Gustavo werd blind gemaakt door de politie toen hij demonstreerde voor vrijheid

Klik hier om mee te doen aan Write for Rights. Een simpele manier om levens te veranderen.

Op 8 november 2019 stonden de straten in het centrum van Santiago vol demonstranten. Een groepje verzamelde zich in een zijstraat van de Avenida Vicuña Mackenna, een van de hoofdwegen in de Chileense hoofdstad. De demonstranten scandeerden leuzen tegen de Carabineros, de nationale politie, en sommigen van hen gooiden naar verluidt stenen naar de politiebusjes die op de weg geparkeerd stonden. 

Volgens de officier van justitie stond politieagent Claudio Crespo Guzmán in zijn eentje tegen een muur, buiten het zicht van de menigte. Toen het groepje op hem afkwam, richtte hij zijn geweer en schoot hij rechtstreeks in het bovenlichaam van de 21-jarige Gustavo Gatica. Het hagelpatroon in het geweer bestond uit twaalf delen, waarvan twee Gatica’s ogen raakten. Gatica is nu voorgoed blind.

De demonstraties waren op 18 oktober begonnen, omdat het metrotarief met 30 peso omhoogging, maar groeiden uit tot een brede antiregeringsbeweging.

“Ik en duizenden andere mensen protesteerden tegen het neoliberale model dat in Chili werd ingevoerd tijdens de civiel-militaire dictatuur van Pinochet,” zegt Gatica. “Het is een model waarin alle essentiële diensten voor het welzijn van mensen – zoals gezondheid, onderwijs en zelfs water en andere grondstoffen – zijn geprivatiseerd.”

In die eerste onrustige dagen in Chili leidden geweld en demonstraties ertoe dat een groot deel van het openbaar vervoer in Santiago werd stilgelegd. Er volgden grootschalige rellen en demonstraties, waarop de Carabineros reageerden door hard op te treden tegen de demonstranten. De regering kondigde een nationale noodtoestand af en stelde een avondklok in. Honderdduizenden gingen de straat op. Er vielen 36 doden en 11.564 gewonden en er werden ongeveer 28.000 mensen gearresteerd. Honderden mensen liepen door politiewapens oogletsel op, van wie er twee, Gustavo Gatica en Fabiola Campillai, permanent blind werden. 

Fabiola verliet destijds haar huis om een nachtdienst in een fabriek te draaien. Op dat moment was er volgens haar een opstootje op straat. Een politieagent vuurde een gasbom, die rechtstreeks in haar gezicht belandde. Fabiola verloor daardoor drie van haar vijf zintuigen.

“De politie in Chili drukt van oudsher zelfs vreedzame demonstraties gewelddadig de kop in,” zegt Ana Piquer, uitvoerend directeur van Amnesty International Chili. “En ook toen het regime van Pinochet voorbij was, bleef de politie agressief optreden bij protesten. Agenten worden vaak niet gestraft voor de mensenrechtenschendingen die zij als gevolg van hun acties pleegden. Mensenrechtenschendingen door de politie komen ook veel voor bij inheemse volkeren in het zuiden van Chili [de Mapuche].”

“Na de sociale uitbarsting die op 18 oktober 2019 begon, breidden die schendingen zich uit tot de hele gemeenschap die de straat op ging om gelijkheid en waardigheid te eisen. Daardoor ontstond de ergste mensenrechtencrisis die we sinds het einde van het militaire regime hebben meegemaakt. Amnesty International concludeerde dat het recht op persoonlijke integriteit op grote schaal werd geschonden, en dat de verantwoordelijkheid voor de bevelvoering tot op het hoogste niveau moet worden onderzocht.”

Zowel Chili als de rest van de wereld zijn in het jaar sinds de protesten uitbraken onherroepelijk veranderd. Toen de demonstraties op gang kwamen, werd steeds duidelijker wat de demonstranten wilden. Een van hun belangrijkste eisen was het herschrijven van de grondwet. Critici beweren dat die grondwet, die door generaal Pinochet werd ingevoerd, een groot deel van de structurele ongelijkheid die tot de demonstraties leidde, in de wet heeft verankerd. 

“De Chileense grondwet bepaalt dat het leger en de Carabineros in Chili het monopolie hebben op het gebruik van geweld,” zegt Piquer. “De Carabineros zijn gemilitariseerd en hebben na de terugkeer van de democratie in het land geen enkele structurele hervorming ondergaan. Doordat zij nooit zijn gestraft vinden nu op grote schaal de mensenrechtenschendingen plaats waar we helaas vanaf oktober vorig jaar tot op de dag van vandaag getuige van zijn.” 

