Herontdekte foto’s van Gaza die een minder bekende kant van de geschiedenis laten zien

Dit is een onbewerkt artikel dat voor het eerst werd gepubliceerd in 2021. Vanwege de historische waarde van de foto’s, publiceren we het nu opnieuw.

In Palestina zit al meer dan 1700 jaar een kleine Armeense gemeenschap. In de vierde eeuw vestigden christelijke Armenen zich in Jeruzalem, nadat ze er ook al voor hun pelgrimstochten waren geweest. Na een tijdje vormden ze een eigen buurt, die nog altijd bekendstaat als de Armeense wijk. Deze gemeenschap werd alleen nog maar groter na de Armeense Genocide tussen 1915 en 1923, waarbij naar schatting tussen de 1 en 1,5 miljoen Armenen vermoord werden door het Ottomaanse Rijk.

Kegham Djeghalian, een fotograaf die tijdens de genocide vanuit Armenië naar Jeruzalem was gevlucht, verhuisde in de jaren veertig naar Gaza – wat toen nog een rustige, Palestijnse stad aan de Middellandse Zee was. Tachtig jaar en veel oorlogsgeweld later is Gaza uitgegroeid tot een van de minst bewoonbare plekken op aarde. De meeste inwoners hebben geen werk en beperkt toegang tot water, elektriciteit, voedsel of medicijnen. En ze kunnen geen kant op.

Maar voordat dit alles kon gebeuren – ruim voordat Hamas de macht overnam en voordat de staat Israël überhaupt bestond – zag de stad er totaal anders uit. Djeghalian legde vast hoe anders precies, en zijn foto’s werden onlangs teruggevonden door zijn nu 36-jarige kleinzoon Kegham Djeghalian junior, in wat oude dozen in het huis van zijn vader. Djeghalian junior woont in Frankrijk en is artdirector, visueel kunstenaar en modestylist.

Veertig jaar na zijn dood is het werk van grootvader Djeghalian nu te zien bij Access, een kunstruimte in Caïro, de stad waar een deel van zijn familie naartoe vluchtte tijdens de Zesdaagse Oorlog in 1967. Zelf besloot hij echter achter te blijven in Gaza. Zijn foto’s laten zien hoe zorgeloos het leven er tussen de jaren veertig en zeventig uitzag in Gaza. Alle jaartallen zijn bewust weggehaald, om een versie van Gaza te laten zien waarin “de tijd stilstaat,” zoals Djeghalian junior het formuleert.

Ik sprak met hem af bij de tentoonstelling, waar we het hadden over zijn familiegeschiedenis, wat de foto’s persoonlijk voor hem betekenen en hoe hij tegen zijn opa aankijkt. 

VICE: Hoi Kegham. Wat betekent deze tentoonstelling voor jou persoonlijk?
Kegham Djeghalian: Het is heel speciaal voor me, bijna therapeutisch. Toen ik deze oude foto’s vond, voelde ik me net als een archeoloog die een historische ontdekking had gedaan. Ik besefte nog niet hoe belangrijk deze beelden waren, maar ik wist wel dat ze iets speciaals hadden.

Ik was erg nieuwsgierig naar mijn grootvader. Ik heb mijn passie voor fotografie van hem geërfd en daarom ben ik zo op zoek gegaan naar materiaal van hem. Ik vond de dozen in 2018 en nu probeer ik ook de rest van zijn archief te vinden, dat nog in Gaza ligt. Het zou mooi zijn als ik dat kan combineren met wat ik nu al heb.

Hoe kijk je aan tegen je opa?
Ik heb hem nooit ontmoet. Hij bleef in Gaza wonen en overleed aan het begin van de jaren tachtig. Afgezien van onze gedeelde passie had ik hem ook graag ontmoet vanwege de manier waarop iedereen in Gaza reageerde als ik zei dat ik zijn kleinzoon was. Hij heeft de eerste fotostudio van de stad opgezet en als je zijn naam noemt, roept dat bij oudere mensen nog steeds veel emoties op.

Mijn vader had nooit iets over de dozen gezegd, want hij was ze vergeten. Dat ik ze vond heeft mijn leven veranderd: ik ben me bewuster geworden van mijn familie en begrijp beter waar ik vandaan kom. Deze foto’s zijn vooral een manier om iets terug te geven aan Gaza – de stad verdient het dat ook de andere kant van het verhaal wordt verteld.

Wat hebben de foto’s je over je opa geleerd?
Eigenlijk roepen ze meer vragen op dan dat ze vragen beantwoorden. Ik vraag me bijvoorbeeld af waarom een Armeense immigrant besluit om zich in Gaza te vestigen en niet in Jeruzalem. En waarom een man die amper Arabisch sprak zoveel vertrouwen en liefde van de mensen heeft gekregen.

Mijn grootvader liet zijn kinderen naar Arabische scholen gaan, waar ze ook over de islam en de koran hebben geleerd. Daar had hij nooit problemen mee, ondanks dat hij christen was. Hij heeft zelfs het akika-ritueel uitgevoerd toen zijn zoon werd geboren – wat inhoudt dat er een dier werd geofferd. Hij hield van Gaza en hoorde er thuis. 

Denk je dat je vader de dozen echt vergeten was? Of is hij er bewust nooit over begonnen?
Ik denk wel dat er iets van een trauma meespeelt. Mijn familie vermijdt dit soort herinneringen meestal, en mijn vader heeft het niet makkelijk gehad. Hij heeft nog steeds Palestijnse reisdocumenten, hoewel hij al meer dan vijftig jaar in Egypte woont. [Miljoenen Palestijnen zijn statenloos. Ze hebben geen paspoorten, maar laissez-passers waamee ze beperkte rechten hebben.]

Mijn opa heeft zelf de genocide overleefd. Volgens familieverhalen was hij verkleed als meisje toen hij uit Armenië vluchtte, aangezien de Ottomanen eerst de jongens doodden. Hij verhuisde al op jonge leeftijd naar Gaza, waar hij een studio opende nadat hij in Jeruzalem was opgeleid door een andere fotograaf. Hij legde de Nakba vast [de exodus van meer dan 700.000 Palestijnen na de Arabisch-Israëlische Oorlog in 1948, die eindigde met de stichting van de staat Israël], de Zesdaagse Oorlog, de vluchtelingenkampen en alle andere tragedies waar de mensen uit Gaza mee te maken kregen.

Mijn familie heeft geen fijne herinneringen aan de Zesdaagse Oorlog. Mijn oma zat toen in Caïro, op bezoek bij mijn vader en oom, die daar studeerden. Ze konden ineens drie jaar lang niet meer terug naar Gaza, waar mijn opa nog zat. Daarna kwamen ze er steeds minder vaak.

Begin jaren tachtig ging mijn vader naar Gaza, en werd hij onderweg lastiggevallen. Een Israëlische soldaat behandelde hem zo slecht dat hij nooit meer terug wilde komen – en zo geschiedde. Alsof dat moment zijn emotionele onthechting van Gaza had bezegeld. Misschien komt het ook wel daardoor dat hij de dozen was vergeten.

Wat voor reacties heeft de tentoonstelling gekregen?
Gaza wekt altijd nieuwsgierigheid op, vooral bij buitenlanders. Dat zie je bijvoorbeeld bij de vele diplomaten in Egypte. Ze schrikken er vaak van dat Gaza er vroeger echt zo uitzag. Veel mensen uit Gaza hebben zichzelf of familieleden in mijn opa’s foto’s herkend. Ze namen contact met me op en vertelden me meer over wie je precies in de beelden kunt zien. Het was net een reünie.

Welke foto betekent het meeste voor je?
Deze foto [hieronder].

In het zand zie je de schaduw van mijn grootvader, en de twee mensen zijn mijn vader en mijn tante, die een arm om hem heen slaat. Ze slenteren vredig op blote voeten over het strand, terwijl de zee af en toe tot hun voeten komt.

Scroll omlaag om meer foto’s te zien:

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Arabië.