Deze vrouwen zorgen ervoor dat mensen over hun eigen lichaam kunnen beslissen

Abortuskliniek Bloemenhove, gelegen op de gemeentegrens tussen Haarlem en Heemstede-Aerdenhout, is een statige villa met keurig bijgehouden heggetjes in de voortuin en de naam van de kliniek in de gevel gemetseld. De geschiedenis van de kliniek is roemrucht: in 1976 werd het gebouw bijvoorbeeld tien dagen lang bezet door honderden vastberaden vrouwen om te voorkomen dat het verzegeld en gesloten zou worden – tot 1981 werd abortus in Nederland gedoogd, maar was het officieel verboden. Ook religieuze anti-abortusactivisten reisden in die jaren wel eens af naar de kliniek om daar ter plaatse hun ongenoegen kenbaar te maken – met als grimmig dieptepunt militante actievoerders die eind jaren tachtig het gebouw binnendrongen en daar spullen vernielden en patiënten lastig vielen. 

Tegenwoordig is het relatief rustig rond de kliniek, maar het blijft een bijzondere plek. Nog altijd is het één van de weinige locaties in Europa waar mensen terecht kunnen voor een abortus om psychosociale redenen tot 22 weken (in de gelieerde Abortuskliniek Amsterdam kan dat tot 17 weken). Dat betekent dat de kliniek ook veel bezocht wordt door mensen uit nabijgelegen landen, waar de abortuswetgeving restrictiever is. De laatste jaren komen er veel hulpvragers uit Polen, waar abortus in vrijwel alle omstandigheden verboden is – ook als de foetus niet levensvatbaar is. 

Ook wordt er sinds een paar jaar weer gedemonstreerd door kleine maar felle groepjes anti-abortusactivisten, bij zowel bij de kliniek in Haarlem als die in Amsterdam. Terwijl er in de maatschappij en in de politiek van alles rond het thema abortus wordt uitgevochten, zijn er iedere dag mensen aan het werk om de abortuszorg in de kliniek draaiende te houden. Wie zijn zij? Waarom kozen zij voor dit werk, en hoe is het om elke dag met abortus bezig te zijn? Fotografenduo Chris en Marjan bezocht de abortusklinieken in Amsterdam en Haarlem om portretten te maken van de medewerkers.

“Ik werk hier nu zo’n half jaar, en ben hier eigenlijk een beetje bij toeval beland. Hiervoor werkte ik acht jaar in de psychiatrie, op een gesloten afdeling, maar op een gegeven moment wilde ik iets anders gaan doen. In het ziekenhuis werken wilde ik niet meer. Ik overwoog een carrièreswitch naar het onderwijs. Maar toen kwam ik een vacature tegen van Abortuskliniek Amsterdam. Dat leek me wel wat: toch nog in de zorg, maar kleinschalig, en ook een beetje psychische hulpverlening. Want gevoelens van schaamte en schuldgevoel kom je soms wel tegen. 

Als verpleegkundige doe ik veel verschillende dingen, het is heel afwisselend.  Het is heel fijn werk. Het geeft me een goed gevoel om er voor de vrouwen te zijn en ze te kunnen steunen – ook als er nog twijfels over een abortus zijn. We krijgen echt heel veel dankbaarheid. 

Als ik mensen vertel over mijn werk, zijn de reacties meestal positief. Soms vragen ze of het niet heel zwaar is. Maar dan leg ik ze uit hoe belangrijk het is dat wij er zijn, dat vrouwen de mogelijkheid hebben om een zwangerschap af te breken. Ik hoop dat niemand een drempel voelt om hierheen te komen als het nodig is. Veel vrouwen die we helpen zeggen tegen ons: wat zijn jullie lief! Het is prettig om dat te horen, maar eigenlijk zou je willen dat het geen verrassing voor ze is.”

– Xenia (39), verpleegkundige

“Ik heb een achtergrond in zorg en welzijn, maar ik kwam hier eerst alleen om schoon te maken, in de avonden. Mijn kinderen waren toen nog klein, dus ik kon niet overdag werken. Later ben ik gevraagd om hier in dienst te komen. Het leek wel leuk om in een team te werken, dus dat ben ik gaan doen. Inmiddels werk ik al vijf jaar in Abortuskliniek Amsterdam. 

Ik doe hier van alles. Ik plaats bestellingen en ik ondersteun de verpleging als zij het druk hebben: ik maak de bedden op, ik help op de zaal als dat nodig is, ik zet de lunch klaar voor de patiënten die hier zijn. We zorgen ervoor dat ze goed gegeten hebben voordat ze vertrekken. We hebben brood, een soepje, dat soort dingen. Het is heel fijn werk, je voelt je erg behulpzaam. Daardoor ga je aan het eind van de dag eigenlijk altijd weg met een prettig gevoel. 

