Na 200 jaar brengen archeologen de slag om Waterloo in kaart

200 jaar nadat de geallieerden, bestaande uit Engeland, Nederland en Pruisen, Napoleon's leger versloegen bij de Slag om Waterloo, zijn archeologen uit Groot Brittannië en België het slagveld opnieuw in kaart gaan brengen. Dit doen ze via elektromagnetische inductiesensoren, magnetometers en geografische informatiesystemen (GIS).

De slag om Waterloo is één van de belangrijkste veldslagen geweest in de moderne Europese geschiedenis. Het bracht een einde aan tweeënhalf decennia oorlog tussen Frankrijk en de rest van Europa, zorgde voor het herstel van de Franse monarchie en resulteerde in een lange periode van samenwerking tussen landen in Europa. Het volgende grote conflict, de Krimoorlog, ontstond pas een halve eeuw later.

Tot nu toe zijn er, aan de hand van de huidige technologieën, in dit gebied nog nooit systematische opgravingen geweest. Het project wat nu plaatsvind heet Waterloo Uncovered en is gestart door archeologen uit Groot Brittannië en België.

Waterloo Uncovered is een non-profit samenwerkingsverband tussen Operation Nightingale (een programma dat gewonde soldaten rehabiliteert door ze te betrekken bij archeologische opgravingen), Centre for Battlefield Archeology, de Universiteit van Glasgow en de Universiteti van Dundee.

De slag vond plaats op 18 juni 1815 en begon toen de Fransen een offensief begonnen tegen het Britse Hougoumont, een kasteelboerderij dat een paar kilometer vanaf Brussel lag. De hertog van Wellington, een geallieerde generaal, vroeg de Coldstream Guards om de boerderij te verdedigen. Deze slag zou later de geschiedenisboeken in gaan.

Hougoumont staat nog steeds en werd een paar jaar terug, vanwege het 200 jarig bestaan van Waterloo, gerenoveerd. Veel delen van het landschap zien er trouwens compleet anders uit dan in 1815. Om de diepste geheimen van dit slagveld bloot te leggen, gebruikten de experts van de Universiteit van Gent mobiele EMI sensoren en magnetometers om het landschap te onderzoeken.

Deze sensoren zenden elektromagnetische signalen de grond in en meten op deze manier de elektrische en magnetische waarden. Zo kunnen de experts aan de archeologen doorgeven welke gebieden het meest interessant zijn voor onderzoek.

"Natuurlijke grond bevat magnetische elementen en alles wat er toentertijd in dit gebied is aangericht heeft zijn littekens achtergelaten," aldus Philipe de Smedt uit Gent. "Gaten, verbrande gebieden en zelfs de overblijfselen van stenen muren. Alles laat iets achter."

De Smedt vertelde dat de sensoren ook elektrische variaties in de grond waarnamen die duidden op natuurlijke elementen die daar ooit aanwezig waren. "Zo hebben we de precieze locatie weten te achterhalen van diverse tuinen in Hougoumont," aldus De Smedt. Ook konden zij achterhalen waar de boomgaard was rond die tijd. Deze ontdekkingen zullen uitvoerig beschreven worden in het onderzoek.

De onderzoekers uit Gent gebruikte de magnetometers om de kleinere metalen deeltjes op te sporen, zoals musketkogels en granaatsplinters. Het magnetische onderzoek werd op telkens op een zeer klein (50 bij 25 cm) oppervlakte uitgevoerd. "The magnetische waarden die waargenomen zijn door de EMI sensoren en magnetometers overlappen elkaar, maar vullen elkaar ook aan," aldus De Schemdt.

Het Hougoumont offensief van de Fransen begon in eerste instantie als een afleidingsmanoeuvre van Napoleon. Hij wilde dat de geallieerden hun troepen naar het Westen zouden sturen, zodat ze op een ander punt kwetsbaarder zouden zijn. De Fransen konden de boerderij echter niet veroveren. De veldslag duurde de hele dag. Zowel Napoleon als de hertog van Wellington dachten dat het veroveren van de kasteelboerderij essentieel was voor het winnen van de veldslag. 4000 Britten wisten uiteindelijk te winnen van 15000 Franse aanvallers. Hoe heeft dat ooit kunnen gebeuren?

Om daar achter te komen hebben experts van L - P Archaeology, een commercieel archeologisch bedrijf in Engeland, de data in een geografisch infomatie systeem (GIS) gezet om de bevindingen in kaart te brengen. De archeologische vondsten hebben ze op oude historische kaarten geplaatst en hiervan hebben zij één digitale kaart van gemaakt.

L - P Archaeology heeft de kaart naar een online database geupload, die ook de archeologische vondsten toont. Ze zijn ook bezig om een toegevoegde realiteit (TR) app te ontwikkelen die de gebruikers in staat stelt om het slagveld van Hougoumont te ervaren in beeld en geluid.

Op de digitale kaart hebben de onderzoekers de precieze 3D locatie van alle musketkogels en andere archeologische vondsten geplaatst. De kaart heeft ze een interessante inkijk kunnen bieden in de manier waarop het gevecht zich heeft ontwikkeld.

Historische ooggetuigenrapporten vertellen ons dat de Fransen door de bossen in het Zuiden de boerderij aanvielen. Één van de oude kaarten toont een weg die door het bos, langs het gebouw en naar de hekken leidt. De ontdekkingen wijzen erop dat de Fransen dit pad gebruikten om bij de boerderij te komen.

"De meeste kogels vonden we langs deze weg. Het ziet er dus naar uit dat hier het zwaarst gevochten is," aldus de directeur van Waterloo Uncoverd Mark Evans. "We vonden hier ook kogels van pistolen, wat duidt op het feit dat hier ook veel close-combats hebben plaatsgevonden."

Dit zou wel eens waar kunnen zijn. Het bosgebied is dicht begroeid waardoor het voor soldaten lastig is om van afstand raak te schieten. Volgens Evans maakte dit het voor de Engelse troepen makkelijker om Hougoumont te verdedigen. "Wanneer de Franse soldaten zich hadden verspreid en van meerdere kanten hadden aangevallen was het haast onmogelijk geweest voor de Engelsen om de boerderij te verdedigen," zei Evans.

Maar uiteindelijk is het ze wel mooi gelukt. Later die dag, nadat de versterkingen van de Pruisen arriveerden en het voor de Fransen een onmogelijke opgave bleek te zijn, gaf Napoleon zich over en keerde de vrede terug in Europa.

Evans hoopt dat toekomstige opgravingen in Waterloo meer geheimen van de veldslag in kaart kan brengen. Inclusief de massagraven van de tienduizende soldaten die gesneuveld zijn tijdens de veldslag. "De verbranden gebieden die we hebben gevonden rond Hougoumont kunnen wel eens duidden op de massagraven," aldus De Smedt.