Onze vroege voorouders hielden misschien al kalenders bij

Een onafhankelijke onderzoeker heeft mogelijk een baanbrekende archeologische ontdekking gedaan: hij suggereert dat het oudste geschrift in de menselijke geschiedenis recht voor onze neus verborgen was in prehistorische grotschilderingen in Europa. Dit zou de tijdlijn van geschreven taal tienduizenden jaren verder terug in de tijd plaatsen, aldus een nieuw onderzoek. 

Honderden Europese grotten zijn versierd met betoverende muurschilderingen van dieren en andere figuren die tussen de 15.000 en 40.000 jaar geleden door onze voorouders zijn gemaakt, tijdens het paleolithicum-tijdperk toen mensen nog als jager-verzamelaars leefden. Op deze grotschilderingen zijn vaak ook non-figuratieve markeringen te zien, zoals stippen en lijnen, waarvan de betekenis tientallen jaren onbeantwoord is gebleven. 

Ben Bacon, een meubelrestaurator uit Londen die zichzelf beschrijft als “een gewone man van de straat”, merkte deze markeringen op toen hij afbeeldingen van Europese grotschilderingen aan het bewonderen was en kreeg het gevoel dat ze misschien wel te ontcijferen waren. Nu heeft Bacon, in zijn woorden, “het vroegst bekende geschrift in de geschiedenis van Homo Sapiens” onthuld, in de vorm van een prehistorische maankalender, aldus een onderzoek dat in het Cambridge Archeological Journal werd gepubliceerd.

“Ik denk dat de grotschilderingen ons allemaal fascineren met hun schoonheid en wilde directheid,” vertelt Bacon aan Motherboard in een email. “Ik was op een avond rustig naar paleolithische schilderingen op het internet aan het kijken en zag toen puur toevallig dat er bij veel dieren dingen stonden die ik interpreteerde als de getallen die je ermee zou associëren.”

Bacon was geïntrigeerd door de markeringen en ging zorgvuldig aan het werk om ze te ontcijferen; hij focuste vooral op lijnen, stippen en een Y-vormig symbool die in honderden grotschilderingen voorkomen. 

Eerdere onderzoekers stelden dat deze symbolen een vorm van numerieke notatie zouden kunnen zijn, wellicht ontworpen om het aantal dieren aan te duiden dat was gesignaleerd of gedood door deze prehistorische kunstenaars. Bacon ging een stap verder en suggereerde dat ze een kalendersysteem vormen, ontworpen om de levenscycli van de op de schilderingen afgebeelde dieren te volgen. Hij schakelde vooraanstaande archeologen in van Durham University en het University College London om het idee uit te werken en bij te dragen aan het nieuwe onderzoek. 

“Ons uitgangspunt is dus dat we op zoek zijn naar op nummers gebaseerde informatie over specifieke prooidieren,” legden de onderzoekers uit in hun studie. “Voor ons voelt het onnodig dat er informatie zou moeten worden doorgegeven over de aantallen individuele dieren, hoe vaak ze zijn gesignaleerd, of het aantal gedode prooien.” 

“Het lijkt ons veel waarschijnlijker dat informatie die relevant is voor het voorspellen van hun migratiepatronen en periodes van groepsvorming van het grootste belang zou zijn om te overleven. Dit zou dan gaan over wanneer de dieren paren en bevallen, wanneer ze op voorspelbare wijze ergens in groepen samenkomen en relatief kwetsbaar zijn,” zeiden ze ook. 

De onderzoekers merken op dat  er nooit meer dan 13 van deze lijnen en stippen bij de schilderingen te vinden zijn, wat zou kunnen betekenen dat ze naar lunaties (de periode tussen twee nieuwe manen) verwijzen. De maankalender die ze in hun hoofd hebben houdt de tijd niet per jaar bij, maar zou elk jaar ergens in de late winter of vroege lente, in een periode genaamd het “bonne saison”, informeel worden herstart. Het “Y”-symbool, wat vaak direct op of bij afbeeldingen van dieren staat getekend, zou geboorte kunnen uitbeelden omdat het lijkt op twee gespreide benen. 

