De nieuwe vrijwilliger: hoe amateurs de zorg kunnen redden

Stel, je hebt zoals iedereen tegenwoordig een druk leven, maar je wil best af en toe mensen helpen. Klassiek vrijwilligerswerk zit er dan vaak niet in, omdat het niet altijd even flexibel in te delen is. Je zit vast aan allerlei schema's en dingen en dat gaat gewoon niet tussen werken, gezond eten en sporten door. Nou, dan hebben we goed (en misschien slecht) nieuws voor je: er is een nieuwe vorm van vrijwilligerswerk.

'De nieuwe vrijwilliger' wordt geheel vrijblijvend gevraagd om kleine deeltjes van zijn of haar tijd of bezit te delen met de gemeenschap. Een idee dat prima past in het politieke landschap van nu, waarin hulp krijgen van de staat uit den boze lijkt; elkaar helpen in de vorm van een 'participatiesamenleving' is het ideaal. Wat de betrokken burger hier verder mee moet is niet altijd even duidelijk, maar met deze digitale zorgtrend zijn een aantal bedrijven begonnen met het gedachtegoed op een praktische manier uit te dragen in de vorm van de nieuwe vrijwilliger.

Deze gedecentraliseerde vorm van zorg heeft meerdere kanten. Enerzijds worden peers met elkaar in contact gebracht via sociale zorgnetwerken, wat de betrokkenheid in een samenleving kan vergroten. Bovendien kunnen we met de vergrijzing een sterke stijging in de vraag naar zorg verwachten, een groeiende vraag die potentieel opgevangen kan worden door deze groep vrijwilligers. Aan de andere kant lopen professionele zorgverleners de kans om verdrongen te worden door de nieuwe vrijwilliger. Op deze manier lopen we het risico dat de algehele kwaliteit van de zorg achteruit gaat.

Omdat zorg bij uitstek als iets persoonlijks en menselijks wordt beschouwd, hebben de apps en het bijbehorende filmpjes vaak een hoog aandoenlijkheidsgehalte. Dit geldt ook voor de app Be My Eyes, met het lieve en mooie streven om een wereldwijd netwerk aan te leggen van hulpbehoevende blinden en hulpverstrekkende zienden. De applicatie brengt deze twee groepen met elkaar in contact zodra een blind persoon aangeeft hulp nodig te hebben. Een blind of slechtziend persoon kan bijvoorbeeld hulp willen bij het vinden van de afstandsbediening. Als dit het geval is, dan heeft hij of zij met één druk op de knop een leger van paraat staande vrijwilligers ter beschikking. Zij kunnen hem of haar via een live-videoverbinding de juiste informatie geven.​

De Help Around app zet een zelfde soort mechanisme in voor diabetici. Een diabeet die suiker, insuline of een ander soort hulp nodig heeft, kan in het vervolg vertrouwen op een netwerk van andere diabetici of helpers die zich aanbieden. De tool noemt zichzelf een "deel-economie service," een dienst die het delen van gezondheidszorg tussen mensen faciliteert. Zorg raakt hiermee gedecentraliseerd en raakt verspreid over verschillende punten in een online gemeenschap. Kobel, een van de oprichters vertelde aan Fastcoexist dat het idee van hun app is dat het redeneert vanuit een ideaal waarin wildvreemden elkaar zonder tegenprestatie helpen. "Veel mensen in ons systeem hebben geen verzekering, en gebruiken ons als alternatief. We maken daarmee gebruik van een inefficiëntie in de markt."

Ook Nederland zijn dit soort diensten in opkomst. Het internet maakt het mogelijk voor mensen om met hun buurt in contact te komen met mensen die bereid zijn om kleine huishoudelijke klusjes op te knappen. Initiatieven als de ​Burenhulpcentrale en ​Peerby maken bijvoorbeeld gebruik van zo'n vrijwillige uitwisseling van goederen en diensten. We spraken Rob Bos, de oprichter van de Burenhulpcentrale, over zijn ideeën omtrent deze nieuwe- digitale vormen van zorg; "Traditionele vorm van vrijwilligerswerk wordt, en vaak terecht, geassocieerd met een specifieke verplichting die je voor een bepaalde tijd op je neemt, vaak in relatie tot een organisatie als de kerk, sportvereniging, zorg- of welzijnsorganisatie, zoals het Rode Kruis." Veel mensen zijn volgens Bos bereid om te helpen maar willen er het liefst niet aan vast zitten, hij voegt hier aan toe: "de behoefte om iets voor een ander te doen is van alle tijden maar niet van elk moment."

Ook in het geval van Be My Eyes blijkt dat mensen bereid zijn om hun hulp aan te bieden. Dit uit zich in de verhouding blinden en zienden op de app, het is in dit geval opvallend dat er meer dan 10 keer meer vrijwilligers zijn dan blinden. Deze massale bereidheid lijkt een goed teken, en platforms als deze schieten als paddenstoelen uit de grond. Blijkbaar zijn mensen bereid om anderen via dit soort apps te hulp te schieten. De kracht van de vrijwilliger lijkt echter tegelijkertijd ook de grote valkuil: dit soort initiatieven rekenen in grote mate op amateurs waardoor de grens tussen professionele zorgverleners en willekeurige vrijwilligers lijkt te vervagen, en als mensen het in Amerika vanwege een gebrek aan verzekering als alternatief gaan zien voor professionele zorg kan het zelfs gevaarlijk worden.

Bos ziet hier echter geen substantieel risico: "het zijn mensen die voor problemen kunnen zorgen, los van de vraag of ze nu amateur, particulier of professional zijn. We hebben in de systematiek van de Burenhulpcentrale wel een aantal waarborgen ingebouwd die de kans op problemen aanzienlijk reduceren." De Burenhulpcentrale registreert de naam en toenaam van de gebruikers en Bos denkt dat vanuit persoonlijk contact een duurzame en veilige band kan ontstaan. Andere deeleconomie services als Uber en Airbnb gebruiken bijvoorbeeld al ingebouwde feedbacksystemen die hun gebruikers virtuele karmapunten laten verdienen, die andere andere gebruikers een indicatie van betrouwbaarheid kan geven.

Een vaak gehoord verwijt aan het adres van digitale technologie is dat het mensen afzondert en minder sociale cohesie veroorzaakt. Maar in de context van dit verhaal lijken zorg-applicaties juist meer betrokkenheid bij je buurt of stad op te leveren. Zoals Bos opmerkte, hoeft een moderne vorm van sociale samenhang niet meer via een kerk of gemeenschap te gaan, maar kunnen apps deze taak ook prima vervullen. Een ideaalbeeld van de zorg ziet Bos als volgt: "Ik zie een breed, gevarieerd, dynamisch netwerk voor me dat uitgaat van de verschillende, en in de tijd wisselende behoeften van mensen om onderlinge steun en hulp." De opkomst van sociale zorgnetwerken kan daarmee misschien eindelijk invulling geven aan de holle politieke term van de participatiemaatschappij.

Als je af en toe iemand wilt helpen, of hulp nodig hebt in jouw buurt, kijk op de site van ​Burenhulpcentrale.