Een gesprek met de uitvinder van mijn antidepressivum

Sinds ik een jaar geleden aan de antidepressiva ging, zijn er geen nieuwe littekens meer verschenen tussen de lappendeken van brandwonden en sneetjes op mijn linkerarm.

Mijn neigingen tot zelfbeschadiging vervaagden zo'n zes weken nadat ik Citalopram begon te slikken, toen ik voorbij het eerste stadium was waarin ik elke nacht lag te tandenknarsen alsof ik een gram loepzuivere mdma achter de kiezen had; waarin ik doodsbang werd puur en alleen al van het vooruitzicht van in leven blijven; of gewoon van de ene naar de andere dag gleed, apathisch over alles wat er om me heen gebeurde. Na dat alles begon ik me voor het eerst een klein beetje beter te voelen. Alles leek weer echt, niet wazig, onduidelijk en ontastbaar. Ik had het gevoel dat er iemand aan mijn kant stond; een verdedigingsmechanisme in pilvorm dat ik elke dag kon slikken.

In de afgelopen paar maanden, toen ik me meer stabiel voelde dan ik in tijden heb gedaan, schoot vaak het idee door mijn hoofd dat er ergens op de wereld iemand is die Citalopram heeft uitgevonden. Iemand die ik nog nooit heb ontmoet, maar die mijn leven ingrijpend heeft veranderd.

Natuurlijk hoefde ik alleen maar even te googelen om erachter te komen wie dit was. Het bleek dat de man die ik hiervoor mag bedanken Klaus Bogeso is, een wetenschapper voor het Deense bedrijf Lundbeck Pharmaceuticals die de chemische samenstelling vastlegde in 1989, negentien jaar voordat het werd goedgekeurd als geneesmiddel in 1998.

Het had iets ontroerends om hem te spreken over de telefoon; deze onzichtbare man die zonder dat hij het wist zoveel voor me had gedaan. Maar hij wilde niet alle eer opeisen, en zei dat het "professor [Arvind] Carlsson was die de theorie formuleerde dat serotonine bepalend is voor je stemming. In augustus 1972 creëerde ik voor het eerst de samenstelling die nu bekend staat als Citalopram."

Citalopram is een selectieve serotonineheropnameremmer (SSRI). In tegenstelling tot oudere antidepressiva, wordt gedacht dat SSRI's werken door het serotonineniveau – het "geluksstofje" – in de hersens te verhogen. Hoewel er veel verschillende SSRI's beschikbaar zijn, wordt Citalopram verreweg het meest voorgeschreven in het Verenigd Koninkrijk. [Ook in Nederland wordt Citalopram veel gebruikt, red.] Waarom? "Het is verreweg de meest selectieve samenstelling, als je het vergelijkt met andere SSRI's die ook andere neurotransmitters beïnvloeden en een wisselwerking hebben met meer metaboliserende enzymen," aldus de uitvinder ervan. "Andere SSRI's zijn problematischer in combinatie met andere medicijnen."

Toen het patent op Citalopram afliep, bracht Lundbeck Escitalopram op de markt, een geüpdatet versie van de chemische verbinding die onder andere verkocht werd onder de merknamen Cipralex en Lexapro. Deze medicatie belandde op de tweede plek op de lijst van de beste antidepressiva van The Lancet in 2009, en wordt door Kanye West genoemd in het nummer FML.

Dat Kayne over zijn antidepressivum praatte zorgde uiteraard voor veel media-aandacht – deels, denk ik, door het stigma dat nog steeds aan medicatie voor psychische stoornissen kleeft. "Mensen begrijpen niet goed wat psychische ziektes zijn, en associëren ze niet met medicatie," zegt Klaus "Mensen denken dat het gewoon een kwestie is van je erover heen zetten."

Veel van deze verwarring komt voort uit misrepresentaties in de media. Antidepressiva kunnen ontwenningsverschijnselen veroorzaken, maar zijn niet verslavend en hebben geen recreatieve waarde. Er is natuurlijk wel discussie over de nadelen ervan; zo stelde een recent onderzoek dat sommige SSRI's "een heel klein maar serieus risico op een hartaanval" met zich meebrengen. Een ander nadeel is dat het meerdere weken duurt voordat ze gaan werken.

Dat is iets dat Niels Plath, vicepresident van de afdeling Synaptic Transmission van Lundbeck, probeert op te lossen. Niels merkt op dat "dit een erg ongelukkige situatie is als in een gemoedstoestand zit waardoor je niet de kracht hebt om in therapie te gaan. Het betekent dat veel patiënten zullen stoppen met de medicatie voordat het de kans heeft om echt te gaan werken. Zelfmoordgedachtes kunnen in deze weken fataal zijn."

Het is nog niet bekend waarom het zo lang duurt voordat SSRI's gaan werken – bij medische  onderzoeken met knaagdieren is met SSRI's "onmiddellijk" een significante verbetering te zien. Zoals Niels zegt: "De waarheid is dat we op dit moment simpelweg niet weten waarom dit gebeurt."

En dan zijn er ook nog de tegenstrijdige meningen over of serotonine wel daadwerkelijk de katalysator voor depressie is. Veel recente onderzoeken hebben gesuggereerd dat lage serotonine niet gecorreleerd is aan een depressieve staat. Niels en Lundbeck houden echter grotendeels vast aan deze hypothese. Niels stelt dat "er zonder twijfel populaties zijn die symptomen van depressie vertonen door een gebrek aan serotonerge activiteit in het brein." Hij geeft echter wel toe dat "niet de hele populatie" reageert op SSRI's als Citalopram.

En hoewel ik deze kritiek kan begrijpen, kan ik met zekerheid zeggen dat Citalopram mijn leven heeft veranderd – en mogelijk heeft gered.

Wanneer ik Klaus vraag of hij weleens nadenkt over al die mensen die hij heeft geholpen, zegt hij: "De droom is om een medicijn te maken dat daadwerkelijk op de markt komt. Ik heb het geluk gehad dat dit me twee keer overkwam, en dat het een goed medicijn bleek te zijn. Het maakt me erg gelukkig dat veel mensen dag in, dag uit worden geholpen door deze medicatie. Dat is de ultieme droom van elke farmaceut."