Die mensenrechtenschendingen trokken in de tweede helft van dit jaar over de hele wereld opnieuw de aandacht, toen er een video opdook waarin een politieagent een 16-jarige demonstrant van een brug in Santiago lijkt te duwen. De jongen kwam met zijn hoofd naar beneden in de rivierbedding onder de brug terecht en werd vervolgens genegeerd door de Carabineros. Hij liep hoofdletsel en een gebroken pols op. 

In Gustavo’s geval hebben de verwondingen die hem zijn aangedaan zijn leven veranderd. “Vanaf het moment dat ik geraakt werd heeft mijn volledige blindheid er op een fysiek niveau toe geleid dat ik opnieuw moest leren lopen en andere zintuigen moest ontwikkelen,” legt hij uit. “Op psychologisch niveau moest ik anders leren voelen.”

De ophef over Gustavo's verwondingen heeft hem plotsklaps in de schijnwerpers gebracht. Hij is een symbool geworden van de beweging, wat hem niet van nature goed afgaat. “Ik heb veel bewondering voor de mensen die al die maanden zijn doorgegaan met hun strijd, terwijl dat behoorlijk vermoeiend was,” zegt hij. “Er is een jaar verstreken en mensen gaan nog steeds de straat op, ondanks dat de politie en het leger mensen hebben doodgeschoten. Ze hebben mensen vermoord. Ze hebben mensen overreden, ze hebben mensen in de rivier gegooid, er zijn meer dan 400 gevallen van oogletsels bekend, ze hebben mensen verbrand, ze hebben verkracht en ze hebben gemarteld. Ik denk dat wat  mij en veel andere mensen overkwam dit gevoel naar boven bracht: heel veel woede.”

Die woede vertaalde zich in een referendum over de grondwet op 25 oktober van dit jaar, waarin de Chileense bevolking met overweldigende meerderheid voor het intrekken van het document uit het Pinochet-tijdperk stemde en een nieuwe weg voorwaarts voor het land insloeg. 

Ondanks deze overwinning is er voor Gustavo en de duizenden anderen die tijdens de protesten zijn gedood of verwond nog geen gerechtigheid. De agent Crespo Guzmán wordt vervolgd omdat hij Gustavo blind heeft gemaakt, maar mensenrechtenorganisaties eisen dat iedereen die verantwoordelijk was voor het geven van de bevelen ook voor de rechter worden gesleept.

“Wij geloven dat de zaak van Gustavo Gatica het begin kan zijn van meer onderzoeken naar de hiërarchische bevelsstructuur in Chili. Het kan een precedent scheppen dat de weg vrijmaakt voor honderden rechtszaken waarin gerechtigheid wordt geëist en bereikt voor de mensenrechtenschendingen die tijdens de protesten van 2019 zijn begaan,” zegt Ana Piquer. “Met de Write for Rights-schrijfactie verwachten we te bereiken dat politieagenten, commandanten en andere leidinggevenden die verdacht worden van strafrechtelijke verantwoordelijkheid worden onderzocht en – als er voldoende toelaatbaar bewijs is – worden vervolgd in eerlijke processen in gewone burgerlijke rechtbanken.” 

“Er is al publieke aandacht en internationale media-aandacht voor de mensenrechtenschendingen die zijn veroorzaakt door het politiegeweld in Chili, en meer aandacht zou daarom druk kunnen uitoefenen op de nationale aanklager, de rechtbanken en de Carabineros om tot interne onderzoeken over te gaan.” 

Voor Gustavo is die steun cruciaal – niet alleen voor hem, maar ook voor duizenden anderen in Chili die op zoek zijn naar gerechtigheid. “De Chileense staat heeft zich altijd meer zorgen gemaakt over wat er van buitenaf over Chili wordt gezegd dan over de gevoelens van de mensen, dus ik denk dat het uiterst noodzakelijk is om druk uit te oefenen op de regering,” legt hij uit. "Om deze reden wilden we de zaak presenteren: het is noodzakelijk dat er gerechtigheid komt, niet alleen in mijn geval, maar ook voor de duizenden mensenrechtenschendingen die sinds 18 oktober 2019 hebben plaatsgevonden.”

Klik hier om deel te nemen aan de Write for Rights-schrijfactie van Amnesty International. Jouw actie kan helpen om de mensen die ervan verdacht worden verantwoordelijk te zijn voor Gustavo’s verwondingen, te berechten.