Het basisinkomen verandert de toekomst van deze Canadese stad nu al

Er gebeurt iets in het postindustriële Hamilton dat 45 minuten rijden van de glimmende wolkenkrabbers van Toronto vandaan ligt. In de vervallen stad waar bedrijven als Money Mart en Cash 4 U flitskredieten verstrekt, terwijl er even verderop wordt gekeken naar een alternatieve toekomst.

Hamilton (bevolking: ongeveer 500.000) werd met staal en rook gebouwd, en de recente ineenstorting van de lokale industrie heeft de ooit zo bloeiende staalstad hard getroffen. Uit een onderzoek van het sociaal planbureau van de stad bleek dat één op de vijf kinderen in het afgelopen jaar in armoede leefde. Door de dalende huizenprijzen is Hamilton een toevluchtsoord geworden voor mensen die in de toekomst in Toronto willen wonen. Hierdoor stijgen de huren terwijl de leegstand juist toeneemt.

Dus er was een gevoel van opluchting – opwinding zelfs – toen Hamilton werd gekozen voor een pilotstudie naar het basisinkomen. Midden 2017 kondigde de regering van Ontario aan dat ze deze proef in drie steden in hun provincie zouden starten. Een basisinkomen is in wezen een uitkering waar verder geen voorwaarden aan kleven.

Vanaf januari 2018 kregen meer dan 2000 mensen die in Ontario die zichzelf hadden aangemeld elke maand geld van de overheid. Mensen die in aanmerking kwamen voor deze uitkering kregen ook aanmeldformulieren opgestuurd om ze over te halen mee te doen. Ontario wil dat er uiteindelijk 4000 mensen gaan deelnemen aan de pilot. Als de proef na drie jaar succesvol blijkt te zijn, kan het uitgerold worden over de hele provincie.

Toch had de regering van Ontario moeite om voldoende deelnemers te vinden. Daarom riepen ze de hulp in van allerlei groepen in hun gemeenschap, zoals de Hamilton Roundtable of Poverty Reduction. Op het Roundtable-kantoor ontmoet ik deelnemer Dave Cherkewski. Volgens hem waren mensen op het begin huiverig om deel te nemen omdat ze bang waren dat ze hun huidige uitkeringen zouden verliezen of ze in een of andere papiermolen terecht zouden komen. Deze houding is een gevolg van het huidige uitkeringssysteem, vindt hij.

Deze pilot in Ontario is nieuw, maar het basisinkomen is dat niet. Mensen die tegen armoede strijden zeggen al lange tijd dat een basisinkomen mensen die hulp van de overheid nodig hebben vrijheid geven en hun leven een stuk waardiger maakt.

De laatste tijd is de linkerkant van het politieke spectrum nogal gecharmeerd geraakt van het basisinkomen. Het zou de rol van kapitalistische arbeid verminderen en de toekomstige rijkdom die ontstaat door steeds verdere automatisering eerlijker verdelen – dus niet alleen onder aandeelhouders. De elite van Silicon Valley en zelfs enkele conservatieve politici zijn al om. Y Combinator, een bedrijf dat start-ups begeleidt, is bezig een grote pilot met 1000 mensen op te zetten, omdat hun eerste, kleine proef in 2016 zo'n succes was. Finland is op dit moment ook bezig met een pilot en ook in Schotland en de stad Stockton in Californië staan proeven op de planning.

Ook al staan veel mensen achter het basisinkomen, toch is het niet onomstreden. Links is bang dat het door rechts wordt gebruikt als Trojaans paard om de sociale zekerheid mee af te breken. En rechts maakt zich zorgen of het wel een goed idee is om zomaar gratis geld aan armen te geven. De mensen die een basisinkomen zouden ontvangen zijn ook – heel begrijpelijk – sceptisch door het huidige systeem waar ze jaren mee te maken hebben gehad.

In Ontario kan iedereen die in het proefgebied woont en tussen de 18 en 64 jaar oud is, meedoen aan de pilot. Alleenstaanden die minder dan 28.000 euro per jaar verdienen, ontvangen jaarlijks maximaal 14.000 euro. Paren die minder dan 40.000 euro verdienen, ontvangen jaarlijks maximaal 20.000 euro (als geheel of als aanvulling op hun inkomen), minus 50 procent van het verdiende inkomen. Mensen met een handicap ontvangen per jaar tot 5000 euro meer. Zij mogen tijdens de pilot geen extra geld voor hun handicap ontvangen (een uitkering voor mensen met een handicap is in Ontario 6500 euro voor alleenstaanden en 10.000 euro voor koppels).