Ik ben door dit werk niet anders over abortus gaan denken, ik heb altijd al gevonden dat iedereen mag beslissen over z’n eigen lichaam. Als mensen willen demonstreren tegen abortus, mogen ze dat voor mijn part doen, maar dan wel op een afstandje. Als ze dichtbij de kliniek komen is dat verschrikkelijk. Dan moeten de patiënten er vlak langs. 

Mensen vragen me weleens of dit werk niet heel heftig is. Nee, ik vind het niet erg. Ik ben hier ter ondersteuning van de hulpverleners, dat is mijn werk. Voor sommige patiënten is het best heftig, dat verschilt per geval. Maar de mensen die hier komen hebben hulp nodig. En die hulp moet gewoon blijven.”

– Fatma (36), huishoudelijk medewerker

“Hiervoor was ik werkzaam in een huisartsenpraktijk, maar na dertien jaar wilde ik graag weg uit die wereld. Toen hoorde ik dat ze in Almere iemand zochten om een abortuspoli op te zetten. Ik zou dat tijdelijk gaan doen, en van daaruit naar iets anders zoeken. Maar het bleek echt mijn ding te zijn. Ik vond het heel fijn om met een groep vrouwen te werken, de combinatie van psychische en medische ondersteuning beviel me. Toen ik zag dat er een vacature bij de Bloemenhove-kliniek was, heb ik de opleiding tot abortusarts gedaan en ben ik hier komen werken. Ik vind het heel fijn om in een team te werken en om vrouwen te kunnen helpen in deze moeilijke fase in hun leven. Het is heel dankbaar werk. Soms is het zwaar, maar dan kunnen we dat met elkaar delen. We zijn een hecht team. 

Voordat ik in de abortuszorg werkte, dacht ik niet echt na over abortus. Ik kwam het onderwerp niet vaak tegen, zelfs niet bij mijn studie geneeskunde. Het werd in die tijd vaak een beetje weggemoffeld. 

Soms merk ik dat ik nog een klein drempeltje voel als iemand me op een feestje vraag wat voor werk ik doe. Ik zeg dan: ‘Ik ben arts’ of ‘ik werk in de gezondheidszorg’. Terwijl ik nooit negatieve reacties heb gekregen, eigenlijk. Mensen zeggen juist ‘wat goed dat je dit doet!’, of ze verzekeren me ervan dat ze er niet op tegen zijn. Ik denk dat het een moeilijk dingetje blijft omdat je weet dat er mensen zijn die er grote problemen mee hebben. Dat is een klein groepje, maar ze maken wel veel geluid. 

Het gekke is dat die mensen hier ook weleens komen voor een abortus. Dan praat je met ze en zeggen ze: ‘Ik ben er eigenlijk principieel op tegen, maar nu moet het echt, want ik heb een reden.’ Verplaats je dan ook eens in alle anderen die hier zitten, ook zij hebben een reden, denk ik dan. 

Het zou mooi zijn als het taboe op abortus zou verdwijnen en niemand dit werk meer zou veroordelen. Ik weet dat de groep die dat niet doet, groter is. Maar ook voor de kleine groep zou ik nog een keer willen benadrukken: oordeel niet over een ander.”

– Elles Garcia (56), abortusarts

“Ik heb eigenlijk geen medische achtergrond, dus ik had niet verwacht dat ik dit werk zou kunnen doen. Een tijd lang werkte ik bij een tandarts, waar ik een cursus kreeg over het vak van een sterilisatie-assistent. Ik las in de Volkskrant over deze kliniek, en kwam er toen achter dat ze een vacature voor sterilisatie-assistent hadden. Er was geen diploma voor Medewerker steriele medische hulpmiddelen voor nodig, dus ik greep mijn kans. 

Ik ben al mijn hele leven soort van feminist, of in ieder geval pro-choice, ik heb dus ook vol overtuiging bij deze plek gesolliciteerd. Ik ben erg trots op mijn werk, het is eigenlijk de eerste keer dat ik dat bij een werkgever voel. 

Als sterilisatie-assistent ben ik verantwoordelijk voor het reinigen en steriliseren van de instrumenten die de arts gebruikt. We gebruiken daarvoor een desinfectiemachine en autoclaaf. Als die machines aanstaan, ga ik de afdeling op om de verpleegkundigen bij te staan. Ik help met het klaarzetten van ontbijtjes en het opmaken van bedden, bijvoorbeeld. Ik werk alleen in Bloemenhove, omdat hier de instrumentensterilisatie in de kliniek wordt gedaan; in Abortuskliniek Amsterdam verzorgt een ziekenhuis in de buurt dat.

