Het Zwarte Zielen Festival is niet bedoeld voor lachende mensen en vrolijkheid

Zwarte Zielen is een piepklein festival (zo’n zestig bezoekers) op het landgoed Oosterhouw in de provincie Groningen. Het is bedoeld voor somberneuzen met een treurige blik op het bestaan, zeggen de organisatoren. Dit schreven ze op Facebook om de tweede editie aan te prijzen: De meeste festivals lopen te koop met lachende mensen en vrolijkheid. Daar hebben we genoeg van. Speciaal voor deze gelegenheid is Oosterhouw zichzelf: een huis zonder vrolijkheid, waar de geschiedenis van eeuwen je neerdrukt. Mensen zonder hoop, mensen zonder levensvreugde, optredens van muzikanten en dichters. Hoe zou zo’n somber festival dan wel niet uitpakken?

De plek waar het festival wordt gehouden, Oosterhouw, leent zich eigenlijk wel voor een duistere bedoening, merk ik bij aankomst. Het landgoed met daarop de illustere, monumentale villa uit 1868 is gelegen in het dorp Leens, in het noorden van Groningen. Het huis heeft allemaal prachtige, oude, soms vervallen kamers om in te verdwalen en dingen in te ontdekken – zo is er een boekenkast met een geheime deur erin – en een schitterende tuin, die ook al afbrokkelt. De grote vijver is lek, de kas ingegooid, het interieur sjiek en ouderwets – hier een horrorfilm opnemen zou een cliché zijn.

Oosterhouw is jarenlang in bezit geweest van Klaas Noordhuis, landschapsarchitect, die er met zijn man Christiaan Klasema woonde. In 2016 besloten Klaas en Christiaan van Groningen naar Amsterdam te verhuizen en nodigden ze de jonge grapneuzen en Twitteraars Wilbert van de Kamp en Laurens Collee uit om in Oosterhouw te komen wonen. Zij moesten er dan voor zorgen dat het huis levendig zou blijven, met de concrete taak interessante mensen uit te nodigen om er residencies te volgen. Vorig jaar augustus overleed Klaas, en besloot Christiaan weer terug naar Oosterhouw te verhuizen. Wilbert en Laurens organiseren nu het Zwarte Zielen Festival. “We organiseren het slecht,” zegt Wilbert gekscherend. “Je moet hier niks van verwachten.” Dat bleek wel mee te vallen.

De eerste goede greep van de organisatie is de avond voor het festival behoorlijk dronken te worden. Ze hebben die katerige kalmte over zich heen die zorgt voor een rustige ambiance die in ieder geval ik – ook behept met kater – kan waarderen. De tweede greep is dat de binnendruppelende bezoekers, die elkaar vaak al kennen, van Twitter of via Wilbert en Laurens, bij aankomst eventjes moet helpen met zand sjouwen. De entreeprijs is namelijk 7,50 euro en 10 kruiwagens zand sjouwen richting de oude vijver. De oude vijver was lek, zat vol alg en narigheid, en werd daarom volgestort met zand, vandaar. Op die gedempte vijver/zandbak was dan ook meteen staanplek waar het publiek optredens kon bekijken.

Het is een klein beetje leed dat je je publiek aandoet, maar de sfeer is direct opperbest. Samen even sjouwen, beetje kletsen, alvast een halve liter Schultenbrau opentrekken. Ik vraag aan mensen of ze een zwarte ziel hebben, en ze antwoorden openhartig. Iemand vertelt een melancholicus te zijn, wat zich voor hem uit in een voorliefde voor roken en familiefeesten. Een ander vertelt over met welk soort mensen hij zijn depressie wel deelt en met welke niet. Een meisje vertelt over haar werk als psycholoog, en de moeilijkheden waarin je terechtkomt als een van je cliënten net voor je vakantie met een loodzwaar verhaal komt. Het zijn niet de leukste verhalen, maar het lucht merkbaar op om erover te vertellen, en na die somberheid deel je gezamenlijk ook de opluchting.

