Waarom ik mezelf dertig dagen lang in een isoleercel laat opsluiten

De middag voordat James Burns voor het eerst in isolatie werd geplaatst, nam zijn moeder hem mee naar de bioscoop om Jurassic Park te zien. Hij was pas zes jaar oud, maar herinnert het zich nog goed. Zijn moeder was verslaafd aan drugs, en het gebeurde niet vaak dat ze hem ergens mee naartoe nam. Maar een paar uur nadat ze de film hadden gezien, liet zijn moeder Burns – die volgens de kinderbescherming in Denver een probleemkind was – vrijwillig achter bij een psychiatrische instelling.

Burns herinnert zich nog steeds de latex handschoenen die de medewerkers droegen die z'n broek naar beneden trokken en hem injecteerden met thorazine (chloorpromazine), waarna hij de rest van de dag buiten bewustzijn was. Hij werd achtergelaten in een "stilteruimte", wat niet precies hetzelfde is als een isoleercel in de gevangenis, maar toch een behoorlijk traumatische ervaring voor een kind.

Die dag was het begin van een meer dan vijftien jaar durende getroebleerde relatie tussen een lastig jochie en het Amerikaanse rechtssysteem. Op zijn dieptepunt, zegt Burns, overviel hij drugsdealers en pleegde hij geweldsmisdrijven, hoewel hij bij lange na niet het meest sadistische of onvoorspelbare lid was van de bende waar hij bij hoorde. Burns belandde gedurende zijn leven regelmatig in eenzame opsluiting – eerst als kind in psychiatrische instellingen, en later in de gevangenis.

Daardoor lijkt het misschien raar dat Burns van plan is om vanaf vandaag vrijwillig dertig dagen door te brengen in een isoleercel in de La Paz County Jail in Arizona, en zijn tijd achter de tralies te livestreamen op VICE.com. Maar hij hoopt dat deze ervaring een licht zal schijnen op een van de donkerste hoeken van het Amerikaanse strafrechtsysteem.

"Ik wil een gesprek op gang brengen," zegt Burns. "Is dit iets wat we als maatschappij moeten blijven doen? Alle onderzoeken suggereren dat het instellingen niet veiliger maakt, onze gemeenschappen niet veiliger maakt, en dat mensen er mentale en fysieke problemen aan overhouden. Dus als we al die dingen weten, waarom doen we dit dan nog steeds? Ik wil dat mensen daar echt over gaan nadenken."

Bekijk hieronder hoe James Burns uitlegt waarom hij dertig dagen in isolatie gaat:

Eenzame opsluiting komt er over het algemeen op neer dat je "23 uur per dag alleen in een kleine cel zit met een solide stalen deur, een bed, een wc en een wastafel," zoals de ACLU het zei in een rapport uit 2014. Het wordt gekenmerkt door een totaal of vrijwel totaal gebrek aan menselijke interactie en natuurlijk licht, en vaak is ook leesmateriaal verboden. In tegenstelling tot de rest van de planeet, omarmt Amerika deze praktijk op bijna elk niveau van het systeem – lokale gevangenissen, staats- en federale gevangenissen, psychiatrische instellingen, etcetera. Naar schatting zitten er in de Verenigde Staten op elk willekeurig moment tussen de 65 duizend en 100 duizend mensen in isolatie. Een onderzoek van Yale Law School dat deze maand werd gepubliceerd, stelt dat bijna zesduizend van hen al drie jaar of langer in de isoleercel zitten. En net als alle andere aspecten van het Amerikaanse rechtssysteem, zijn gekleurde mensen hiervan disproportioneel de dupe.

Het zou een ander verhaal zijn als deze methode van mensen opsluiten in bedompte isoleercellen zou werken – als alle ellende en eenzaamheid een doel had. Maar onderzoek na onderzoek suggereert dat isolatie een onmenselijke behandeling is, en rehabilitatie juist in de weg staat.

"Het heeft diepe littekens op me achtergelaten," legt Burns uit. "Er is een deel van me dat bang is om weer een deur te openen die ik lang geleden heb gesloten, die me jaren kostte om te bevatten en doorgronden."

Burns verblijf in de isoleercel zal dit keer anders zijn. Hij kan zelf bepalen wanneer hij een einde maakt aan zijn isolatie en uit de cel stapt, zal rond de klok in de gaten worden gehouden door medewerkers van VICE, en er zijn verschillende noodplannen voor het geval dat hij medische problemen krijgt. Maar hij hoopt dat door mensen de dagelijkse realiteit van eenzame opsluiting te laten zien, het gesprek over deze barbaarse methode op gang zal komen. Dit is een nog dringender probleem geworden nu Donald Trump, wiens enthousiasme voor strenge straffen een van de speerpunten was van zijn campagne, zich klaarmaakt om het Witte Huis te betrekken.

Burns hoopt dat iedereen van burgerrechtenadvocaten tot beleidsmakers tot voorstanders van eenzame opsluiting zullen kijken.

