Een psycholoog legt uit waarom mensen zich idioot gedragen door corona

Terwijl er steeds meer maatregelen worden getroffen tegen het coronavirus, roepen politici ons op om kalm te blijven. Dat lukt lang niet iedereen even goed. Het beeld van mensen die massaal wc-papier en andere boodschappen hamsteren is bekend, en ondanks dat iedereen in Italië al een tijdje binnen moet blijven, worden er daar thuis feestjes georganiseerd of gaan mensen naar restaurants en cafés die eigenlijk dicht zouden moeten zijn.

De Italiaanse regering heeft militaire checkpoints op de hoofdwegen geïnstalleerd, die mensen die zonder geldige reden buiten zijn beboeten of zelfs opsluiten. En toch proberen sommigen ertussendoor te glippen. Afgelopen weekend werden in meerdere steden ook speeltuinen en parken afgesloten, omdat er te veel mensen samenkwamen.

Waarom doen we niet gewoon wat er van ons wordt gevraagd? Zijn het gewoon wat onverschillige sukkels die dat doen, of is de mens ook gewoon wat rebels van zichzelf? Ik belde erover met Renato Troffa, hoogleraar sociale psychologie aan de Universiteit van Cagliari. “Hoe massa’s met zulke risico’s omgaan zit complex in elkaar,” zegt hij. Onze individuele referentiekaders, zoals onze sociale achtergrond en omgeving, heeft veel invloed op hoe we risico’s inschatten. “Heb je vertrouwen in de overheid? Zijn de mensen om je heen bezorgd? Dat telt allemaal mee.”

Mensen schatten risico’s in op basis van drie dingen: de waarschijnlijkheid dat iets gaat gebeuren, ons vermogen om het te beheersen en hoe rampzalig de gevolgen kunnen zijn. Deze inschatting baseren we op centrale informatie, zoals het nieuws en advies van deskundigen, maar ook op omgevingsfactoren zoals het gedrag van mensen om ons heen. “Als je echt geïnteresseerd bent of veel verstand hebt van een bepaald onderwerp, dan ga je vooral uit van het eerste,” zegt Troffa. In het andere geval kopieer je vooral het gedrag van mensen om je heen, en reageer je op de situatie zoals ook zij erop reageren. Dat is des te meer het geval wanneer de informatie constant verandert.

Dus als jouw vrienden er niks geks aan vinden om uit te gaan terwijl er een pandemie heerst, dan is de kans groot dat jij daarin meegaat. “Het is natuurlijk niet zo dat die mensen er totaal niet bang voor zijn,” zegt Troffa. “Maar ze zijn vaak vooral bang dat ze ervoor veroordeeld worden.” Daarom gaan sommige mensen ook uit terwijl ze niet zeker weten of ze het wel een goed idee vinden – omdat ze misschien wel belachelijk worden gemaakt. We zijn geneigd ons aan de meerderheid aan te passen, en zoals Troffa zegt, vertrouwen we daarbij eerder op mensen die we kennen dan op empirische gegevens. “En als er ook nog machtsverhoudingen bij komen kijken wordt het nog ingewikkelder. Stel dat niemand thuis gaat werken; dan ga je dat zelf waarschijnlijk ook niet zo snel doen, omdat je niet weet wat voor gevolgen dat gaat hebben.”

Ook zijn we geneigd om risico’s te onderschatten wanneer het ten koste gaat van onze dagelijkse gewoontes. “Als de informatie niet eenduidig is, dan gelooft een deel van ons dat het risico minimaal is,” zegt Troffa. Mensen maken zichzelf wijs dat er niks hoeft te veranderen, omdat hun manier van leven dan tenminste hetzelfde blijft. Dat is vooral zo wanneer onze persoonlijke vrijheden worden ingeperkt, zoals de vrijheid om gezellig naar de kroeg te gaan. “Juist dan zien we die vrijheden als prioriteit.”

De supermarkt leegplunderen lijkt nogal wat anders dan een huisfeestje organiseren, maar het zijn allebei irrationele reacties. “Dat bedoel ik niet veroordelend,” zegt Troffa. “Beide groepen handelen op basis van ongegrond optimisme. De eerste groep gelooft dat je veilig bent zolang je maar genoeg eten hebt ingeslagen, en de tweede denkt dat als ze gewoon hun gang blijven gaan, alles gewoon vanzelf voorbij gaat.”

Om het onverantwoordelijke gedrag van deze mensen te stoppen, heeft het volgens Troffa niet zoveel zin om ze voor het blok te zetten – ze gaan zich niet ineens anders gedragen als je hun reputatie schaadt. Wat je er dan wel tegen kunt doen? Hij zegt dat in Italië een holistische aanpak waarschijnlijk beter had gewerkt. Als thuiswerken eerder een verplichting was geweest, in plaats van een aanbeveling, dan hadden mensen meer druk gevoeld om zich aan de situatie aan te passen. Het is misschien lastig om je in te leven in hun irrationele gedrag, maar het kan ook juist de sleutel zijn om alle neuzen dezelfde kant op te krijgen.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Italië .