Het is misschien gek om te zeggen dat ik mijn werk leuk vind, omdat mensen hier ook komen met heel verdrietige verhalen. Maar patiënten gaan hier over het algemeen met een glimlach de deur uit. Dat maakt het wel wat luchtiger. 

Het is vooral het team dat het werken hier zo prettig maakt. We zijn een beetje als een familie, we kennen elkaars zwakke en sterke kanten. We werken best wel intensief met elkaar samen, vooral de artsen en de verpleegkundigen in de behandelkamer. We houden de patiënten samen in de gaten. Maar er is ook ruimte om even samen een bakje koffie te drinken, en voor persoonlijke aandacht. Patiënten zijn hier geen nummers. 

Anti-abortusactivisme heeft op mijn werk geen invloed – maar buiten mijn werk misschien wel een beetje. Op vakantie ontmoette ik conservatieve Amerikanen, toen voelde ik wel dat ik beter over mijn baan kon zwijgen. Op andere momenten probeer ik juist meer uitgesproken te zijn, en open over mijn werk te vertellen. Het is heel mooi en zinvol werk, en wie daaraan twijfelt, moet maar eens een dagje meelopen. Veel mensen hebben een beperkt beeld van wat hier gebeurt. Omdat hier abortussen worden gedaan tot 22 weken, komen er bijvoorbeeld veel patiënten met gewenste zwangerschappen die om medische redenen niet kunnen worden doorgezet.”

– Maaike (32), sterilisatie-assistent

“Het werk hier is prettig. Het is afwisselend, kleinschalig, vaak ook erg druk. Ik heb leuke collega’s. En je helpt mensen, dat is fijn.

Als receptionist heb ik het eerste contact met de mensen die hier komen voor een abortus. De eerste afspraak gaat per telefoon. Je merkt dat er enorme verschillen zijn: sommigen klinken alsof de keuze voor abortus heel makkelijk was, anderen hebben duidelijk heel veel moeite om tot de beslissing te komen. Die bellen meerdere keren, of ze maken een afspraak en zeggen die vervolgens weer af, om daarna weer een nieuwe afspraak te maken. Het is echt heel divers. Er komen veel mensen uit het buitenland, daar zijn we op ingesteld, met informatie in meerdere talen. Als receptionist verwelkomen we iedereen vanuit een neutraal standpunt, zonder oordeel over waarom de mensen naar ons toekomen. 

Als ik over mijn werk vertel, valt het meestal een beetje stil. Er wordt niet echt doorgevraagd. Ik denk dat mensen enthousiaster zouden reageren als ik bijvoorbeeld in een kraamkliniek zou werken. 

Ik doe dit werk nu 24 jaar. Het is wel een vreemde gewaarwording dat er nu weer religieuze groepen zijn die zich zo ingraven, dat er weer wordt gedemonstreerd. Je vraagt je af waardoor dat komt. Zelf ben ik er wel vrijdenkend in: zij hebben hun mening, en wij hebben de onze. Als ze gaan demonstreren, ga ik er niet naartoe om te zeggen dat ze gek zijn, ofzo. Alles heeft twee kanten, toch? Maar ze mogen niet op de patiënten afgaan, hinderen of hen afhouden van een bezoek aan ons. 

Dat patiënten die keuze kunnen maken is het allerbelangrijkste. Het is eigenlijk heel apart om op zo’n moment aanwezig te zijn. Soms voel je aan dat het voor iemand beter is om een zwangerschap te beëindigen. Maar soms merk je dat het tegen iemands innerlijke wens ingaat, en dan kan je diegene daar ook bij begeleiden en wijzen op andere hulpverlening zoals de FIOM. Je bent dan een belangrijke schakel voor iemand, dat is heel bijzonder.”

– Liesbeth (65), receptionist (niet op de foto)

”Vanaf het eerste moment dat ik hier kwam, voelde het als een warm bad. Artsen, verpleegkundigen, huishoudelijke dienst – het maakt niet uit, iedereen is hier gelijk, er is weinig hiërarchie. 

Ik was niet per se van plan om in de abortuszorg te gaan werken. Via een uitzendbureau kwam ik hierin terecht, om iemand te vervangen die een nieuwe knie kreeg. In de afgelopen jaren ben ik soms een tijdje weggeweest, maar ik kom hier toch steeds weer terug. 

In de abortuskliniek werken als verpleegkundige is heel afwisselend . Soms voer je gesprekken met de mensen die hier komen, dan controleer je een bloedgroep, dan weer sta je op de afdeling, zoals we dat hier zeggen. Ook doe je de voorbereiding voor een behandeling, door het aanleggen van een infuus en medicatie te verstrekken. En de nazorg, controle en behandelen met antibiotica. Vandaag sta ik op de behandelkamer: dan doe ik de sedatie. Daarvoor hebben we ons extra gespecialiseerd.

