Ontmoetingen met mensen die buiten de grenzen van genderbinariteit breken

Ik ben een cisgender man en heb nooit getwijfeld aan het gender dat mij bij mijn geboorte werd toegewezen. Wat ik wel altijd gedaan heb, is de definitie van mannelijkheid ter discussie stellen, en daar ben ik zelf ook in moeten evolueren. Ik voldoe niet aan het archetype van mannelijkheid en dat is voor andere mensen genoeg reden om een heleboel dingen te veronderstellen. Wat is het aan mijn lichaam, mijn gebaren, mijn manier van spreken of kleden, dat als signaal werkt voor mensen om mij buiten de heteronormativiteit te plaatsen? En waarom? In vraag stellen wat gender ons oplegt, werd voor mij al snel een noodzaak, een middel voor emancipatie.

Sinds kort wil ik mensen ontmoeten die de traditionele genderbinariteit overstijgen en weigeren om zich in een hokje te laten plaatsen. Wanneer dit onderwerp wordt aangehaald, worden we vaak geconfronteerd met onbegrip of minachting. De spanning tussen zij die verandering omarmen

en zij die zich vastklampen aan het verleden is reëel. Deconstructie is eng. Ongetwijfeld omdat het een verlies van referentiepunten met zich meebrengt. Toch lijkt dit verlies noodzakelijk, als we weten dat het vectoren zijn van uitsluiting en discriminatie.

Om hun dagelijkse leven te documenteren en hun ervaringen beter te begrijpen, volgde ik een paar maanden lang vijf mensen die ervaren hoe het is om genderkwesties binnen hun eigen identiteit te verkennen. 

Mei 2021. Ik ontmoet Nina in Luik. Ze organiseert vandaag een alternatieve en inclusieve Pride. Nina heeft lange blonde haren, draagt een lederen perfecto en lichte lippenstift. Naast haar staat een "destroy the cistem" teken. Terwijl ze haar speech herleest, steekt ze een sigaret op. Een paar maanden geleden besloot Nina haar genderidentiteit bekend te maken. Over een paar dagen begint ze met haar hormonale transitie. Dit is een grote stap voor haar. Ze vertelt me dat ze binnenkort ook haar identiteitskaart zal laten veranderen. Volgens haar zal dat het eenvoudiger maken in de ogen van anderen en van onze maatschappij in het dagelijkse leven. Toch is de realiteit nog veel complexer. “Ik heb stappen ondernomen om door de staat als vrouw erkend te worden, wat de enige optie is in België," legt Nina uit. “Maar ik voel me geen vrouw of een man, ik voel me veel meer dan dat.”

Het is 14 uur, het regent en de mensen beginnen toe te stromen. De muziek begint. Rain on Me past perfect bij de sfeer. De lichamen komen stilaan los. De meesten zijn nog jong. “Als ik die nieuwe generatie zie, krijg ik hoop.” fluistert Nina me toe. 

Na wat dansen op een paar hits, stopt Nina de muziek en klimt ze op een bank. Ze neemt een microfoon en zegt: "De trans gemeenschap wordt vandaag nog altijd opzij geschoven, genegeerd of slecht vertegenwoordigd. Door dit gebrek aan zichtbaarheid dacht ik altijd dat ik voor mijn 25ste zou sterven. Om die reden dacht ik heel mijn leven dat niemand van mij zou houden, dat ik degoutant was, dat ik niks verdiende. Het is omwille van deze representaties dat de mensen die naar ons verlangen zich verbergen en zich schamen. Soms schamen ze zich zo hard dat ze ons vermoorden.” Dit zijn niet zomaar woorden, maar dagelijkse  realiteiten. “Beledigd worden op straat overkomt me elke dag.”, vertelt ze. “Een automobilist die naast me reed opende het raam en spuwde in mijn richting, gewoon omdat ik ben wie ik ben. Dat begrijp ik niet. Dat is gewoon pure haat.” 

De regen houdt niemand tegen om verder te feesten. Nina danst en wordt omringd door mensen die ze graag ziet. Naast het feit dat ze opkomt voor de rechten van LGBTQIA+ personen, komt ze ook op voor mensen die met HIV leven. Dit is noch haar eerste, noch haar laatste strijd. 

Juni 2021. De zon schijnt als ik aanklop bij een hoge houten deur in het Brusselse Elsene. Achter die deur schuilt een grote binnenplaats waar een witte Volvo met een roze laken eroverheen geparkeerd staat. Verschillende mensen drinken bier. Camille treedt hier op met het collectief Not Allowed - Glitter's time, waarvan hij deel uitmaakt. Camille doet van alles: hij is slammer, dichter, performer en tekenaar. 

Backstage bedekt Camille zijn gezicht met foundation, accentueert hij zijn ogen en zet hij een vederen pruik op. Hij jongleert met verschillende projecten, die altijd verband houden met zijn artistieke expressies. Werken in een institutioneel kader is voor Camillie niet evident — vooral niet na een slechte ervaring in een socio-culturele organisatie. "Het is niet gemakkelijk voor iemand zoals ik om te werken op kantoor.” Na twee jaar voor de Wikipedia van transness gespeeld te hebben en voortdurend geconfronteerd te worden met opmerkingen en gewelddadige grappen, belandde hij in een burn-out. "We leven in een wereld waarin mensen gedwongen worden om in bepaalde hokjes te passen. Pas als je past, word je gevalideerd als beloning.", vat Camille het samen. 

De show van vandaag is zonder compromissen. "Vroeger hield ik er rekening mee dat mensen mij niet konden accepteren. Ik moest mezelf volledig doorgronden om daar doorheen te komen. Nu sluiten we geen compromissen meer over de manier waarop we dingen willen zeggen." 

Backstage is de druk er voor iedereen af, ik feliciteer Camille. Zijn optreden maakt spanningen los en laat ook zijn persoonlijke gevoelens zien. Opgroeien zonder jezelf te vinden op het gender spectrum, is een verwarrend proces. Het kost tijd om erdoorheen te komen, maar Camille omringt zich nu met de juiste mensen.

Juli 2021. Op het Moricharplein in Sint-Gillis discussiëren skaters tussen het gekletter van de planken door. Marie is daar met hun zoon. Die trekt hun rollerskates aan terwijl hun zoon op zijn fiets kruipt. Marie zet wat kegels op om erlangs te kunnen zigzaggen en probeert wat trucjes in de bochten. Hun zoon vlamt tegelijkertijd over het plein en toont fier hoe goed hij al kan slippen. Na een paar slaloms vergezelt Marie mij op de bank. We beginnen te praten over ouderschap en de verwachtingen en angsten die daarmee gepaard gaan: "Het moment waarop ik mijn zoon kreeg is voor mij een keerpunt geweest. Ik heb me nooit goed gevoeld over het feit dat ik een vrouw was. Door een kind te dragen, te baren en borstvoeding te geven, dacht ik dat ik goed bezig was. Ik had het ultieme vrouwelijke ding gedaan. Ik dacht dat ik eindelijk vrij zou zijn, maar er zijn veel verplichtingen die bij het moederschap komen kijken. Het bracht ook een heel proces op gang in verband met mijn genderidentiteit. Non-binariteit is volkomen mindblowing omdat gender wordt ervaren als een spectrum waarop het mogelijk is om een positie in te nemen die kan evolueren naar gelang iemands gevoelens en leven. Mensen staan daar compleet versteld van."

Het is middag, het is warm en Marie's zoon vraagt of hij zijn shirt mag uittrekken. "Nee, als de meisjes niet zonder shirt in de stad mogen rondlopen, dan mag jij dat ook niet", legt Marie uit. Dit soort gesprekken zijn hem niet vreemd; hij is een open, nieuwsgierige en geïnformeerde kleine kerel. Zijn ouder probeert hem zoveel mogelijk tools aan te reiken om buiten het normatieve kader op verkenning te kunnen gaan en op te groeien. 

Maar dat is niet altijd gemakkelijk, vooral niet als je je bedenkt dat hij de helft van zijn tijd op school doorbrengt: "Het is duidelijk dat de school van mijn zoon voor mij een van de meest gewelddadige plaatsen is. Ik ben erin geslaagd om een beschermende bubbel op te bouwen met zorgzame mensen die ik zelf heb uitgekozen. De school is echt de plek waar de norm wordt geconstrueerd. Mijn zoon is helemaal oké met non-binariteit, trans identiteiten en genderneutrale voornaamwoorden, hij is vrij om zich te kleden en dingen te ontdekken zoals hij dat zelf wilt. Maar ik had eens een discussie met andere moeders die me vroegen of ik hem niet "dwong om van jurken te houden" met al mijn “gendergedoe”. Het was heel aanvallend. Hoe deden trans mensen, homo's en lesbiennes dit dan? We zijn ons hele leven gedwongen tot heteronormativiteit en toch zijn we niet hetero.” Zodra ‘Het Gezin’ in het spel komt, komt de normering met nog meer kracht de kop opsteken.

September 2021. Ik ontmoet Juriji bij haar thuis. De eerste keer dat ik haar ontmoette was drie jaar geleden, tijdens Bénédiction. Sindsdien zijn er dingen veranderd voor haar. Juriji treedt regelmatig op in het Parijse cabaret Madame Arthur en is aan haar transitie begonnen: "Ik had veel moeite om het lichaam waarin ik zit te accepteren. Maar naarmate de tijd verstreek, ben ik er meer mee vertrouwd geraakt en nu houd ik er voornamelijk van.” 

Een metro rijdt door een ondergrondse tunnel en de muren trillen zachtjes terwijl we in de keuken gaan zitten. Juriji woont in het centrum van Brussel. Ik vraag haar hoe zij omgaat met deze dagelijkse confrontatie op openbare plaatsen.

“Door mijn transitie komt het minder vaak voor dat ik gemisgenderd wordt," zegt ze. “Voordien had ik te maken met allerlei respectloze opmerkingen en acties: mensen achtervolgden mij, beledigden mij, spuwden op mij. Daarom ben ik overgeschakeld naar de fiets, op het openbaar vervoer kan je heel gewelddadige confrontaties meemaken. Het ergste is dat het lijkt alsof alles erop is toegestaan.”

De deurbel gaat, een bezorger brengt een pakje dat bovenop een stapel andere dozen in de keuken belandt. Juriji is duizend dingen tegelijkertijd aan het voorbereiden. Queer zijn is heel hip geworden, zelfs begeerd, alsof het een noodzaak is om het vakje "diversiteit" af te vinken. Zonder te klagen over deze nieuwe representatie, is het goed om er voorzichtig mee om te gaan: "Wat nogal paradoxaal is, is dat trans- of non-binaire mensen altijd al bestaan hebben als je terugkijkt op de geschiedenis van de mens. Er zijn overal heel interessante genderverhoudingen, je moet je gewoon goed informeren. Uiteindelijk is het de westerse wereld die heel erg binair is. Het is grappig om dit plots te willen ontdekken terwijl het er altijd al was.

Juriji opent een pakje in de keuken en haalt er een zwarte latex outfit uit. Het is suggestief. Het is alles waar ze van houdt. Op het toneel is ze een mooie vrouw, een femme fatale; een personage dat ze cultiveert en gebruikt om zichzelf te ontdekken. 

Oktober 2021. Ik ga naar het Homografia festival, een queer evenement dat niet-normatieve voorstellingen in de spotlight plaatst. Ik ben hier om Jhaya te zien, een non-binaire danser. Telkens wanneer ik haar zag, was Jhaya flamboyant: kleurrijke outfits, make-up, glimmende juwelen en blauwe lippenstift als een persoonlijk handelsmerk. Maar dit mooie uiterlijk kan haar ook in gevaar brengen: "Ik ben al omsingeld en beledigd geweest. Er hebben zelfs kinderen in een park eens stenen naar mij gegooid. Maar Jhaya houdt zich niet in: ze kleedt en maquilleert zich zoals zij dat wil.

Jhaya werkt voornamelijk rond het lichaam: wat het ons kan vertellen, wat we erin lezen als mannelijk of vrouwelijk en hoe het geslacht dat we toegewezen krijgen de manier waarop we bewegen kan beïnvloeden: "Ik probeer mensen te doen nadenken over het feit dat een houding kan veranderen. Het lichaam is iets dat je kunt vormen. Toen ik een tiener was, werd ik vaak geconfronteerd met dingen die ik niet mocht doen omdat ik als man werd beschouwd. Toen ik uit de kast kwam als een non-binair persoon, begon ik me meer op mijn gemak te voelen in mijn lichaam. Ik begon make-up te dragen, veranderde mijn garderobe. Ik voelde me er beter door en het had een grote invloed op de manier waarop mensen naar mij keken. Na jaren van depressie, kon ik eindelijk zeggen dat ik gelukkig was. Ik hoefde niet langer de persoon te verbergen die ik wilde zijn.”

De lichten dimmen en Jhaya stapt - bedekt met een laken - het podium op. Hun lichaam wordt al snel onthuld: hun spieren zijn prominent en worden benadrukt door kanten ondergoed. Hun druipt van het zweet. Het is een feest van fluïditeit waarin de handen draaien, de houding imposant is en het vallen op de grond precies getimed is. Jhaya maakt deel uit van de ballroom scene, wat intussen een heel belangrijk deel van hun leven is geworden. "Ik heb me vaak alleen gevoeld, omringd door hetero's die mijn strijd bagatelliseerden. Toen ik de wereld van ballroom ontdekte, had ik het gevoel dat mijn ene wereld instortte terwijl de andere in zicht kwam. Ik besefte dat ik niet alleen was. We vormen een internationale gemeenschap. Toen ik jong was, zag ik geen toekomst voor mezelf, ik was depressief en ging elk weekend uit. Ballroom ontdekken heeft mijn leven veranderd.”

Volg VICE België ook op Instagram.