“We gaan van de eenvoudige verklaring uit dat ze aan het begin van het bonne saison maanden begonnen te tellen en daarmee doorgingen tot het in de late winter irrelevant werd – ze begonnen simpelweg opnieuw met tellen aan het begin van het volgende bonne saison,” zei het team in het onderzoek. “Een groot voordeel van deze kalender is dat het een vaste weergave kan geven van de levenscycli van dieren en planten, ondanks grote geografische en culturele verschillen in het Europese laatpaleolithicum. 

Om de hypothese te testen stelde het team een database samen van meer dan 600 reeksen van lijnen en stippen zonder het Y-symbool, plus zo’n 250 reeksen die het Y-symbool wel bevatten, die voornamelijk in schilderingen uit Frankrijk en Spanje voorkomen. Deze reeksen omspannen tienduizenden jaren en en worden vergezeld door veel verschillende afbeeldingen van dieren, zoals oerossen, vogels, bizons, bokken (zoals geiten en schapen), herten, vissen, paarden, mammoeten en uitgestorven neushoorns die ooit in Europa leefden. 

Na een statistische analyse van de database kwamen Bacon en zijn collega’s er tot hun verbazing achter dat hun maankalender goed aansluit op de patronen. 

“Over het algemeen is er een opmerkelijke mate van correlatie te vinden tussen de aantallen lijnen/stippen in reeksen met en zonder de “Y” en de positie van de “Y” en het paar- en bevallingsgedrag van onze analytische taxa,” zeiden de onderzoekers in het onderzoek. “Onze data kan niet alles uitleggen, maar zelfs als je rekening houdt met onnauwkeurigheid en regionale variabiliteit is er een opvallende hoeveelheid ondersteuning voor onze hypothese.”

“Onze data laat zien dat dit systeem van dieren associëren met kalenderinformatie bedoeld was om seizoensbepaalde gedragsinformatie over specifieke taxa (geslachten of soorten) van prooidieren in de geografische regio’s in kwestie vast te leggen en door te geven,” voegden ze toe. 

Bacon vertelt aan Motherboard dat het “uitputtend” is geweest om dit allemaal samen te stellen en dat het team wacht met dingen vieren totdat ze al hun bevindingen hebben gepubliceerd. De onderzoekers verwachten ook discussies onder experts over de precieze definitie van “geschrift” en of hun hypothetische kalender goed in die categorie zou kunnen vallen. 

“We willen niet aandringen op de controversiële (en op veel manieren semantische) kwestie van of schrijven een paleolithische uitvinding was; wellicht kun je het beter beschrijven als een proto-schrift, een tussenstap tussen een simpele notatie/conventie en een volwaardig schrift,” zeiden de onderzoekers in de studie. 

“Zelfs als we aannemen dat we collega’s hebben overtuigd van onze correcte identificatie zal er ongetwijfeld veel debat zijn over hoe dit systeem moet worden genoemd en we staan absoluut open voor suggesties,” gingen ze verder. “Op dit moment gaat onze terminologie niet verder dan proto-schrift in de vorm van een fenologische/meteorologische kalender. Het impliceert dat er tienduizenden jaren voor het vroegste Soemerische schrift al een vorm van geschrift bestond.”

Het zou moeilijk zijn om de omvang van deze ontdekking te overdrijven, mits deze door de grotere archeologische gemeenschap wordt geaccepteerd. Het zou de geschiedenis van schrijven, één van de belangrijkste ontwikkelingen in de menselijke geschiedenis, nou ja, herschrijven. Bovendien lichten deze prikkelende symbolen, als ze een vroege kalender verbeelden, een tipje van sluier op over hoe deze jager-verzamelaars hun levens met de natuurlijke cycli van dieren en de maan synchroniseerden. 

Kortom, als de nieuwe hypothese nauwkeurig is, laat hij zien dat onze paleolithische voorouders “vrijwel zeker even cognitief geavanceerd waren als wij” en “dat ze volledig moderne mensen zijn,” vertlet Bacon aan Motherboard. Het betekent ook “dat hun samenleving indrukwekkende kunst maakte, getallen gebruikte, en een schrift had” en “dat we door hun schrift meer te lezen wellicht meer inzicht kunnen krijgen over wat ze geloofden en wat hun culturele waarden waren,” concludeert hij. 

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Motherboard.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.