De Piratenpartij wil een 'digitale brandweer' tegen cyberaanvallen

De gemeenteraadsverkiezingen komen eraan en we worden geacht te stemmen. Maar ondertussen is er een cyberoorlog aan de gang en willen de bedrijven die onze data hebben ons opsluiten in een virtuele wereld. Zijn er ook gemeentepolitici die verder kijken dan een scheefliggende stoeptegel? VICE gaat in ‘Ten einde raad’ naar ze op zoek.

Er gaat van alles mis op internet, met mogelijk zeer grote gevolgen. Hele volksstammen googelen hun meest gênante kwalen om zichzelf te diagnosticeren en accepteren de voorwaarden van allerlei dubieuze apps zonder ze te lezen. Wie heeft er geen naaktfoto’s en intieme berichten gestuurd via de diensten van de beruchte gegevensverkoper Mark Zuckerberg, die ons het allerliefst zou opsluiten in een virtuele wereld? En wat gebeurt er met al die gegevens als de oorlog in Oekraïne uitmondt in een mondiale cyberoorlog? 

We leven, kortom, in een technologische dystopie, en daarbinnen lijken de gemeenteraadsverkiezingen misschien een triviaal gegeven. Bovendien hebben gemeenten al veel andere dingen die ze dringend moeten oplossen, zoals klimaatverandering en woningnood. Maar Jasmijn Boeken, die in Utrecht voor de Piratenpartij meedoet aan de gemeenteraadsverkiezingen, denkt dat de gemeente wel degelijk een rol kan spelen in het verbeteren van onze relatie tot het internet. Privacy en internetvrijheid zijn voor haar sowieso geen niche-thema’s. Integendeel: privacy is voor haar een voorwaarde voor het menselijk bestaan. “De eerste stap is dat je dat serieus gaat nemen.”

Jasmijn is geen IT-deskundige of programmeur, maar gespecialiseerd in de sociale kanten van het internet. Momenteel doet ze een PhD over cybersecurity en beleid in Den Haag en Leiden, en voor haar afstudeerscriptie van de studie Political Theory aan de Radboud Universiteit bestudeerde ze verschillende filosofische perspectieven op privacy. “Vaak wordt in beleid het liberale idee van privacy toegepast, waarbij je als mens de vrijheid hebt om keuzes te maken. Maar dat is een heel smalle opvatting van privacy. Dat zie je bijvoorbeeld bij het beleid rondom cookies: je kunt kiezen of je ze wilt, maar als je alles zou willen lezen waarmee je akkoord gaat als je ze accepteert, moet je een week vakantie opnemen. Dus eigenlijk kun je helemaal niet kiezen.” 

Volgens Jasmijn is het beter om privacy te zien als onderdeel van het menszijn. Ze haalt de Duitse filosoof Hannah Arendt aan: “Als het private zichtbaar wordt kan de mens geen mens meer zijn, zegt zij. Dat komt uit haar boek over totalitaire staten en regimes. Wat ons mens maakt is dat wij onze eigen beslissingen kunnen nemen, en autonoom kunnen denken. Als je geen privacy hebt, wordt dat weggenomen.” Ook dit illustreert ze aan de hand van een internetvoorbeeld: “Veel mensen vinden het wel prettig dat google weet waar ze naar op zoek zijn. Of dat ze een reclame voor een snack te zien krijgen nét als ze zin hebben in wat lekkers. Maar je kunt je afvragen: in hoeverre had je al zin in wat lekkers, en in hoeverre wordt je gestuurd om zin te krijgen? Ons vermogen om beslissingen te nemen wordt daardoor steeds slechter. Je moet dat vermogen trainen, maar dat doen we niet.” 

