Hoe het is om te dealen met vetfobie tijdens de zwangerschap

Lang geleden, toen ik nog heel jong was en we het over een totaal ander onderwerp hadden, zei een gynaecoloog me dat ik nooit zwanger zou kunnen worden in de toestand waarin ik toen verkeerde. Ze gebruikte het woord "toestand". Ze zei het heel koel. Ze had het over mijn gewicht.

Vandaag de dag beweren veel artsen zonder scrupules - en vaak ook zonder mededogen - dat dikke mensen onvruchtbaar zijn, ook al is dit feitelijk onjuist. In zijn boek C'est mon corps schrijft de arts Martin Wincler: "Vetfobie spaart vrouwen die moeder willen worden niet. Het lijkt erop dat de vruchtbaarheid afneemt wanneer je een BMI van meer dan 30 hebt. Maar zelfs als dat zo is, blijft een zwangerschap mogelijk. Ondanks wat deze artsen beweren, betekent een daling van de vruchtbaarheid niet dat de vruchtbaarheid verdwenen is. Als een zwangerschap op zich laat wachten, zijn er nog veel andere oorzaken te onderzoeken naast het gewicht.”

Het is belangrijk om hierop te wijzen, voor al de mensen wiens hoop al in de grond werd geboord nog voor ze zelfs maar een zwangerschap overwogen hadden. Dit was bijvoorbeeld het geval bij Céline: "Een gynaecologe verbood me om zwanger te worden omwille van mijn gewicht. Ze zei, en ik citeer, “dat het onverantwoord zou zijn". Gaëlle vertelde mij dan weer dat ze tijdens een eerste gynaecologisch onderzoek te horen kreeg dat ze onvruchtbaar was, zonder enige vorm van onderzoek: "Ik was er kapot van... En het bleek totale onzin, want na mijn eerste poging werd ik zwanger.”

Hoewel verminderde vruchtbaarheid en gewicht soms samenhangen, vraag ik me af of het oorzakelijke verband ertussen altijd zo direct is. Ik heb het vaak over het verschil tussen een correlatie en een oorzakelijk verband. Dit lijkt mij primordiaal, aangezien we alle problemen van dikke vrouwen systematisch toeschrijven aan hun omvang. Causaliteit betekent dat de ene gebeurtenis de andere veroorzaakt, terwijl een correlatie impliceert dat er twee gebeurtenissen gelijktijdig bestaan. Maar als we op zoek zouden gaan naar andere factoren,  kunnen we misschien een minder simplistische en, naar mijn bescheiden mening, meer accurate kijk op ons lichaam krijgen. 

Als we bijvoorbeeld PCOS (polycysteus ovarium syndroom) aan de vergelijking toevoegen, dan kunnen we ons het volgende afvragen: zijn dikke mensen minder vruchtbaar of zijn veel mensen met PCOS - dat vaak de vruchtbaarheid doet afnemen - dik? Dingen op deze manier in vraag stellen, creëert een nieuwe invalshoek.

Hetzelfde gebeurt wanneer we angst aan de vergelijking toevoegen. Als we in acht nemen dat onderzoekers een verband vaststellen tussen hoge stressniveaus en een lagere kans op zwangerschap en dat dikke mensen hun leven lang gediscrimineerd worden en bovendien ook slachtoffer zijn van geweld bij hun toegang tot het ouderschap, bestaat er dan een verband tussen ‘dik zijn en onvruchtbaarheid’ of tussen ‘angst en onvruchtbaarheid’?

Bovendien zijn er, ondanks de clichés die hierover in het collectieve onbewuste circuleren, veel dikke mensen die actief zijn. Mensen met gezonde eetgewoonten en zonder stofwisselingsstoornissen. De wetenschap noemt dit "metabolisch gezonde zwaarlijvigheid" en schat dat 30 tot 50% van de dikke mensen hieraan lijdt. Dus als lichaamsvet geen invloed heeft op deze stofwisselingsmechanismen, heeft het dan wel echt een invloed op de vruchtbaarheid?

Ik zeg niet dat deze voorbeelden het antwoord zijn op alles en ik ontken de bevindingen niet. Wat ik wel probeer te zeggen, is dat de dingen waarschijnlijk minder binair zijn dan men ons wil doen geloven. Bovendien heeft een zeer recente Amerikaanse studie aangetoond dat gewichtsverlies de vruchtbaarheid niet verbetert. Het onderzoek werd uitgevoerd op 379 zogenaamde "zwaarlijvige" mensen met onverklaarbare onvruchtbaarheid. De ene groep volgde een sportprogramma met een evenwichtig dieet, met als doel gewicht te verliezen (7% van het oorspronkelijke gewicht). De andere groep volgde een sportprogramma zonder doelstelling om gewicht te verliezen. Een aanpassing van de levensstijl leidde bij geen van beide groepen tot een verbetering van de vruchtbaarheid.

Maar net als bij Gaëlle, een dik persoon die moeite heeft om zwanger te worden, weigeren veel artsen hun patiënten door te verwijzen voor verder onderzoek en stellen ze gewichtsverlies als voorwaarde om verder te gaan. Velen van hen wordt geadviseerd om een restrictief dieet te volgen of bariatrische chirurgie te ondergaan. Velen aanvaarden deze oplossingen ook, omdat ze verteerd worden door het gevoel dat zij het probleem zijn en door het psychische leed dat hieruit voortkomt. Dat is bij Melody het geval, voor wie MBV (medisch begeleide voortplanting) de enige oplossing was om een kind te krijgen, aangezien haar partner aan mucoviscidose lijdt (98% van de mannen die aan deze ziekte lijden, zijn onvruchtbaar). "Al heel snel kreeg ik te horen dat we pas zouden beginnen met MBV als ik minstens 45 kilo was afgevallen”. In de wet staat dat MBV in Frankrijk - net als in België - toegankelijk is voor iedereen, maar in de praktijk worden (onder andere) dikke mensen bijna systematisch de toegang ontzegd. Hoewel dit dus eigenlijk illegaal is. Omdat de kwaliteit van het sperma van haar partner achteruitging, besloot Melody uiteindelijk een gastric sleeve-operatie te ondergaan, waarbij tweederde van de maag wordt verwijderd: "Ik heb nergens spijt van, maar ik ben natuurlijk wel verdrietig dat ik dit heb moeten doormaken. Het is een beslissing met zware gevolgen, maar ik wil mijn baby meer dan wat dan ook.” 

Nochtans bestaat er reeds heel wat wetenschappelijk onderzoek naar dit onderwerp en daaruit blijkt dat - naast het feit dat diëten en bariatrische chirurgie geen positieve impact hebben op de vruchtbaarheid - chirurgie, snel gewichtsverlies of opeenvolgende diëten gedurende het hele leven er zelfs voor kunnen zorgen dat de vruchtbaarheid afneemt. De slechte opname van voedingsstoffen als gevolg van een bypass- of sleeve-operatie, bevordert namelijk het ontstaan van voedingstekorten. Dit heeft negatieve effecten op de gezondheid, de vruchtbaarheid en de goede ontwikkeling van de foetus. Het is dus verre van de mirakeloplossing die men belooft. En zelfs studies die gewichtsverlies aanmoedigen - waar dit artikel het voor alle duidelijkheid niet mee eens is - wijzen erop dat als het te snel gaat, het schadelijk kan zijn voor de gezondheid. Wanneer het lichaam te weinig vet opneemt uit voeding, kunnen er ovulatiestoornissen optreden. Dus zelfs als iemand een ‘normaal gewicht’ behoudt, kan de menstruatie stoppen als die persoon te weinig vet inneemt. Door een caloriearm dieet te volgen, loop je dus eerder het risico om essentiële voedingsstoffen te ontlopen dan om je vruchtbaarheid te verbeteren. Professor Jacques Bringer, hoofd van de afdeling endocrinologie van het universitair ziekenhuis van Montpellier, stelt in deze paper dat drie dagen streng diëten al genoeg is om de menstruatiecyclus te verstoren. Is het, in de wetenschap dat we al tientallen jaren weten wat de schadelijke gevolgen van diëten (en niet alleen snelle diëten) op lange termijn kunnen zijn, nog ethisch verantwoord om ze te blijven voorschrijven? 

Tot nu toe heb ik het gehad over de periode vóór de zwangerschap, wat volgt is niet bepaald eenvoudig en had ook het onderwerp van een volledig artikel kunnen zijn. Van gewelddadige opmerkingen tot infantiliserende bespiegelingen, dikke mensen worden niet gespaard. Zo was de gynaecologe van Céline verbaasd dat haar verloofde met haar wilde trouwen. Ze voegde er nog - met een knipoog - aan toe: "Vergeet niet dat je niet voor twee hoeft te eten tijdens de zwangerschap!”. Toen Sonia zei tegen haar verloskundige dat die haar pijn deed, kreeg ze te horen “dat hij wel moest”. Hij voegde er ook nog aan toe dat hij “niks zag met al dat vet”. Ook Anaelle kreeg harde opmerkingen te verduren tijdens haar zwangerschap. "Mijn zwangerschap was een pijnlijke ervaring, er werd veel meer over mijn gewicht gepraat dan over mijn baby. Ik werd ontmenselijkt, het leek wel of men gewoon over een lichaam sprak.” Of Diane, wiens verhaal maar moeilijk te lezen is: "Mijn hele zwangerschap lang werd mij een slecht gevoel over mijn gewicht aangepraat. Men heeft mij verteld dat ik zwangerschapsdiabetes zou krijgen, terwijl dat niet zo was. Er is mij gezegd dat mijn kind zwaarlijvig zou zijn, maar dat was niet zo... Er werd mij gezegd dat ik complicaties zou krijgen, maar dat was niet zo. Uiteindelijk dwongen ze mij om de bevalling vroegtijdig in te leiden zodat de baby niet "te dik" zou zijn. En omdat de baby nog niet klaar was, werd het een spoedkeizersnede met bloedingen en ademhalingsmoeilijkheden voor de baby. Hun viespeukerij werd ons bijna fataal.”

Artsen lijken er rotsvast van overtuigd dat dikke mensen onvermijdelijk zwangerschapsdiabetes zullen krijgen. Dit komt ook in veel getuigenissen tot uiting, bijvoorbeeld in die van Anna, die momenteel zwanger is: "Toen ik de test voor zwangerschapsdiabetes deed, vroeg de vroedvrouw mij naar de resultaten. Ik zei haar dat ze negatief waren, waarop ze zei: “Weet je het zeker? Ik ben verrast! Laat eens zien?" Ik had inderdaad gelijk, maar ik durf haar nog steeds niet te zeggen dat ik me vernederd voel door haar gedrag, telkens ik haar opzoek..."

Als alle dikke mensen eraan gewend zijn dat ze minder aandacht krijgen of ontmenselijkt worden, vind ik het verbazingwekkend dat de medische wereld ons nog steeds zo vijandig gezind is. Zij schijnen te blijven vergeten dat zelfs als dikke mensen minder vruchtbaar zijn - en het doet er niet echt toe waarom - zij daarom niet minder respect verdienen. Maar omdat onze maatschappij dikheid moreel onaanvaardbaar vindt, denken veel mensen, al dan niet onbewust, dat dikke mensen het verdienen om niet zwanger te kunnen worden. Terwijl we ons bij een mager iemand zouden inleven in wat die persoon doormaakt, zegt men van dikke mensen dat het hun verdiende loon is. Ze hadden maar niet zo dik moeten zijn.

Net zoals dat bij mijn artikel over de mindere doeltreffendheid van de morning-afterpil bij dikke lichamen het geval was, heeft dit artikel niet echt een clou en maakt het slechts deel uit van mijn wens om de betrokkenen tools aan te reiken om beter te kunnen begrijpen wat hen soms overkomt. Ik hoop dat het je hoop kan geven, dat het je kan helpen om in dialoog te gaan met je artsen. Dat het je argumenten zal geven om nee te zeggen tegen het dieet dat ze je willen opleggen, en vooral dat het je de kracht zal geven om de waardigheid en de welwillendheid op te eisen die je verdient. Geen enkele verzorger heeft het recht om je te mishandelen. Nooit. Je hebt het recht om een kind te willen en om er een te krijgen. 

Volg VICE België ook op Instagram.