Een abortus is gewoon een heel emotionele gebeurtenis in iemands leven. Het is geen fijne ervaring, maar wij proberen ervoor te zorgen dat het in ieder geval iets minder naar wordt. Ik hou ervan om lekker zorgzaam te zijn, dat kan ik in deze carrière goed kwijt. 

Ik zie dat de anti-abortusprotesten wel wat grover worden. In een andere kliniek waar ik heb gewerkt was er een groep jongeren die zwarte kruizen over hun mond hadden geplakt en niets zeiden. Heel intimiderend, vond ik dat. Het is goed dat ze mensen die hierheen komen niet aan mogen aanspreken, en dat er ook boa’s bij staan om dat te controleren. Maar ik vind het naar voor de vrouwen, en voor hun partners, dat ze daar langs moeten. Het is voor veel mensen een heel moeilijke beslissing, dan heb je geen zin om ook nog eens met dat soort demonstranten geconfronteerd te worden.  

Ik maak me weleens zorgen, ook door wat er gebeurt in Polen en in de VS. Ik sta er vaker bij stil dat we moeten strijden voor deze vrijheid. Nu is in Nederland alles goed geregeld, maar wat als een heel christelijke partij of Forum aan de macht komt? Abortus staat nog steeds in het Wetboek van Strafrecht.

Gekke reacties op mijn werk krijg ik eigenlijk niet. Ik weet nog dat er bij tennis iemand naast me ging zitten, toen ik  net als uitzendkracht werkte, die bleef doorvragen over mijn werk. “In wat voor kliniek werk je dan?” Toen ik uiteindelijk toegaf dat het een abortuskliniek is, zei diegene: “Oh, maar dat is hartstikke goed werk! Dat is toch niets om je voor te schamen?” En sindsdien is dat eigenlijk ook mijn instelling.”

– Corine (54), verpleegkundige

“Ik werk hier 25 jaar. Het werk is niet sterk veranderd, maar het maatschappelijke debat wel. Toen ik hier begon zag ik mezelf als geëmancipeerd, maar niet per se als feminist. Ik kwam hier niet vanuit een roeping, maar ben er min of meer toevallig terechtgekomen, via een advertentie. Voor mij was en is abortushulpverlening gewoon een deel van de gezondheidszorg. Maar ik zie mezelf uit noodzaak steeds feministischer en activistischer worden, omdat dit legitieme onderdeel van de zorg onder druk staat. In landen als Polen en in delen van de VS zie je nu dat het recht van de foetus zwaarder weegt dan dat van de vrouw. Dat maakt me kwaad –al die mensen die in eigen land geen hulp krijgen en noodgedwongen naar onze klinieken komen voor abortuszorg. 

Sinds 2017 wordt er gedemonstreerd bij onze klinieken, dat is een nieuw verschijnsel. Als ze een avondwake willen houden, zoals dat in eerdere jaren gebeurde, vind ik dat prima. Maar ik vind niet dat ze bij de kliniek mogen staan op tijden dat er patiënten worden ontvangen. Daardoor wordt de toegang tot de zorg namelijk belemmerd. We zijn bezig met een landelijke enquête, waaruit ook blijkt dat de mensen die hier komen het als ontzettend storend ervaren. Je bent al zo kwetsbaar op zo’n moment. Ik snap dat het demonstratierecht moet worden gewaarborgd, maar hoe zit het met de rechten van de mensen die hier komen voor zorg? Die staan in de kou.

Wij krijgen enorm veel dankbaarheid van de mensen die in onze klinieken komen voor hulp. Soms ook geboortekaartjes met bedankbriefjes van mensen die bij ons besloten hebben de zwangerschap te behouden. Voor mij is de keuze het allerbelangrijkst. Mensen moeten zelf kunnen besluiten of ze hun zwangerschap uitdragen of afbreken. Wij begeleiden ze daarbij en als ze kiezen voor een abortus, zorgen we ervoor dat de behandeling veilig gebeurt en de vrouwen zich gesteund voelen.

De Bloemenhovekliniek in Haarlem is een bijzonder gebouw. Het heeft ontzettend veel karakter, maar het is eigenlijk ook wel toe aan een verbouwing. Het lastige is dat er behalve in Utrecht geen andere abortuskliniek is waar abortussen tot 22 weken worden gedaan. Dus als wij tijdelijk sluiten, waar kunnen vrouwen dan terecht?”

– Femke van Straaten (52), directeur