C&A. Op social media schreef ze verontwaardigd dat het oer-Hollandse kledingconcern, met een jaaromzet van honderden miljoenen (in Europa zelfs miljarden euro’s), haar daar een cadeaubon en een goodiebag voor wilde geven. En dat terwijl de tas in de verbouwde winkel in Arnhem moest komen te hangen. De heropening van die winkel op 14 september is de aftrap van de rebranding van C&A, van degelijke budgetstore naar een hip en modern kledingmerk. Over die rebranding had Philippe Brenninkmeijer, die tot een paar maanden terug nog de baas was, gezegd dat daar 1 miljard euro voor was uitgetrokken, dus het is niet alsof ze bij C&A geen budget hebben.

Tegenover VICE Money laat het kledingconcern weten zelf ook goede designers in dienst te hebben, maar het bedrijf vindt het belangrijk om “studenten en jong talent” een kans te geven. Ze hadden eerst een vriendin van Fabienne gevraagd die nog studeerde, maar die wilde dat Fabienne meedeed en dus stuurde C&A de briefing ook naar haar.

Fabienne moest blij zijn met de media-aandacht: “In principe is het voor jullie een mooie kans om jullie naam voor dit project aan C&A te kunnen verbinden, wat op zich al een mooie vergoeding is :-),” schreef C&A.

Toen haakte Fabienne af. “Hoe kun je creativiteit […] uitstralen als je kunstenaars eigenlijk uitbuit?”, schreef ze op Linkedin. “De motivatie moet niet altijd geld zijn. Vooral als je ontwerpen leuk vindt,” reageerde iemand van de week nog onder haar bericht, dat als een smeulend veenbrandje op social media rond bleef gaan. “Het gaat me om het principe,” zei Fabienne. Ondanks 1615 likes en 187 comments kwamen ze er op haar pagina niet uit. Moet je het gratis doen voor je carrière of moet je geld vragen zodat je als jonge ondernemer serieus wordt genomen? En waar ligt de grens?

Ik belde met de expert op dit gebied in Nederland: bijzonder hoogleraar creatief ondernemerschap Arjan van den Born, die onderzoekt hoe je als creatief ondernemer succesvol kunt worden. Hij geeft tips hoe je in dit soort situaties toch nog geld kunt verdienen of er in ieder geval voor kan zorgen dat C&A in de toekomst niet weer argeloze kunststudenten trekt voor hun ontwerpen. Wat blijkt? Zijn tips zijn ook handig voor andere kleine en beginnende ondernemers, zoals software-programmeurs, freelance journalisten of tuinmannen.

VICE Money: Ha Arjan, wanneer moet je als creatieveling blij zijn met werk waar je niet voor betaald krijgt?

Arjan van den Born: Ik vind dat je dat eigenlijk nooit moet doen. Het is gek om gratis te werken. Maar door de economische crisis zijn kunstenaars en ontwerpers het normaal gaan vinden dat ze gratis werk moeten doen. Nu het weer wat beter gaat, is dat niet veranderd. Bedrijven gaan er nog steeds van uit dat kunstenaars het wel even voor ze doen.

Jij vindt dat je altijd een goed tarief moet vragen?
Nou, soms kan het wel voor minder. Ik heb onderzoeken gelezen waaruit blijkt dat een succesvolle acteur van de vijf rollen die hij elk jaar speelt, er drie doet om echt geld mee te verdienen. Hij doet er twee niet voor het geld: eentje omdat hij het leuk vindt om met een bepaalde regisseur te werken en de laatste omdat hij een keer een ander soort rol wil spelen. Als-ie bijvoorbeeld altijd als bad guy wordt gecast en ook eens een andere soort rol wil.

Dat idee geldt ook een beetje voor de rest van de creatieve sector. Je doet een paar opdrachten voor het geld en andere opdrachten om een nieuw netwerk op te bouwen of omdat je echt iets heel innovatiefs kunt ontwerpen. Dat kun je dan voor minder doen, maar dan nog weet ik niet of je het helemaal gratis moet doen. Het is lastig om er weer geld voor te vragen als bedrijven weten dat je het al een keer voor niets hebt gedaan.

Stel: je wil het echt graag doen en de opdracht gaat aan je neus voorbij als je het niet gratis doet, hoe moet je het dan aanpakken?
Je kunt een factuur sturen waarop je duidelijk laat zien hoeveel geld er eigenlijk had moeten worden betaald en vervolgens zo’n hoge korting geven dat ze er niets voor hoeven te betalen. Dan laat je duidelijk zien dat het een uitzondering is. Dat soort trucs kunnen wel werken. Maar je moet je ook afvragen of je door deze gratis opdracht weer een paar extra opdrachtgevers binnenhaalt. Geeft C&A je zo’n status dat je andere klanten binnenhaalt? Ik weet het niet hoor, als je het mij vraagt heeft C&A niet zo’n innovatieve uitstraling. Dat is bij merken als Apple of Google weer anders. Als je voor die bedrijven iets ontwerpt, kun je het mooi meenemen in je portfolio, om toekomstige opdrachtgevers mee te overrompelen.

Wat zou een bedrijf als C&A aan een ontwerper moeten betalen volgens jou?
C&A geeft natuurlijk honderdduizenden euro’s uit aan zo’n nieuwe winkel. En die tas is zo te zien onderdeel van een campagne. Ja, hoeveel had ze kunnen krijgen? Het kan van alles zijn. Een paar honderd euro? Een miljoen? Een slecht ontwerp is niks waard, maar een goed ontwerp heel veel.

Is een cadeaubon niet gewoon genoeg?
Nee, de vergoeding moet wel echt substantieel zijn als je er tijd in investeert. Voor een commercieel bedrijf mag je ook een commercieel tarief rekenen, want je ziet dat goed design zichzelf terugbetaalt. Om een stom voorbeeld te geven: Karvan Cevitam ging van een stalen, rechte fles naar een een nieuw design. Die aanmaaklimonade koop je nu in een golvende, vrouwelijke fles en daardoor is de omzet flink gestegen.

Wat had Fabienne in dit geval moeten doen om er toch nog zoveel mogelijk uit te halen bij C&A?
Ze had kunnen zeggen: ik wil de schetsen wel gratis maken, maar als het aan de criteria van een goed C&A-ontwerp voldoet, moet ik er geld voor krijgen. En zelfs al kies je uiteindelijk niet voor mijn ontwerp, dan schrijf je een een aanbevelingsbrief voor me. Dat kan ook. Maar wat ze gedaan heeft vind ik niet zo slecht. Laat maar weten dat C&A dit doet. Ze hebben een sterke mening als het gaat om het tegengaan van kinderarbeid in Bangladesh, maar hier geldt hetzelfde: mensen die voor je werken moeten een eerlijk loon krijgen. Nu lijkt het een beetje alsof C&A misbruik maakt van de economische problemen in de kunstsector.

—

Hou je ook zo van geld? Like VICE Money en ontvang dagelijks gratis geldverhalen: