Sienezen slaan elkaar met gedroogde stierenpenissen terwijl hun stad instort

“De wereld die je bent binnengestapt, is een moeilijke om te verkennen en begrijpen,” waarschuwt Alarico Rossi ons tijdens onze eerste nacht in Siena. “Hier vrezen we alles.” Dit soort signalen komen we vaker tegen in de kleine Toscaanse stad, die een lange geschiedenis met zich meedraagt. Vooral de strijd tegen Florentijnse overheersing en voor republikeinse autonomie is een centraal thema.

Alarico is een journalist die gespecialiseerd is in de Palio – een spectaculaire, anderhalve minuut durende paardenrace om het Piazzo del Campo heen, die twee keer per jaar gehouden wordt. De jockeys rijden zonder zadel en worden ondertussen aangemoedigd om elkaar te slaan met gedroogde stierenpenissen. Op de race volgt meestal een rituele publieke vechtpartij. De Palio is meer dan een middeleeuws schouwspel voor toeristen; het is een uiting van de unieke Sienese levenswijze.

“Het is niet voor toeristen, het is voor de stad,” dringt Michele Pinassi aan. Hij is een nieuw lid van de gemeenteraad, die bij Beppe Grillo’s Vijfsterrenbeweging hoort. “Het is hét evenement dat een Sienese politicus echt niet mag missen.” Een lokale journalist licht toe: “Als je een politicus bent en je bekritiseert de Palio, dan ben je politiek gezien dood. En fysiek gezien ook wel eigenlijk.”

We zijn in Siena om de Palio van 16 augustus te bekijken, die gehouden wordt ter ere van de Maagd Maria. Tijdens de vier dagen voor de race heerst er complete Palio-manie in de stad. De meest toegewijde fans zijn er trouwens het hele jaar door geobsedeerd. Siena’s historische centrum is verdeeld in zeventien “contrade” (districten), die elk een eigen bestuur, club, kerk, symbolen, grond en bezit hebben. De contrade zien zichzelf als mini-republieken en gaan onderling diplomatieke relaties aan, waaronder het aantrekken van bondgenoten en het uitdagen van rivalen.

“Wat vind je van “Toren”, jullie rivaliserende contrada?” vroeg ik aan een man van de Golf-contrada. “Van kind af aan wordt ons geleerd dat leden van Toren slechte mensen zijn. We werken dan wel het hele jaar door met ze samen, trouwen met ze en zijn vrienden met ze, maar tijdens de vier dagen Palio zijn we vijanden.”

Ik vraag de man wat het contrada-lidmaatschap voor hem betekent. “We zijn gedoopt in de contrada, we hangen rond in het clubhuis van de contrada, we zijn samen op straat opgegroeid,” antwoordt hij. “De contrada is onze familie,” voegt een vriend toe.

Leden van de Schelp-contrada in vol ornaat.

"Contradaioli" (leden van een contrada) noemen de Palio een “manier om spanningen te uiten”, die zich gedurende de rest van het jaar hebben opgebouwd. En de Sienezen hebben zeker veel redenen om gespannen te zijn.

Eeuwenlang is Siena politiek en economisch afhankelijk geweest van “Babbo Monte” (Pappa Monte) – de Monte de Paschi (MPS) bank die de op twee na grootste bank van Italië is en wordt beschouwd als de oudste bank ter wereld. MPS is de grootste werkgever in de stad en financiert daarnaast doormiddel van een liefdadigheidsstichting, die ook de grootste aandeelhouder van de bank is, de infrastructuur, de diensten en het culturele leven in Siena.

“Wolvin”-contradaioli betuigen hun respect aan “Babbo Monte”, voor het hoofdkwartier van MPS in Siena.

“Er zijn drie soorten mensen in Siena,” zegt Pinassi. “Diegenen die voor de bank werken, diegenen die voor de bank willen werken en diegenen die voor de bank gewerkt hebben.” Siena is kortgezegd een “bankstad”. Een aantal slechte deals, schandalen en de globale financiële crisis hebben er nu echter voor gezorgd dat het voortbestaan van de bank van een staatsingreep afhangt. Het kan dus zo gebeuren dat de bankstad zijn bank verliest.

Maandag verzamelden de contradaioli zich op het plein voor de verloting van de paarden. Ze zijn alleen gefocust op het krijgen van een winnaar. De uitblinkers van dit jaar zijn “Lo Specialista” (de Specialist) en “Morosita Prima” (Misdadiger Nummer Een). Iedereen houdt zijn adem in terwijl de burgemeester begint met de willekeurige trekking. De “Wolvin”-contrada heeft Lo Specialista gekregen waardoor de bewoners van de Golf-contrada zichtbaar nerveus worden.

De avond ervoor, na een gemeenschappelijk diner op de stenen straten van de contrada, riep een select groepje Golf-leden doormiddel van geheime rituelen de kracht van “zwarte magie” op, om het geluk aan hun zijde te krijgen. Wat ze ook deden, het werkte—ze hebben Morosita Prima gekregen. Een golf van mensen schiet naar voren om de kampioen op te halen. “Non e possible!” roept een uitzinnige oude Golf-vrouw. “Non e possible!”

Magie is niet de enige Palio-activiteit die achter gesloten deuren plaatsvindt. Partiti—afspraken die jockeys en contrade onderling maken om de uitslag van de race te beïnvloeden—zorgen ervoor dat grote sommen geld van eigenaar verwisselen, waardoor er ook financieel gezien erg veel op het spel staat. De partiti zorgen er trouwens niet voor dat de Palio een “doorlopend vals spel is”, zoals een Engelse toeschouwer opmerkte in 1904. Palio test niet alleen wie het best kan paardrijden, maar ook wie de beste diplomaten en staatsmannen zijn.

De Sienese politiek is ook een wereld van partiti, en hier begint het problematisch te worden. De contrade doen zich als a-politiek voor, maar dat is een “façade”, vertelt Pinassi ons. “Natuurlijk” zijn de contrade politiek actief, ze doen dat alleen “in hun achtertuin”. Uit deze “achtertuin” leidt echter een schaduwachtig pad dat tot ver buiten de contrade reikt. Aspirant-politici maken gebruik van de contrade om carrière te maken binnen de gemeentelijke politiek. Een goed geïnformeerde bron vertelde me dat zelfs de bank probeert de steun van leiders van de contrade te krijgen, door hen promotie te geven en schulden kwijt te schelden.

De bank is zelf ook nauw verbonden met de politieke elite van Siena. De directeuren van de stichting zijn eigenlijk gewoon benoemde politici, die de winst zo distribueren dat bepaalde politieke partijen hun machtszetel kunnen behouden.

Raffaele Ascheri is een van de voornaamste critici van het systeem. Hij noemt zichzelf “de Ketter van Siena” en schrijft Siena’s meest beruchte blog, die specifiek gericht is op het bekritiseren van het centrum-linkse etablissement. Hij houdt zich niet in. Een van zijn favoriete doelwitten is Guiseppe Mussari, die binnenkort voor de rechtbank zal verschijnen vanwege vermeende misdaden die hij beging toen hij tussen 2006 en 2012 directeur van de bank was. Ascheri legt uit dat Mussari als bankier compleet “onbekwaam” was, maar: “Hij begreep wel iets heel belangrijks in de Sieneze politiek: het belang van publiekelijk goedkeuren, dat je krijgt doormiddel van het voldoen aan oppervlakkige behoeften en daarmee afleiding van wat echt belangrijk is.”

Een diabolisch figuur kijkt neer vanaf een 14e-eeuwse fresco die “slecht bestuur” afbeeldt, in Siena’s stadshuis.

Het voldoen aan oppervlakkige behoeften deed de bank door banen te creëren. Het aantal werknemers breidde zich razendsnel uit, van 25.000 in 2005 naar 35.000 in 2006. De afleiding kwam in meer gevarieerde vormen. Het door MPS gesponsorde basketbalteam heeft het afgelopen decennium acht keer de nationale competitie gewonnen, terwijl het door MPS gesponsorde voetbalteam naar de Serie A promoveerde, nadat ze decennialang in de lagere competities van Italië speelden. Dan is er natuurlijk ook nog Palio, dat deels door de bank gefinancierd wordt.

Deze strategie werkte een tijdje, maar het geld is op. Op economisch vlak voelen de inwoners van Siena de gevolgen van de crisis nog niet. Maar dat komt nog wel, wanneer gemeentelijke en provinciale budgetten geschrapt worden. Politiek gezien is er veel aan het veranderen. De zittende partij is onderling verdeeld en wordt steeds kleiner, de gemeenteraad zit met een vastgelopen budget en een weg uit de crisis is nergens te vinden.

Sommige mensen zien het schandaal op een positieve manier. Siena is van de “doping” af, vertelt antropoloog Fabio Mugnaini ons. “De gigantische sommen geld hebben de lokale hiërarchieën vergiftigd, en hebben vleierij beloond.” Het “Palio-systeem” zal nu op een “strak dieet” moeten, waardoor teruggekeerd moet worden naar bescheidenere tijden, vervolgt hij: “Minder glamour en meer menselijkheid, minder spektakel en meer ritueel.”

Maar er is ook het risico dat Siena afhankelijk wordt van toerisme, als er straks geen bank en dus werk meer is. Gemeenteraadslid Laura Vigni is bang dat Siena een “dood museum” of een “Disneyland” wordt. Decennialang heeft Siena een fragiele relatie met de buitenwereld gehad, door de meest kosmopolitische branches—toerisme en financiën—slechts te gebruiken om hun privé-tradities te bekostigen. De val van Monti dei Paschi breekt hun gesloten wereld misschien voor altijd open.

Maar de contrade blijven levendig en opgewekt. Jonge Golf-leden leren enthousiast de liederen die ze tegen de Toren-kinderen kunnen gebruiken, en tieners vinden nieuwe manieren om de trots voor hun contrada uit te drukken.

Tatoeages en oranje geverfd haar passen goed bij de traditionele das van twee contradaioli van de “Neushoorn”.

Voor nu gaat het feest nog gewoon door. De Golf-leden hebben er alle vertrouwen in dat de stad van hun zal zijn en hun hele contrada pakt goed uit voor het pre-Palio diner. Jockey Tita zit op Morosita Prima en samen hebben ze uitstekende voorrondes gereden, dus wie kan ze nu nog tegenhouden?

Niemand, zo blijkt. Na zeven uur te hebben gewacht op de Campo, terwijl we onze plaats stevig bewaken, begint de Palio bijna. Na een paar zenuwslopende vertragingen gaat de race dan eindelijk van start. Wolvin is aan kop, maar Golf neemt de leiding over in de verraderlijke San Martino-bocht en finisht als eerst, gevolgd door een paard zonder jockey en Toren als verassende derde.

Het winnende paar begeleidt de groep voor de race.

Terwijl het publiek door het kanon verdoofd wordt, komen er opeens van alle kanten Golf-leden toegestroomd. Ze stormen de baan op om bij het paard te zijn. Die nacht is het in de hele Golf-contrada een bruisend feest. In de kerk van de contrada zijn twee kerkbanken strategisch om een hoop paardenpoep gezet. Tijdens zijn zegening voor de race heeft Morasita Prima twee keer in de kerk gepoept, vertelt een trotse Golf-vrouw. “Twee keer!” Inderdaad een erg goed voorteken.

Terwijl jubelende Golf-leden nog een zegerondje door de stad maken en de straten van de contrada gevuld zijn met dronken mensen, kan je het niet laten om mee te leven met een 24 jaar oud Golf-lid dat nu in Milaan aan het werken is: “Ik zal altijd terugkomen voor de Palio.”

Ik wil Katrina Zaat bedanken voor haar hulp bij de vertalingen, en Alarico Rossi omdat hij een lopende Palio-encyclopedie is.