Ter vergelijking: alleenstaanden krijgen bij noodprogramma Ontario Works ongeveer 3200 euro per jaar. Hierbij worden ze als “cliënten” behandeld en moeten ze vaak op gesprek komen bij een hulpverlener.

Je zou denken dat dit de eerste Canadese proef is met het basisinkomen. Maar in de jaren zeventig werd dit idee al getest in de provincie Manitoba. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat mensen helemaal geen luie wezens die op hun bank wonen worden als ze niet meer constant bezig zijn met overleven. In plaats daarvan gingen mensen naar school, kregen ze banen, zorgden ze beter voor hun gezin en namen ze meer deel aan de gemeenschap. En hoewel een basisinkomen meer kost dan veel bestaande socialezekerheidsprogramma's, zijn de kosten van aanhoudende armoede tientallen miljarden per jaar per provincie. Dat komt door hoog oplopende gezondheidszorgkosten en verlies in productiviteit. Volgens sommige mensen wordt dit in stand gehouden doordat de overheid armoede probeert te verminderen in plaats van het helemaal te laten verdwijnen.

Het basisinkomen stelt mensen in staat om hun werk, relaties met elkaar en bijdrage aan de maatschappij te heroverwegen. Dit geeft een revolutionair gevoel voor degenen die willen dat we als maatschappij verder kijken dan het kapitalisme. In een recent boek, Postcapitalism and a World Without Work, beweren auteurs Nick Srineck en Alex Williams dat we zoveel mogelijk werk moeten automatiseren. De opbrengsten die we met robotarbeid verdienen, zouden we als een basisinkomen moeten verdelen onder de bevolking.

Voorstanders van het basisinkomen zeggen dat dit soort ideeën ervoor zorgen dat levens niet meer afhankelijk zijn van loon. Dit kan de levens van mensen completer maken. Maar welke nieuwe vormen van sociale coöperatie, vrijetijdsbesteding of werk kunnen hierdoor ontstaan?

“Een basisinkomen maakt het leven van mensen makkelijker. Ik denk niet dat het kapitalisme binnenkort aan z’n einde komt,” zegt Evelyn Forget, een econoom aan de Universiteit van Manitoba die het basisinkomen bestudeert en een adviseur voor de pilot in Ontario is. “Maar ik denk dat we hierdoor wel betere gesprekken over dit soort grote vraagstukken kunnen hebben.”

In februari bezocht ik een buurthuis in Hamilton. Mensen hadden zich daar ingeschreven voor de pilot. Buiten het Beasley Community Centre ontmoette ik de 31-jarige Ray Ralston. Hij vertelt dat hij uitzendkracht is, waardoor het aantal uren dat hij per week werkt nogal schommelt. Hij zit niet in de bijstand en hij vertelt dat hij net een aanvraag voor deelname aan de pilot heeft ingeleverd.

“Ik ben heel enthousiast dat ik niet meer een of twee keer per week hongerig naar bed ga,” vertelt Ralston. “Deze pilot helpt je eigenlijk te stoppen met die strijd.” Ralston vertelt dat hij heeft het grootste deel van zijn in Hamilton heeft gewoond. “We hebben het hier behoorlijk zwaar.” Hij zegt dat de lege winkels in de binnenstad er een beetje uitzien als het gebit van een ijshockeyer: geen winkel, wel een winkel, geen winkel, geen winkel. Volgens Ralston zou het basisinkomen tot minder stress en dat mensen meer samen zouden gaan werking.

Voor Cherkewski, die ik bij de Hamilton Roundtable for Poverty Reduction leerde kennen, steeg zijn inkomen enorm toen hij een basisinkomen kreeg. De maandelijkse cheque van ongeveer 1200 euro is ongeveer 750 euro meer dan wat hij hiervoor kreeg (dat bedrag was inclusief een invaliditeitsuitkering). Cherkewski is 46 en lijkt een beetje op Robin Williams. Hij heeft 15 jaar in armoede geleefd, zegt hij. Het begon allemaal toen hij zijn baan bij telecommunicatiebedrijf Nortel waar hij al tientallen jaren werkte, kwijtraakte door psychische problemen. Door het basisinkomen verdubbelt het geld dat Cherkewski elke maand kan uitgeven vertelt hij. “Ik kan uit eten gaan zonder de rest van de week of maand te lijden.”

“Je staat normaal anders onder toezicht van Ontario Works – het is een systeem van ontkenning,” vervolgt Cherkewski. 1200 euro per maand ontvangen zonder enige vorm van stress leek “bijna te mooi om waar te zijn.”

Cherkewski vecht al jarenlang tegen armoede in Hamilton, en met een gegarandeerd basisinkomen is hij van plan om zich nu fulltime in te zetten om anderen die in armoede leven te helpen. “Ik wil initiatieven in de gemeenschap beginnen waar mensen weer beter kunnen worden. Vervolgens wil ik ze helpen om hun plannen te verwezenlijken,” zegt hij.

Met andere woorden, Cherkewski krijgt nu financiële steun voor werk dat in het oude systeem niet mogelijk zou zijn. Door het basisinkomen kan hij dit werk fulltime doen.

Een andere inwoner van Hamilton, Jodi Dean, met wie ik aan de telefoon spreek, bevindt zich in een vergelijkbare situatie. Dean is een 44-jarige moeder van drie kinderen. Haar jongste heeft een handicap waardoor ze extra zorg nodig heeft. Hierdoor is Dean fulltime moeder. Daarnaast is ze een deeltijdstudent die bezig is met haar diploma om sociaal werker te worden. Ze heeft nog nooit een bijstandsuitkering gehad, zegt ze. Zij en haar man (die manager van een Best Buy is) ontvangen door de pilot 270 euro per maand extra. Dit komt neer op een paar duizend euro’s extra per jaar, maar heeft een enorme impact op haar leven.

“Dit zorgt ervoor dat we elke week boodschappen kunnen doen,” zegt Dean. “Toen we voor de eerste keer geld kregen, moest mijn dochter net naar het ziekenhuis in Toronto. Dat geld hiep zoveel omdat we hiermee de drie dagen daar konden bekostigen.”

Het geld zorgt er ook voor dat Dean parttime een opleiding kan volgen. Maar het grootste verschil dat het basisinkomen heeft gemaakt, is een gevoel van stabiliteit. “Ik heb een buffer, een klein beetje zekerheid,” zegt ze. “Ik weet nu dat het wel goed komt.”

Voor mensen als Cherkewski en Dean wordt een van de belangrijkste onderdelen van het basisinkomen werkelijkheid: de maatschappij begint door te krijgen dat sommig werk voor lief wordt genomen. In het geval van Cherkewski is dat vrijwilligerswerk waar hij mensen onderaan de sociale ladder helpt; en in Deans geval kan ze een toegewijde moeder en student zijn. Met een basisinkomen betekent het dat als mensen zich hiervoor inzetten, ze niet meer voor armoede kiezen, maar voor het leven.

Het basisinkomen is geen perfecte oplossing voor armoede. Als je bijvoorbeeld naar Ontario kijkt, betekent het dat je arbeidsongeschiktheidsuitkeringen moet opgeven als je voor een basisinkomen kiest. Het programma voor mensen met een handicap in Ontario dekt de kosten van medische hulpmiddelen die niet door het Assistive Devices Program worden betaald. Dat dekt 75 procent van de kosten. Dit moeten individuen met een basisinkomen nu uit eigen zak betalen. Dit neigt een beetje naar het rechtse idee dat het basisinkomen een handige manier is om sociale zekerheid af te breken.

Ook heerst er een gevoel dat de pilot niet genoeg doet om werk en een redelijke levensstandaard van elkaar los te koppelen. Een basisinkomen zou meer moeten bieden dan een standaarduitkering, maar ook weer niet zoveel dat de prikkel om een werk te vinden wegvalt.

Zelfs voor conservatieven die het liefst zo min mogelijk overheidsbemoeienis willen, is armoede bestrijden met een basisinkomen ook een goede zakelijke beslissing. In de jaren zeventig lukte het lukte dat heel goed in die pilotstudie. Volgens een onderzoek van staat Ontario kostte armoede de staat elk jaar 26 tot 31 miljard euro. Dat komt allemaal door extra druk op de gezondheidszorg en sociale instanties, maar ook door verloren productiviteit. Volgens de meest recente gegevens leven er in Canada 5 miljoen mensen in armoede, in een land van 36 miljoen mensen.

Tot nu toe lijkt het erop dat het leven van mensen beter wordt door meer geld. En gezien de kosten van armoede zal een basisinkomen niet voor rode cijfers zorgen.

Het gaat waarschijnlijk te ver om te zeggen dat de Canadese economie van de ene op andere dag zal veranderen, maar het zou het leven van individuen en gemeenschappen wel kunnen transformeren. Dat is waar de toekomst begint. Maar niemand kan vertellen hoe het dagelijks leven eruit gaat zien als het basisinkomen op grotere schaal wordt ingevoerd.

Volg Motherboard op Facebook en Twitter.