Sekstapes, rellen en corruptie: het gaat niet echt lekker in Turkije

Na een reeks onthullingen over corruptie binnen de Turkse regering, maanden van demonstraties door het hele land en een ronduit slecht jaar voor premier Erdogan, vonden in het hart van Istanbul vorig weekend weer gewelddadige confrontaties plaats tussen de politie en demonstranten. In de met kerstlichtjes versierde straten van Istanbul stak de menigte demonstranten vuurwerk af en brak ze de straat open om de stoeptegels als geïmproviseerd geschut te gebruiken. De politie reageerde op een manier die inmiddels bijna standaard is geworden: met traangas, waterkanonnen en plastic kogels. Intussen zochten de toeristen onderdak in bars en cafés en vroegen zich af wat er in godsnaam aan de hand was.

Ook Turkse burgers vragen zich af wat er in godsnaam aan de hand is. In een week tijd zijn drie ministers afgetreden omdat hun zoons betrokken waren bij een groot corruptieschandaal, tientallen politiechefs zijn onder verdachte omstandigheden uit hun ambt gezet en een sekstape met naar verluidt vicepremier Numan Kurtulmuş in de hoofdrol is gelekt op YouTube. Ik vroeg aan Yanki, een veteraan van de Gezi Park-beweging en een kritische waarnemer van de Turkse politiek, of hij mij uit kon leggen waar deze smerige toestanden nou eigenlijk over gaan. “Dit is nog nooit eerder gebeurd in Turkije,” vertelde hij. “Er was altijd een soort gordijn waar je niet doorheen kon kijken, maar die is nu weg. Voor de eerste keer. In de afgelopen twee jaar heeft de Cemaat zichzelf verraden.”

De Cemaat is een geheim netwerk binnen Turkije dat ook wel bekend staat als de Gülenbeweging. De aanhangers volgen de leer van Fethullah Gülen, een Turkse imam die sinds eind jaren negentig in zelf opgelegd ballingschap in Pennsylvania leeft. Hoewel het niet een officiële organisatie betreft, runt de Cemaat honderden privéscholen door heel Turkije, haalt het jaarlijks miljoenen euro’s op onder volgers en er wordt gedacht dat het leden heeft in de hoogste kringen van de politie, rechterlijke macht en de overheid. De meeste Turken geloven dat leden van de Cemaat de corruptie aan het licht hebben gebracht en de sekstape hebben gelekt. Alle door Erdongans regering ontslagen politiechefs zouden ook lid van de beweging zijn. De schadelijkste onthulling van de week was misschien nog wel het nieuws dat er ook een arrestatiebevel was uitgevaardigd tegen Erdogans zoon, maar dat de vers geïnstalleerde politiechefs het bevel weigerden uit te voeren.

“Beeld je in dat de Turkse staat een Russische matroesjkapop is,” zei Yanki. “Er bestaan groepen binnenin groepen en de Cemaat is de kleinste pop.” Hoewel Erdogan zelf de Cemaat niet beschuldigt van zijn tegenslagen van de afgelopen tijd, heeft hij gezworen om zijn tegenstanders de kop in te drukken.

Dit komt allemaal als een verassing omdat Erdogan de Cemaat altijd tot zijn bondgenoot kon rekenen. De organisatie wil net als hij dat Turkije meer het islamitische pad op slaat en is ook tegen de langlopende invloed van het leger op de regering. Het was Erdogan zelf die bewust veel leden van de Cemaat op hooggeplaatste posities binnen zijn overheidsapparaat heeft geplaatst. Maar afgelopen maand kondigde de overheid plannen aan om veel scholen van de Cemaat te sluiten – een van de grootste inkomstenbronnen van de organisatie.

Yanki zegt dat de eerste spanningen tussen de AKP en de Cemaat rond 2008 begonnen, toen de overheid geheime besprekingen voerde met de PKK. De Cemaat verzette zich hevig tegen deze gesprekken. Yanki claimt dat ze tot nu hebben gewacht met hun coup, om zo handig gebruik te kunnen maken van de klap die Erdogan heeft opgelopen door de protesten op het Taksimplein. “Het Taksimplein laat Erdogan zwak lijken”, zegt Yanki. “Het leek ineens alsof hij de staat en zijn volk niet meer onder controle heeft.”

Deze interne coup – als het dat is – kan misschien zelfs leiden tot dat waar Turkse straatdemonstranten nog niet in zijn geslaagd: de val van de regering en het einde van Erdogans bestuur. Nu de premier zo kwetsbaar lijkt, zijn de demonstranten half december opnieuw de straat opgegaan met een serie kleinschalige demonstraties. Maar de protesten van vrijdag werden aangekondigd als het grote evenement.

Aanvankelijk was het plan om te protesteren op het Taksimplein, het symbolische hart van de Gezi Park-protestbeweging. Maar de politie had andere plannen. Van ’s avonds tot aan de vroege ochtend bewogen de frontlinie van het protest en de politie heen en weer over Istiklal, een bekende winkelstraat in Istanbul. Na uren touwtrekken leek een groot deel van de straat meer op een steegje in een van de mindere wijken van Istanbul dan de belangrijkste winkelstraat van de stad.

“Overal dieven” leest een graffititekst op een van de winkelluiken. De demonstatie van vrijdag richtte zich op het corruptieschandaal. Er zijn beschuldigingen over enorme illegale gouddeals met Iran, en die beschuldigingen zijn niet minder geworden sinds de politie in het huis van Suleyman Slan – de CEO van de Turkse staatsbank Halk Bank – drie miljoen euro in schoenendozen verstopt vond. Hij wordt ervan verdacht steekpenningen te hebben betaald aan Erdogans politieke bondgenoten om zo de weg vrij te maken voor de deals.

Hoewel de demonstranten zich wel scharen achter de beschuldigingen van de Cemaat, zijn ze in geen enkel opzicht aanhangers van de organisatie. “We zijn een beetje bang dat het misschien lijkt alsof we met de Cemaat samenspannen,” zegt Nazli, een zevenentwintig jarige student die deelnam aan het protest. “We willen iets heel anders: we willen dat het Turkse volk de macht krijgt. De strijd tussen AKP en Cemaat is gewoon een strijd tussen twee machthebbers.”

De gebeurtenissen op het Taksimplein lieten Erdogan wankelen. Nu heeft hij ook nog met een corruptieschandaal te maken, wat meer op een coup van binnenuit lijkt en nieuwe demonstraties uitlokt. Deze boze jongeren zijn niet tevreden tot hij weg is.