Daarnaast is privacy volgens Jasmijn ook cruciaal voor het aangaan van relaties met andere mensen. “Het gaat heel erg over vertrouwen. Je deelt iets met bepaalde mensen, maar houdt ook dingen voor jezelf. Als je het idee hebt dat je continu in de gaten wordt gehouden, denk je dat anderen je niet vertrouwen.” Ze zegt dat De Piratenpartij daarom uitgaat van vertrouwen in de medemens. “Neem de Toeslagenaffaire: alle regels die er zijn om te controleren of mensen belasting betalen, zijn gebaseerd op wantrouwen. De personen die hiervan de dupe werden, waren geselecteerd door een algoritme, en dat bleek mensen met een niet-witte huidskleur eerder te selecteren. Als er betere privacywetgeving was geweest, of betere controle op algoritmes, was het nooit gebeurd. Technologie is altijd mensenwerk, en als degene die een algoritme bouwt racistisch is, wordt het algoritme ook racistisch.” Zo vloeit uit het privacy-verhaal waar de Piratenpartij om bekend staat bijvoorbeeld ook hun plan voort om een basisinkomen in te voeren: op die manier hoeft er niet meer met algoritmes gecontroleerd te worden wie er recht heeft op welke toeslag.

Ook willen ze betere privacy-regels voor zogenaamde Smart City-projecten. “We zijn daar in principe groot voorstander van. Je hebt bijvoorbeeld slimme stoplichten die het zuurstofniveau meten en daarmee auto’s zo kunnen omleiden dat er minder luchtvervuiling in een bepaalde wijk komt. En er zijn nu al slimme vuilnisbakken die zelf doorgeven dat ze vol zitten. Maar nu zijn al die projecten uitbesteed aan commerciële bedrijven. In een gemeente als Utrecht zijn we de controle erover volledig kwijt, en er is geen centraal punt waar ze weten wat er allemaal loopt en waar de data van de inwoners terecht komt.” 

Privacy en cybersecurity zijn daarmee niet alleen filosofische thema’s, ze hebben direct invloed op de manier waarop mensen door overheden en bedrijven behandeld worden. Dat kan een kwestie van leven of dood zijn, en dat wordt alleen maar duidelijker nu er een gewelddadige oorlog woedt in Europa. Jasmijn denkt dat er in de toekomst meer hacks en cyberaanvallen gaan komen, en dat de overheid er goed aan doet om hier op in te spelen. Ze stelt daarom een “digitale brandweer” voor. “De slachtoffers van dit soort hacks zullen vooral vallen onder het midden- en kleinbedrijf. In Utrecht zitten veel van dat soort bedrijven en we vinden dat de gemeente hen zou moeten helpen met hun cybersecurity. Een verzekering betalen is voor een klein bedrijf vaak niet te doen. Zo’n digitale brandweer zou helpen bij de preventie van hacks, en als er wat fout gaat meteen in actie komen.” 

De Piratenpartij is alweer twaalf jaar actief in Nederland en doet vanaf 2017 mee aan alle verkiezingen. Toch haalden ze vooralsnog alleen een zetel in Waterschap Amstel, Gooi en Vecht, die ze ook nog eens delen met De Groenen. “Internationaal gezien zijn we wel de partij met de meeste zetels in verschillende landen,” nuanceert Jasmijn hun bescheiden electorale succes. Toch erkent ze dat het moeilijk is om met hun vernieuwende visie voet aan de grond te krijgen in de Nederlandse politiek, met name de lokale. “Cyber is niet echt een thema. Als we zetels krijgen in Utrecht zullen we waarschijnlijk tachtig procent van de tijd over dingen als de hondenbelasting praten. Dat vindt iedereen echt belangrijk. Veel partijen zien cyber als een probleempje voor IT.” Daarnaast vinden veel conservatieve partijen het bezwaarlijk dat hun plannen geld kosten, terwijl ze nu door de markt worden opgelost. “Die digitale brandweer bijvoorbeeld, daarmee maak je een dienst publiek. Maar die hacks zijn niet het probleem van één bedrijf, het is een maatschappelijk probleem.”