"Wij van het La Paz County Sherrif's Office zijn trots op ons detentiecentrum en het werk dat onze agenten doen," zei inspecteur Curt Bagby in een verklaring. "Dat er nu camera's in onze faciliteit aanwezig zijn die laten zien wat we doen is voor ons geen probleem, omdat we altijd zorgvuldig de regels volgen die zijn opgesteld door de staat Arizona. We willen graag een groter publiek laten zien hoe we werken, omdat we niets te verbergen hebben. We begrijpen dat VICE een licht wil schijnen op eenzame opsluiting, en zijn bereid om te tonen hoe we dat hier doen."

We realiseren ons dat de feedback niet altijd positief zal zijn ten opzichte van politie en justitie, en dat andere justitiële instellingen dit wellicht zien als contraproductief," zei Bagby, "maar als VICE hierbij helpen betekent dat we helpen om het gesprek op gang te brengen, dan willen we daar graag bij betrokken zijn."

James Burns beschrijft hieronder, in zijn eigen woorden, waar dit project om draait.

Ik wil vooropstellen dat ik mezelf niet als een slachtoffer wil afschilderen. Ik neem de verantwoordelijkheid voor mijn daden, want we hebben allemaal een keuze. En hoe gebrekkig het systeem misschien ook is, ik heb wel een aantal zeer slechte beslissingen gemaakt waardoor ik in deze situatie belandde. De twee dingen waar ik het meeste spijt van heb zijn, één, de misdaden die ik heb gepleegd, de gewapende overvallen. En dat is vanwege de mensen die er het slachtoffer van waren. En ten tweede – en dit is het belangrijkste – spijt het me dat ik een slecht voorbeeld ben geweest voor jonge mensen zoals mijn broertjes en andere kinderen uit de buurt, die naar ons opkeken en dachten dat het oké was om in mijn voetsporen te treden.

Mensen hebben vaak het idee dat een isoleercel een donkere kelder is, waar je nooit daglicht ziet. Maar het is eigenlijk het tegenovergestelde. Als ik erover nadenk, is het een felverlichte hel. Een steriele, felverlichte hel. En isolatie is boven alles vooral een mindfuck. De manier waarop dingen daar gaan is heel efficiënt en geroutineerd, en als je probeert om er grip op te krijgen, glijdt het juist steeds verder van je weg. Je grootste angsten voor gedachtecontrole en sensorische deprivatie en dat soort dingen spelen op. En zelfs de geluiden – het is eigenlijk alsof je al in je grafkist ligt, te ontbinden.

Eenzame opsluiting is onafgebroken monotonie. Denk aan een slechte dag waarop je je dood verveelde, en dan honderd keer zo erg. In de cel blijven de gedachten maar komen, je blijft maar malen en malen en het houdt nooit op. En dan probeer je te slapen. Ik denk dat mensen dit wel herkennen: als je 's avonds naar bed gaat, en niet kan slapen, en jezelf dan helemaal gek maakt omdat je maar niet in slaap valt. Nou, dat begint te gebeuren; je kan niet slapen en de geluiden worden luider en het geschreeuw en gegil en de gekte buiten jouw cel klinkt vervormd en angstaanjagend.

Eenzame opsluiting heeft ook een impact op delen van de hersens – bepaalde gedeeltes krimpen fysiek. De wetenschap heeft al geconcludeerd dat het problemen veroorzaakt; mensen hebben allerlei geestelijke en zelfs lichamelijke problemen als ze uit de isoleercel komen. Ik denk gewoon niet dat eenzame opsluiting thuishoort in de moderne maatschappij – we zouden verder moeten kijken, we zouden het moeten hebben over geestelijke gezondheid, over hervormingen en hoe we mensen beter kunnen maken, niet slechter.

Bijna alle mensen die nu in de gevangenis zitten zullen op een bepaald punt vrijgelaten worden, en die ex-gedetineerden zullen onze buren worden. We laten soms mensen vrij die vijftien jaar lang in eenzame opsluiting hebben gezeten, en totaal gestoord zijn tegen de tijd dat ze eruit komen. Dat creëert onnodig gevaar voor veel gemeenschappen.

Niet iedereen die een misdaad pleegt of in slechte omstandigheden verkeert is een monster of een beest of een boeman – ze zijn mensen, net als jij en ik. Ze kunnen veranderen. Mensen maken fouten, maar dat betekent niet dat we ze voor de rest van hun leven moeten buitensluiten. Ik probeer niet te zeggen dat ik op de een of andere manier speciaal ben. Dankzij een combinatie van hard werken en geluk ben ik eruit gekomen, maar het huidige rechtssysteem werkt niet voor de meerderheid van gedetineerden – het helpt hen niet om hun leven te beteren.

Ik was een kind toen ik voor het eerst werd opgesloten, dus ik begreep de ernst van de situatie niet echt. Ik ben bang dat er dit keer momenten zullen zijn die iets bij me triggeren, maar ik hoop dat ik dit ding nog één keer in de bek kan kijken, en dan eindelijk de deur van dit hoofdstuk in mijn leven voorgoed kan sluiten.

- James Burns

Bekijk de livestream hieronder. Meer informatie over het project vind je op de Engelstalige site solitary.vice.com.