Na het zand sjouwen volgt de officiële opening. Christiaan vertelt dat hij het toepasselijk vindt dat nu in augustus, een jaar na het overlijden van zijn levenspartner Klaas, Zwarte Zielen plaatsvindt. “Wel jammer dat ik zie dat jullie de plank waar het lichaam van Klaas op lag hebben gebruikt als tafelblad,” vertelt hij, wat komisch is, en ook niet, en toch wel. Ook vertelt hij dat Klaas het waarschijnlijk afschuwelijk had gevonden dat er nu zoveel mensen in Oosterhouw waren, en dat hij de vijver nooit had willen dempen. “Maar dat is helemaal niet erg.” Ongemakkelijk gelach, maar het voelt toch verfrissend om iemand zo over een dode te horen praten.

Na uitleg van de regels – hou het netjes, pas op voor de bos brandnetels op tafel – stromen wij bezoekers richting het diner, dat zelf gekocht dient te worden bij ofwel de Chinees in het dorp, of de snackbar van het plaatselijke zwembad, Slik en Smul Houk – Altijd Gezellig. Die keuze is snel gemaakt: Christiaan had de eierballen van Slik en Smul aangeprezen als verrukkelijk goor. Bij aankomst blijken ze op te zijn. Toepasselijk – ik had me er al met al erg op verheugd, en dan is zo’n uitverkochte eierbal een zeer zwartgallige domper. Inktzwarte teleurstelling, daar kwam ik ook wel een beetje voor. Tijdens het eten vertelt iemand nog een verhaal over spijt en teleurstelling: er loopt iemand rond op het festival met wie ze heeft gescharreld, maar die er nu is met een andere date. Ze kan er wel al weer een beetje om lachen, maar het was wel even grimmig.

Na het eten treden de broers Lammers en Lammers op. De ene maakt muziek, de ander dicht. In het zand spelen kinderen. De zon begint onder te gaan. We zitten voor de ingegooide, rustiek overgroeide kas een beetje weg te dromen bij die set, halve liters Schultenbrau in de hand, of natuurwijn.

Erna volgen optredens van Timescape – jazzy beats en rock van een bierbrouwer uit Den Helder en een percussionist uit Koblenz. Er is een optreden van volkszanger Willie Darktrousers, die met autotune ondersteund een emotioneel en humoristisch rapdebuut maakt. “Denk je wel eens aan een vogeltje dat ‘s nachts in zijn nestje ligt vredig in de maneschijn te slapen met zijn beide oogjes dicht?”, vroeg hij het publiek, en toen dachten aan een vogeltje. Boek die man, echt. Afsluiter is een optreden van BlackboxRed, snoeiharde rock van bassist en zangeres Eva van Netten en een drummer. De band noemt het zelf op de website een ‘crushing grunge steamroller’ en nou ben ik vaak niet zo van de rock-beeldspraak, maar dit is al met al erg treffend.

Ik raak aan de praat met Yvonne, een vriend van de organisatie. Zij vertelt waar de naam Zwarte Zielen vandaan komt. “We hadden een appgroep waarin we sombere verhaaltjes deelden, dingen die niet goed gingen. Dat noemden we zwarte zielen.” Ik vraag naar het somberste verhaal uit die app-groep. Dat blijkt het einde ervan te zijn: “Op een gegeven moment zijn we allemaal mensen gaan toevoegen aan de app, maar die begrepen de insteek niet helemaal. Die gingen daadwerkelijk klagen over dingen die mis gingen in hun leven. Terwijl het de bedoeling was sores met een kwinkslag te brengen.”

Er zijn veel mensen die de kunst van het klagen niet bezitten – die gaan te lang door, of denken dat ze hun publiek eindelijk met alles om de oren kunnen smijten. Maar zo is het niet. Je leed goed delen is een kunst op zich. Het is zaak je tijd en je plek en je publiek te vinden, de juiste omstandigheden vinden om te vertellen over wat je dwars zit. En natuurlijk, soms voel je je gewoon kut en wil je alleen maar even huilen, maar soms is het zo schoon en zo mooi om tijdens het delen van je leed erachter te komen op welke manieren het eigenlijk komisch is, waar het precies bijt en hoe dan. Terwijl we de nacht in glijden, met elkaar verder praten over mislukte dates, jeugdzorgtrajecten, je huis niet kunnen verkopen door een aardbeving en ten slotte dronken van stoelen afvallen denk ik: bij Zwarte Zielen verstaan ze die kunst.

Volg @jvt op Twitter, waar hij ook proportioneel probeert te klagen